Διασφάλιση των αυτονόητων για την Ασφάλεια και Υγεία των Εκπαιδευτικών


 Μία πρόκληση προς τις Εκπαιδευτικές Οργανώσεις

ΤΗΣ ΜΑΡΙΑΣ ΣΤΥΛΙΑΝΟΥ*

Ο όρος «υγεία» χρησιμοποιείται καθημερινά απ’ όλους τους ανθρώπους κάθε ηλικίας. Πόσο δύσκολο όμως είναι η κατανόηση και πόσο κατορθωτή είναι η έννοια αυτή από τους ανθρώπους; Τι πραγματικά σημαίνει η έννοια «υγεία»; Ποιοι θα μπορούσαν να είναι οι τρόποι για την προαγωγή της υγείας;

Η υγεία έχει διαφορετική σημασία σε κάθε άνθρωπο ο οποίος με την σειρά του αναγνωρίζει διαφορετικές πτυχές της υγείας ως σημαντικές. Επιπλέον, έχει συνδεθεί με την κοινωνική και πολιτισμική κατάσταση του ατόμου, το οποίο αξιολογεί υποκειμενικά την υγεία του, σύμφωνα με τα πρότυπα και τις προσδοκίες του (Ewles&Simnett, 2011, σσ. 31-32. Scriven, 2010, p. 5).

Σύμφωνα με τον O’Donnell (2009) και τον ορισμό του Π.Ο.Υ. περί υγείας υπονοείται ότι η υγεία έχει τέσσερις (4) διαστάσεις την πνευματική, την συναισθηματική, την κοινωνική και την ψυχική υγεία.

Σωματική Υγεία: Είναι η διάσταση η οποία βοηθάει στην λειτουργία του σώματος. Η σωματική υγεία από την μια συνδέεται με την ελαχιστοποίηση της ασθένειας και της αναπηρίας και από την άλλη μπορεί να αναφέρεται σε ένα ικανοποιητικό επίπεδο φυσικής κατάστασης.

Ψυχική Υγεία: Αναφέρεται στην ικανότητα του ατόμου να σκέφτεται καθαρά και συνεκτικά. Η έννοια της ψυχικής υγείας μπορεί να έχει γνωστικές και συναισθηματικές διαστάσεις. Η συναισθηματική διάσταση της ψυχικής υγείας εμπεριέχει συναισθήματα.

Συναισθηματική Υγεία: Αφορά τόσο στην ικανότητα να αναγνωρίζονται τα συναισθήματα και να εκφράζονται κατάλληλα, όσο και στην αντιμετώπιση του άγχους, της ένταση, της κατάθλιψης και της ανησυχίας.

Κοινωνική Υγεία: Είναι η ικανότητα δημιουργίας σχέσεων με τους άλλους ανθρώπους. Υπάρχουν δύο κατηγορίες κοινωνικής υγείας: η κοινωνική υγεία του ατόμου και η υγεία της ίδιας της κοινωνίας. Υπάρχουν τρείς πτυχές της κοινωνικής υγείας του ατόμου: η ανεξαρτησία, η διαπροσωπικές σχέσεις και η ευθύνη.

Πνευματική Υγεία: Αναφέρεται στα θρησκευτικά πιστεύω ή στις προσωπικές αντιλήψεις των ανθρώπων και στις αρχές συμπεριφοράς τους.

Για πολλά χρόνια οι λόγοι που ωθούσαν την εργοδοσία να πάρει κάποια μέτρα για την αποφυγή των εργατικών ατυχημάτων ήταν ανθρωπιστικοί και οικονομικοί. Για όσο διάστημα η εργασία ήταν φθηνή και άφθονη οι συνθήκες απασχόλησης θεωρούνται απαράδεκτες. Ατέλειωτες ώρες εργασίας, ανεπαρκής ως ανύπαρκτη εκπαίδευση, άθλιες συνθήκες φωτισμού και αερισμού. Με ένα τέτοιο εργασιακό περιβάλλον ήταν αδύνατο να δουλεύει ο κόσμος σε αυτές τις συνθήκες, έτσι θεσπίστηκαν οι πρώτες νομοθετικές ρυθμίσεις το 1985 για να δοθεί τέλος στην ανεξέλεγκτο αριθμό ατυχημάτων (Παγωνόπουλος Χ., 2014, σ.6 ).

«Σύμφωνα με τη διακήρυξη του Λουξεμβούργου σχετικά με την Προαγωγή της Υγείας στους Χώρους Εργασίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση, η προαγωγή της Υγείας στους Χώρους Εργασίας (WHP) είναι μια συντονισμένη προσπάθεια των εργοδοτών των εργαζομένων και της Κοινωνίας με στόχο τη βελτίωση της υγείας και της ευεξίας των ανθρώπων στους χώρους εργασίας.
Αυτό επιτυγχάνεται με:

  • τη βελτίωση της οργάνωσης της εργασίας και του περιβάλλοντος
  • την προσπάθεια της ενεργούς συμμετοχής και
  • την ενθάρρυνση της εξέλιξης του εργαζόμενου»                                                    ( http://www.mlsi.gov.cy/mlsi/dli/dliup.nsf/pagemb_gr/pagemb_gr?OpenDocument).

Λαμβάνοντας υπόψη την πιο πάνω διακήρυξη , κυρίαρχα, τα προληπτικά μέτρα σε θέματα υγείας και ασφάλειας στους χώρους της εργασίας, πρέπει να τηρούνται από όλους, ώστε να αποτρέπονται ατυχήματα στους εργασιακούς χώρους ή η εμφάνιση κάποιας ασθένειας.  Κατά ισοδύναμο τρόπο το ζήτημα της διασφάλισης της υγείας και της ασφάλειας στην εργασία στους χώρους της Εκπαίδευσης φαίνεται να είναι εξίσου σημαντική τόσο για τους εργαζόμενους σε αυτήν όσο και τους μαθητές/φοιτητές. Τα εκπαιδευτικά ιδρύματα ως οργανισμοί, και οι εργαζόμενοι σε αυτά (εκπαιδευτικό και λοιπό προσωπικό) και οι μαθητές/φοιτητές δεν έχουν το δικαίωμα να θέτουν σε κίνδυνο τους άλλους, αντίθετα έχουν ιδιαίτερη ευθύνη για την τήρηση των κανονισμών Υγείας και Ασφάλειας σε όλους τους εκπαιδευτικούς και εργασιακούς χώρους, εσωτερικούς και εξωτερικούς.

Στην προαγωγή υγείας υπάρχουν δύο (2) βασικοί στόχοι:

  • · Ο πρώτος στόχος της Προαγωγής Υγείας είναι η βελτίωση όλων των παραμέτρων που επηρεάζουν θετικά την υγεία.
  • · Ο δεύτερος στόχος της Προαγωγής Υγείας, που αφορά την διαμόρφωση στάσεων και συμπεριφορών που επιδρούν θετικά στην υγεία των ατόμων, είναι το αντικείμενο που ασχολείται η Αγωγή Υγείας σαν συγκροτημένη εκπαιδευτική δραστηριότητα που απέχει πολύ από την απλή και συνήθως αποσπασματική «ενημέρωση» σε θέματα υγείας.

Με την εμφάνιση του προγράμματος της Αγωγής Υγείας στην Εκπαίδευση φάνηκε πως γίνεται μια προσπάθεια για προώθηση της Αγωγής Υγείας προς τους μαθητές , όχι όμως προς τους εκπαιδευτικούς.

Εκπαιδεύσεις, επιμορφώσεις σχετικά με τρόπους προαγωγής της Υγείας στο στρώμα των εκπαιδευτικών αλλά και ενημέρωσης περί των νομοθεσιών που διέπουν της ασφάλεια και υγεία των εκπαιδευτικών δεν έχουν ακόμη τεθεί στο προσκήνιο ή σε προτεραιότητα κανενός με αποτέλεσμα άνθρωποι που τυχόν αναφέρουν στοιχεία αυτής της επιστήμης  να χλευάζονται από τους αγνοούντε (ισότιμους ή ανωτέρους τους) και να παρουσιάζονται ως ονειροπόλοι ή χειρότερα ως φαντασιομανείς. Δε φαίνεται να υπάρχουν κάπου κανονισμοί ή πρωτόκολλα αντιμετώπισης και διασφάλισης της ασφάλειας των θυμάτων οι οποίοι επηρεάζονται απλό οποιοδήποτε κίνδυνο ή ατύχημα ή καταπίεση ή κακοποίηση περιλαμβάνεται στην ορολογία της επιστήμης της Ασφάλειας και Υγείας.

Εν όψει της εμφάνισης της πανδημίας covid-19, είδαμε μια προσπάθεια προώθησης της υγείας και στα εκπαιδευτικά ιδρύματα  προωθώντας την πρώτη από τις προαναφερόμενες κατά τον O’Donnell (2009) και τον ΠΟΥ διαστάσεις της όχι όμως απόλυτα ισοζυγίζοντας την με τις άλλες. Μπροστά στο να διασφαλιστεί η σωματική υγεία αρκετές φορές καταπατήθηκε η ψυχολογική, η συναισθηματική  αλλά και η κοινωνική με διάφορους τρόπους. 

Ενόψει της επιστροφής των ανθρώπων στην «κανονικότητα», είδαμε τους επιστήμονες της ευρωπαϊκής ένωσης που ασχολούνται με το θέμα να  προβάλλουν την προώθηση της υγείας στην εκπαίδευση στοχευμένα αναφερόμενοι τόσο στους μαθητές αλλά και στο προσωπικό που ασχολείται με αυτήν.  Ποιες είναι λοιπόν οι διεκδικήσεις τις οποίες θα περιλάβουν οι εκπαιδευτικές οργανώσεις;

Ερευνώντας την κυπριακή πραγματικότητα και την ιστοσελίδα του Τμήματος Επιθεώρησης Εργασίας (http://www.mlsi.gov.cy/mlsi/dli/dliup.nsf/All/D653661DE90F9AB5C2257E4500336425?OpenDocument) διαφάνηκε πως οι δύο εκπαιδευτικές οργανώσεις δεν έχουν εκπροσώπους στο Παγκύπριο Συμβούλιο Ασφάλειας και Υγείας. Η νομοθεσία όμως περιλαμβάνει και το δημόσιο. Περιλαμβάνει θέματα τα οποία χρήσουν άμεσης αντιμετώπισης στην εκπαίδευση.

Σύμφωνα με τη βιβλιογραφική έρευνα σε κάποιους ορισμούς του επαγγελματικού κινδύνου περιλαμβάνονται συνολικά οι βλαπτικοί παράγοντες (σωματικοί, ψυχολογικοί, κοινωνικοί). Υπάρχει ακόμη μία κατηγορία ορισμών που ορίζουν την έννοια του επαγγελματικού κινδύνου στους σωματικούς κινδύνους.  Οι Βαλαβανίδης (1997), Δρίβας και συν. (2000), Βελονάκης Μ. και Τσαλίκογλου Φ. (2005)και άλλοι, κατατάσσουν τους επαγγελματικούς κινδύνους σε τρεις (3) κατηγορίες: Κίνδυνοι για την ασφάλεια ή κίνδυνοι ατυχήματος,  κίνδυνοι για την υγεία (φυσικοί, χημικοί, βιολογικοί), εγκάρσιοι κίνδυνοι για την υγεία και την ασφάλεια.

Ποια είναι η πολιτική τους για τους εγκάρσιους[1] κινδύνους στους χώρους εργασίας; Ποιες είναι οι διακηρύξεις τους; Ποια είναι η πολιτική τους για αντιμετώπιση των «ψυχολογικών κινδύνων» οι οποίοι ορίζονται ως ″οι κίνδυνοι οι οποίοι επηρεάζουν τη ψυχολογία των εργαζομένων όπως ο φόρτος εργασίας, ο ρυθμός εργασίας, η επαναληπτικότητα, η μονοτονία, τα άσχημα εργασιακά περιβάλλοντα; Όλα αυτά έχουν σαν αποτέλεσμα το επαγγελματικό στρες, την εξουθένωση και το burnout″. Ποια είναι η πολιτική τους για αντιμετώπιση του bulling από οποιοδήποτε στρώμα στο χώρο εργασίας;

Τα διαθέσιμα στοιχεία υποδηλώνουν ότι το άγχος σχετίζεται με υστέρηση στην απόδοση, αύξηση των απουσιών από την εργασία. Ειδικά με τον covid – 19, δεν επιτρέπεται ο διαμοιρασμός μαθητών και άρα χρησιμοποιούνται μέθοδοι μη νομικά και κανονιστικά επιτρεπόμενοι (κάτω από το τραπέζι) για διατήρηση των 10 ανθρώπινα εισηγούμενων αλλά όχι κανονιστικά θεσμοθετημένων αντικαταστάσεων, οι οποίες δημιουργούν άλλα αλυσιδωτά προβλήματα;

Η κούραση οδηγεί και στην αύξηση των ατυχημάτων όχι μόνο των εκπαιδευτικών (Δημοτικής – Προδημοτικής)  αλλά και των μαθητών εφόσον είναι ανθρωπίνως αδύνατον  να ανταποκρίνονται αποτελεσματικά σε συνεχόμενες παιδονομίες και να εργάζονται με την ίδια ένταση για ολόκληρη μέρα ή και εβδομάδες. Τι προνοεί ο νόμος και ποιες διασφαλίσεις έχει ζητήσει η οργάνωση για τα άτομα τα οποία υποφέρουν από προβλήματα υγείας;  Πόσα άτομα με λειτουργικά μεν αλλά παρόλα αυτά  «προβλήματα υγείας» βρίσκονται υπό την προστασία τους και απασχολούνται σε τομείς της ειδικότητάς τους σε αποσπάσεις, γραμματειακά καθήκοντα στο ΥΠΠΑΝ, τα Επαρχιακά Γραφεία Παιδείας και πόσοι είναι στα σχολεία και εργάζονται με το ίδιο καθεστώς όπως όλοι οι υπόλοιποι εκπαιδευτικοί παρόλο που ο ιατρικός τους φάκελος περιέχει διαφορετικά δεδομένα από το σύνολο; 

Να υποθέσουμε πως η οποιαδήποτε ατυχία τους εξυπακούει και τη νοητική τους ανικανότητα; Να υποθέσει κανείς πως όλοι όσοι βρίσκονται σε τέτοιες θέσεις έχουν πίσω τους και κάποιο ιατρικό φάκελο; Ή μήπως μπροστά σε άλλα δεδομένα τα άτομα με κινητικές κυρίως δυσκολίες αποκλείονται από τέτοιες ευκαιρίες επειδή προέχουν άλλα κριτήρια για την επιλογή ατόμων με τις οργανώσεις να κάνουν τα στραβά μάτια;  Πώς αντιδρούν οι εκπαιδευτικές οργανώσεις για τέτοιες αδικίες οι οποίες έρχονται σε αντίθεση με τη νομοθεσία; Πώς διασφαλίζουν και εμποτίζουν το ανθρώπινο πρόσωπο των οργανώσεων προς τα μέλη τους; 

 Tο υπερβολικό άγχος είναι επικίνδυνο για την υγεία ενός εργαζομένου και κάνει το άτομο να μην μπορεί να αντιμετωπίσει τυχόν πρόσθετες απαιτήσεις. Ως αποτέλεσμα αυτού, οι ψυχολογικοί κίνδυνοι μπορούν να επηρεάσουν τόσο την ψυχική όσο και τη σωματική υγεία, άμεσα ή έμμεσα. Ποιες είναι οι ολοκληρωμένες και επιστημονικά τεκμηριωμένες προτάσεις τις οποίες έχουν καταθέσει οι οργανώσεις  προς θέσπιση και θωράκιση της υγείας των εκπαιδευτικών; Μήπως εφόσον ο εργοδότης ίσως αδυνατεί ή δε θέλει να ασχοληθεί με το εν λόγω θέμα καιρός θα ήταν να το κάνουν οι ίδιες; 

Λαμβάνοντας τον παλαιότερο νόμο 1568/1985, περί ”Υγιεινής και Ασφάλειας εργαζομένων” ο οποίος έθεσε τις βάσεις για την αναβάθμιση των συνθηκών εργασίας διαφαίνονται τα εξής:  

  • · η Αρχή της εργοδοτικής ευθύνης όπου ο εργοδότης είναι υπεύθυνος για την υγεία και την ασφάλεια των εργαζομένων και σε καμία περίπτωση δεν απαλλάσσεται από αυτήν.
  • · η Σύσταση Επιτροπών Υγιεινής και Ασφάλειας των εργαζομένων. (Η σύσταση επιτροπής υγιεινής και ασφάλειας σε επίπεδο επιχείρησης δεν είναι υποχρεωτική, αλλά αποτελεί δικαίωμα των εργαζομένων).
  • · η Καθιέρωση θεσμού Τεχνικού Ασφαλείας και Ιατρού Εργασίας.
  • · η Καθιέρωση προδιαγραφών για τις κτιριακές εγκαταστάσεις και το σχεδιασμό των χώρων εργασίας (ιατροί εργασίας,http://iatroiergasias.gr/istoria-ergatikon-diekdikiseon/,2013).

Ειδικότερα ο εργοδότης υποχρεούται:

  • · να παρέχει στους εργαζομένους υπηρεσίες προστασίας και πρόληψης.
  • · να έχει στη διάθεσή του τη γραπτή εκτίμηση των επαγγελματικών κινδύνων.
  • · να ενημερώνει τους εργαζομένους για τους επαγγελματικούς κινδύνους, να τους εκπαιδεύει κατάλληλα και να διαβουλεύεται μαζί τους.
  • · να εξασφαλίζουν την ασφάλεια και την υγεία των εργαζομένων σχετικά με όλες τις πλευρές της εργασίας.
  • · να οργανώνουν την παροχή πρώτων βοηθειών, την πυρασφάλεια την απομάκρυνση των εργαζομένων σε περίπτωση κίνδυνου.

Από την άλλη οι εργαζόμενοι υποχρεώνονται :

να χρησιμοποιούν με σωστό τρόπο τον εξοπλισμό ατομικής προστασίας καθώς και τα συστήματα ασφάλειας.

 να επισημαίνουν κάθε εργασιακή κατάσταση που παρουσιάζει σοβαρό και άμεσο κίνδυνο και κάθε ελάττωμα των προστατευτικών συστημάτων.

  • · να συνεισφέρουν έτσι ώστε να ικανοποιούνται οι απαιτήσεις της υγειονομικής προστασίας που επιβάλλονται.
  • · να διευκολύνει τον εργοδότη να εξασφαλίζει ότι το εργασιακό περιβάλλον και οι συνθήκες είναι ασφαλείς και ακίνδυνες.

Πέρα από τους εγκάρσιους κινδύνους οι οποίοι στον 21ο αιώνα είναι πρωτίστης σημασίας καθώς τα προηγούμενα χρόνια είχαν υποτιμηθεί σε σημαντικότητα, βιβλιογραφικά και νομικά υπάρχουν καταγραμμένοι και οι εργονομικοί κίνδυνοι. Ως τέτοιοι αναφέρεται πως είναι εκείνοι που  ″έχουν άμεση σχέση με την εργονομία με κύρια χαρακτηριστικά την κακή στάση εργασίας, τη μυοσκελετική καταπόνηση και την έλλειψη εργονομίας στον εξοπλισμό″.

Οι βασικότεροι με βάση τον Τσακλή (2005)είναι :

  • · Ακατάλληλος εξοπλισμός εργασίας δηλαδή εξοπλισμός δύσχρηστος, αναποτελεσματικός, δύσκολα κατανοητός, εξοπλισμός μη φιλικός προς το χρήστη ο οποίος μπορεί να έχει επιπτώσεις στην υγεία αλλά και την ασφάλεια του.
  • · Ακατάλληλος σχεδιασμός των θέσεων εργασίας δηλαδή θέσεις με ανεπαρκή χώρο, θέσεις που απαιτούν άβολες και μη φυσικές στάσεις εργασίας (σκυφτή πλάτη κ.λπ.) με μεγάλη επαναληπτικότητα, θέσεις εργασίας που έχουν κακό φωτισμό, ανεπαρκή εξαερισμό, υψηλές ή χαμηλές θερμοκρασίες.
  • · Ακατάλληλες μέθοδοι εργασίας δηλαδή έλλειψη ομαδικής εργασίας, ελλείψεις στην εκπαίδευση των εργαζομένων ως προς τις διαδικασίες παραγωγής και τα προγράμματα για την υγεία και την ασφάλεια, έλλειψη πληροφόρησης των εργαζομένων για τα τρέχοντα θέματα, ασαφής ρόλοι εργασίας, υπερβολικές απαιτήσεις στην εργασία, κακό ψυχοκοινωνικό περιβάλλον.

Με βάση όλα τα πιο πάνω «Ποιο είναι το στρατηγικό πλάνο των οργανώσεών μας για προώθηση της ασφάλειας και υγείας στην εργασία των εκπαιδευτικών»;

Πέρα από τη διατήρηση της «ασφαλούς» κτιριακής υποδομής την οποία  κανονιστικά τα σχολεία κάνουν με την έναρξη της σχολικής χρονιάς, σε ποιον κανονισμό υπάρχει η δημιουργία και η διαφύλαξη ενός παραγωγικού και ασφαλούς υγιούς περιβάλλοντος των εκπαιδευτικών; Σε ποιον κανονισμό επιβάλλεται οι εκπαιδευτικοί να έχουν και να συμπεριφέρονται με τον δικό τους κατάλληλο Κώδικα Δεοντολογίας (δεν υπάρχει); Ποιες είναι οι συνέπειες για κάποιους οι οποίοι δε συμπεριφέρονται κατάλληλα;

Σε ποιον κανονισμό διασφαλίζεται η προστασία του εργαζομένου από το bulling και το mobbing (έχω αναφερθεί σε αυτά σε προηγούμενα μου άρθρα) και με ποιον τρόπο διασφαλίζεται η τήρηση της Νομοθεσίας εκ μέρους των εκπροσώπων του ΥΠΠΑΝ; Πού είναι η απαίτηση των οργανώσεων για εφαρμογή πλάνου αντιμετώπισης και διαχείρισης τέτοιων περιστατικών; Με ποιους τρόπους διασφαλίζει η υπηρεσία των εκπαιδευτικών τα θύματα;  Πώς προβαίνει σε πρόληψη επί της διασφάλισης καλών, οργανωσιακά δίκαιων, παραγωγικών περιβαλλόντων και πως αντιδρά στις περιπτώσεις παραπόνων κακοδιαχείρισης εκ μέρους των λειτουργών του ΥΠΠΑΝ;  

Μήπως είναι καιρός να σταθούν και οι εκπαιδευτικές οργανώσεις στο ανάλογο ύψος των περιστάσεων και του 21ου αιώνα και να ασχοληθούν σοβαρά με την εκπόνηση έρευνας αναφορικά με την ασφάλεια και υγεία στους εκπαιδευτικούς χώρους εργασίας καταθέτοντας τεκμηριωμένα την αναγκαιότητα και την ανάλογη πίεση προς τον εργοδότη μας για  κατάκτηση επιτέλους των αυτονόητων;

Στα σχολεία δεν υπάρχουν μόνο μαθητές για τους οποίους πρέπει οι σχολικές μονάδες, οι εκπαιδευτικές οργανώσεις και το ΥΠΠΑΝ να προωθεί την υγεία. Υπάρχουμε και εμείς οι εκπαιδευτικοί !

*Εκπαιδευτικός Δημοτικής

MBA – Εργασιακές Σχέσεις- Διοίκηση Ανθρώπινου Δυναμικού- Οργανωσιακή Ψυχολογία- Σχολική Ψυχολογία.


[1] οι κίνδυνοι που  χαρακτηρίζονται από την αλληλεπίδραση της σχέσης, εργαζόμενου και οργάνωσης εργασίας στην οποία είναι ενταγμένος. Οι εγκάρσιοι κίνδυνοι συναντώνται και με την ονομασία «οργανωσιακοί κίνδυνοι» και χωρίζονται σε δύο (2) κατηγορίες τους ψυχολογικούς και τους εργονομικούς κινδύνους.




Comments (0)


This thread has been closed from taking new comments.





Newsletter










843