Μέχρι πόση δόση καινοτομίας μπορεί να ανεχτεί η δημόσια εκπαίδευση;
ΤΟΥ ΑΝΤΩΝΗ ΖΑΡΙΝΤΑ*
Ο Σελεστέν Φρενέ ήταν διακεκριμένος Γάλλος παιδαγωγός και εκπαιδευτικός μεταρρυθμιστής. Γεννήθηκε το 1896 και πέθανε στα 70 του το 1966 στη Γαλλία. Τον Οκτώβριο του 1917, κατά τον Α’ παγκόσμιο πόλεμο, τραυματίστηκε σοβαρά στο στήθος και χαρακτηρίστηκε ανάπηρος πολέμου. Η εμπειρία αυτή τον οδήγησε να καταγγείλει τον πόλεμο και την κυρίαρχη τάξη.
Θεωρούσε τον εαυτό του πάνω απ’ όλα δάσκαλο κι έψαχνε τρόπους πέρα από τις συμβατικές νόρμες για να διευκολύνει τη μάθηση και την ελευθερία των μαθητών. Ο τραυματισμός του τού προκάλεσε μόνιμο πρόβλημα στον πνεύμονα, με αποτέλεσμα να μην μπορεί να μιλάει άνετα. Αυτό τον οδήγησε στο να περιορίσει τον δικό του ρόλο στην τάξη, εκχωρώντας χώρο και χρόνο στους μαθητές του.
Ο Φρενέ δεν συγκρότησε μια θεωρία, εξάλλου όλη του τη ζωή ήταν δάσκαλος μέσα στην τάξη. Αυτό που πρότεινε είναι μια σειρά καινοτόμων πρακτικών για την εποχή, καθώς και μια διαφορετική αντίληψη για το παιδί και τη μάθηση, που εδράζεται στην ελευθερία του παιδιού να είναι παιδί και να μαθαίνει αυτό που θέλει με τον τρόπο που θέλει.
Η παιδαγωγική Φρενέ μετατοπίζει το κέντρο βάρους από τον δάσκαλο στο παιδί. Ο ίδιος ενέγραψε ουσιαστικά αυτή την αρχή στις σχολικές πρακτικές που εισήγε.
Σε γενικές γραμμές:
Όλα γίνονται στις «τάξεις Φρενέ». Πειραματικά βήματα, εξατομικευμένη εργασία, μάθηση συνυφασμένη με τη ζωή, ομάδες και συνεργασία, δημιουργικά ρίσκα, δημοκρατικές κοινότητες. Όλα γίνονται κι όλα γίνονται πιο ωραία.
Ο Σελεστέν Φρενέ διατάραξε την «κανονικότητα» της εκπαίδευσης της εποχής, εισήγαγε εναλλακτικές παιδαγωγικές πρακτικές, ανέδειξε το παιδί ως άνθρωπο που έχει δικαίωμα στον σεβασμό, αγωνίστηκε για την αυτονομία του δασκάλου. Κι όπως συμβαίνει συνήθως στους ανθρώπους που τολμούν τη ριζοσπαστική αλλαγή και τον αληθινό εκσυγχρονισμό, δέχθηκε ανηλεείς επιθέσεις με σκόπιμα εμπόδια, περιθωριοποίηση, προπηλακισμούς, συκοφαντίες, απειλές κ.λπ.
Μέχρι πόση δόση καινοτομίας μπορεί να ανεχτεί η δημόσια εκπαίδευση; Προφανώς, ο Φρενέ την ξεπέρασε και γι’ αυτό στοχοποιήθηκε από τη συντηρητική μπουρζουαζία, που τον εξανάγκασε μετά από πολλές προσπάθειες σε βίαιη απομάκρυνση από τα δημόσια σχολεία. Και γι’ αυτό, όμως, οι ιδέες του έγιναν διαχρονικές κι ο ίδιος καταγράφηκε στην ιστορία ως ένας από τους πιο σπουδαίους κι επιδραστικούς παιδαγωγούς. Υπέφερε προσωπικά, μολαταύτα έγινε σπόρος, για να φυτρώσει ένα καλύτερο σχολείο.
Ένα καλύτερο σχολείο, το οποίο ξεριζώνεται αυτοκαταστροφικά διαμέσου μιας αλόγιστης προσπάθειας εκπαραθύρωσης κάθε διαφορετικής από την πεπατημένη προσέγγισης. Η αντιμετώπιση που έτυχε ο Φρενέ είναι διαχρονική. Μπροστά στο νέο ορθώνεται ευθύς το τείχος. Μπροστά στο διαφορετικό υψώνεται μεμιάς το δάκτυλο. Αρκετές φορές, δάσκαλοι που έχουν για αποκούμπι τους τις ιδέες του Φρενέ κι άλλων εμβληματικών παιδαγωγών και καταφέρνουν μοχθώντας να κτίσουν μια εκπαιδευτική ουτοπία, καταλήγουν να βιώνουν το περιθώριο. Βλέπουν τη δουλειά τους να απαξιώνεται και τα μικρά θαύματα που με κόπο δημιουργούν να ξηλώνονται. Κατά κάποιο τρόπο, αισθάνονται σαν να μετέχουν σε μια πραγματικά καφκική δίκη στη θέση του κατηγορούμενου χωρίς λόγο. Εξ αυτού κουβαλούν έναν ψυχικό κάματο, σαν αυτόν του Φρενέ, ωστόσο υπομένουν κι επιμένουν, διότι η αποστολή τους είναι ιερή: το παιδί.
Η αντιμετώπιση που έτυχε ο Φρενέ είναι διαχρονική. Οι λόγοι για αυτό είναι πολλοί και σύνθετοι. Ενδεχομένως, κάποιοι απ’ αυτούς, να εντοπίζονται στα σκοτεινά μονοπάτια της ψυχολογίας και στα πάθη του ανθρώπου, τα οποία ειδικά σε γκρίζους καιρούς εκδηλώνονται με ενστικτώδη ροπή. Ωστόσο, η επιθυμούμενη άνθιση του σχολείου και του παιδιού έρχεται μόνο μέσα από δασκάλους που ονειρεύονται. Μέσα από δασκάλους που ενθαρρύνουν τα παιδιά να ονειρεύονται. Μέσα από δασκάλους που αντέχουν, τολμούν, υλοποιούν, προχωρούν. Που επιμένουν ν’ ανθίζουν ακόμα και σε καιρούς ξηρασίας. Σαν τον Σελεστέν Φρενέ.
*Δάσκαλος
