ΤΟΥ ΔΑΝΟΥ ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ*
Το 2021, η Ελλάδα και οι απανταχού Έλληνες γιορτάζουν τη συμπλήρωση 200 χρόνων από την έναρξη της Ελληνικής Επανάστασης του 1821. Μέσα από αγώνες και θυσίες ο ελληνικός λαός οδηγείται στην ανεξαρτησία και τη δημιουργία του πρώτου, μικρού έστω, ελληνικού κράτους και στην απαρχή της ιστορίας της νεότερης Ελλάδας. Μια ανεξαρτησία, που έγινε πραγματικότητα το 1829, μετά από οχτώ χρόνια συνεχούς πάλης με τον δυνάστη, μέσα από αγώνες, μάχες, εμφυλίους πολέμους και θυσίες.
Αναμφίβολα, η Επανάσταση του 1821 είναι το ύψιστο ιστορικό γεγονός της ιστορίας του Νεότερου Ελληνισμού. Είναι όμως και ένα κορυφαίο γεγονός στη σύγχρονη ευρωπαϊκή ιστορία, αφού το ελληνικό έθνος ήταν το πρώτο ευρωπαϊκό έθνος που πέτυχε την ανεξαρτησία του. Όπως γράφει ο ιστορικός Παναγιώτης Κανελλόπουλος «Οι Έλληνες δεν απετίναξαν μόνον τον ζυγόν υπό τον οποίον οι ίδιοι ετέλουν, αλλά κατήργησαν εμμέσως την έννοιαν παντός ζυγού εις την Ευρώπην ολόκληρον, δημιουργήσαντες τας ηθικάς και πολιτικάς προϋποθέσεις διά την εκδήλωσιν των διαφόρων εθνικών εξεγέρσεων, αι οποίαι, … , έδωσαν εις τον 19ον αιώνα το χρώμα του και το μέγα ιστορικόν του νόημα».
Στα τέλη του 18ου και στις αρχές του 19ου αιώνα, οι συνθήκες ευνοούν την έξαρση εθνικών κινημάτων. Οι ιδέες και τα υψηλά ιδανικά της Γαλλικής και της Αμερικανικής επανάστασης καθώς επίσης και τα ιδεώδη του ευρωπαϊκού διαφωτισμού, οδηγούν πολλά ευρωπαϊκά έθνη στη διεκδίκηση της αυτονομίας τους. Από αυτές τις ιδέες θα ξεκινήσει δειλά, στα τέλη του 19ου αιώνα, η ιδεολογική προετοιμασία της επανάστασης από την αστική τάξη της Ελληνικής Διασποράς. Μετά την ήττα του Ναπολέοντα στο Βατερλό και την υποταγή της Γαλλίας, η αφόρητη καταπίεση και καταδίωξη της έννοιας «έθνος» στην Ευρώπη των πολυεθνικών αυτοκρατοριών έχει ως αποτέλεσμα την καταδίκη όλων των εθνικών κινημάτων από την Ιερά Συμμαχία και την επιβολή της αυταρχικής πολιτικής του Μέττερνιχ, υπουργού εξωτερικών της Αυστρίας και ιθύνοντα νου της Ιεράς Συμμαχίας. Παντού στην Ευρώπη τα εθνικά κινήματα και οι φιλελεύθερες ιδέες τίθενται υπό διωγμό.
Μέσα σ’ αυτό το κλίμα, η Ελληνική Επανάσταση είναι το πρώτο κίνημα στην Ευρώπη που διαταράσσει τη διεθνή «έννομη» τάξη που έχει επιβάλει το συνέδριο της Βιέννης το 1815. Αναγκάζει τις Μεγάλες Δυνάμεις να ασχοληθούν σοβαρά με το ζήτημα της Ελλάδας και να αλλάξουν την αρχική σκληρή στάση τους. Με προεξάρχουσα την Αγγλία υπογράφουν σωρεία συνθηκών και πρωτοκόλλων με τελική κατάληξη την πλήρη ανεξαρτητοποίηση της Ελλάδας από την παραπαίουσα οθωμανική αυτοκρατορία. Η έκβαση της επανάστασης θα αποτελέσει το σημείο καμπής της μετατροπής της Ευρώπης από μια Ευρώπη των πολυεθνικών δυνάμεων σε μια Ευρώπη της αυτοδιάθεσης των εθνών.
Ταυτόχρονα, η Ελληνική Επανάσταση είναι το εθνικό κίνημα που, σε αντίθεση με άλλα κινήματα της εποχής του, βρήκε ανταπόκριση στους κύκλους της φιλελεύθερης νεολαίας των ευρωπαϊκών πόλεων. «Είμαστε όλοι Έλληνες. Οι νόμοι μας, η λογοτεχνία μας, η θρησκεία μας, η τέχνη μας έχουν τις ρίζες τους στην Ελλάδα», γράφει ο Άγγλος ποιητής Percy Shelley. Το ενδιαφέρον των Ευρωπαίων για τον κλασσικό ελληνισμό, η αγάπη προς κάθε τι ελληνικό αλλά και η πεποίθηση της συνέχειας του αρχαίου ελληνικού πνεύματος ωθεί πλήθος ανθρώπων από πολλές ευρωπαϊκές πόλεις να συμμετέχουν όχι μόνο ηθικά και πνευματικά, αλλά και έμπρακτα στον αγώνα των Ελλήνων. Οι φιλέλληνες, μέσα από τα πολυάριθμα γραπτά κείμενα τους θα διατυπώσουν την άποψη ότι η Ευρώπη οφείλει στην Ελλάδα την ελευθερία της. Τα γραπτά τους διέπονται από τις πρώιμες έννοιες της ευρωπαϊκής κοινότητας που θα γίνει τελικά πραγματικότητα στα τέλη του 20ου αιώνα.
*Μέλος Εκτελεστικής Γραμματείας ΠΑΔΕΔ Πρωτοπορία
