ΤΗΣ ΕΛΙΝΑΣ ΑΝΤΩΝΙΟΥ* ΚΑΙ ΤΗΣ ΔΡΟΣ ΝΙΚΟΛΕΤΤΑΣ ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΟΥ**
Τα τελευταία χρόνια στην Κύπρο παρατηρείται η τάση να αντικαθίστανται με πλαστικό όλο και περισσότερα μέρη και εξοπλισμός των νηπιαγωγείων. Από τα επιτραπέζια παιχνίδια, τα παιχνίδια στην αυλή, τις καρέκλες μέχρι και τα πατώματα εσωτερικά και εξωτερικά. Το κίνητρο προς αυτή την τάση για πλαστικοποίηση των πάντων είναι ο φόβος για την πιθανότητα πρόκλησης οποιονδήποτε ατυχημάτων.
Οι έρευνες όμως δείχνουν πως αυτά τα υπερπροστατευτικά περιβάλλοντα είναι ιδιαίτερα επιζήμια για την ανάπτυξη των παιδιών και αντί να τα προστατεύουν τα καθιστούν πιο ευάλωτα σε ατυχήματα[1] [2]. Η διαδικασία του να παίρνουμε ρίσκα αποτελεί τροφή για τον εγκέφαλο έτσι ώστε να μπορεί να αναπτυχθεί με τρόπο τέτοιο που να διασφαλίζεται η επιβίωση και η εξέλιξη μας σε πολύπλοκα και απρόσμενα περιβάλλοντα. Η συνεχής επαφή με ρίσκα βοηθά τα παιδιά να μάθουν να αξιολογούν κινδύνους, αποκτούν αυτοέλεγχο, υπερπηδούν εμπόδια και αποκτούν αυτοπεποίθηση. «Τα σχολικά περιβάλλοντα δεν πρέπει να είναι όσο το δυνατόν περισσότερο ασφαλή αλλά να είναι τόσον ασφαλή όσο χρειάζεται»[3].
Οι Bundy et. al. (2009) [4] αναφέρουν πως ένα από τα μεγαλύτερα ρίσκα που μπορούμε να πάρουμε για τα παιδιά μας, είναι να τα καθηλώνουμε σε περιβάλλοντα χωρίς ρίσκα. Αφού αυτό έχει ιδιαίτερα αρνητικό αντίκτυπο στην ανάπτυξή τους ως ολοκληρωμένες προσωπικότητες. Τους στερούμε τη δυνατότητα να αναπτύξουν δεξιότητες που θα τους επιτρέπουν να αξιολογούν καταστάσεις, να παίρνουν πρωτοβουλίες και να διαχειρίζονται την ελευθερία τους. Καταδικάζοντας έτσι τα παιδιά σε μελλοντικούς ενήλικες με ρομποτικές συμπεριφορές.
Ενώ στη βιβλιογραφία οι αναφορές που γίνονται σε σχέση με το παιχνίδι ρίσκων στο νηπιαγωγείο αφορά σκαρφάλωμα σε δέντρα, περάσματα από αυτοσχέδιες κατασκευές, χειρισμό εργαλείων όπως σφυριά, καρφιά, πριόνια κλπ. στην Κύπρο έχουμε φτάσει στο σημείο να θεωρούμε ρίσκο την απλή επαφή και μόνο με τα φυσικά υλικά. Το χώμα έχει μικρόβια, η λάσπη λερώνει, το νερό θα μας αρρωστήσει και με τα ξύλα και τις πέτρες θα κτυπήσουμε. Εάν προκύψει κάποιο ατύχημα με κάποιο αντικείμενο ή παιχνίδι δεν αξιολογείται η συμπεριφορά και τα αίτια που οδήγησαν εκεί, αλλά φταίει το αντικείμενο το οποίο φροντίζουμε να εξαφανιστεί ή να αντικατασταθεί με κάτι «ακίνδυνο».
Εδώ και δεκαετίες στις τάξεις των Κυπριακών νηπιαγωγείων υπήρχαν αληθινά ξύλα σε διάφορα σχήματα και μεγέθη με τα οποία τα παιδιά μπορούσαν να φτιάξουν πολύ δημιουργικές κατασκευές. Τα τελευταία χρόνια όμως το ξύλο άρχισε να θεωρείται επικίνδυνο υλικό, τα παιδιά θεωρούνται ανίκανα πλέον να τα χειριστούν και αντικαθίσταται όλο και περισσότερο με τουβλάκια από αφρώδη υλικό. Ένα υλικό πολύ ελαφρύ, με υφή σφουγγαριού και κακή στατικότατα σε σχέση με το ξύλο. Μια πρακτική αντιφατική με τη φιλοσοφία πολλών νηπιαγωγείων άλλων χωρών, ιδιαίτερα με τις σκανδιναβικές χώρες όπου το ξύλο θεωρείται βασικό υλικό εκπαίδευσης για παιδιά προσχολικής ηλικίας. Γιατί όμως το ξύλο θεωρείται ένα τόσο σημαντικό υλικό;
Η επαφή και μόνο με το ξύλο επηρεάζει το παρασυμπαθητικό νευρικό σύστημα του εγκεφάλου περισσότερο από κάθε άλλο υλικό με τρόπο τέτοιο που προκαλεί στον άνθρωπο ηρεμία και χαλάρωση[5]. Την ίδια στιγμή η αίσθηση του βάρους που έχει το ξύλο εν αντιθέσει με τα πλαστικά ή αφρώδη υλικά που έχουν αμελητέο βάρος, επηρεάζει το νευρικό μας σύστημα με τρόπο τέτοιο που τα παιδιά αποκτούν αίσθηση του σώματος τους, μαθαίνουν να ελέγχουν τη δύναμη τους και αποκτούν ισορροπία. Τα πλαστικοποιημένα περιβάλλοντα των τάξεων με πανάλαφρα και απαλά αντικείμενα μόνο, στερούν από τα παιδιά βασικά ερεθίσματα που μπορούν να τα βοηθήσουν να αναπτυχθούν σωματικά, γνωστικά αλλά και συναισθηματικά [6].
Ο άνθρωπος εδώ και χιλιάδες χρόνια ζει, μαθαίνει και εξελίσσεται μέσα στο φυσικό του περιβάλλον. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα τόσο το σώμα μας όσο και ο εγκέφαλος μας να είναι προσαρμοσμένα με τρόπο τέτοιο όπου στο φυσικό μας περιβάλλον να έχουν τη βέλτιστη ανάπτυξη[7] . Το να στερούμε από τα παιδιά τη δυνατότητα και τις ευκαιρίες να μάθουν να ζουν λειτουργικά μέσα στο φυσικό τους περιβάλλον τα καθιστά ευάλωτα στην πραγματική ζωή. Χρωστούμε στα παιδιά μας κάτι καλύτερο από μια ζωή μέσα σε πλαστικά κουτιά.
*Νηπιαγωγός
*Αναπληρώτρια Καθηγήτρια, Πανεπιστήμιο Frederick – Ιδρύτρια του πρώτου σχολείου Δάσους στην Κύπρο
[1] Wyver, S., Tranter, P., Naughton, G., Little, H., Sandseter, E. B. H., & Bundy, A. (2010). Ten Ways to Restrict Children’s Freedom to Play: The Problem of Surplus Safety. Contemporary Issues in Early Childhood, 11(3), 263–277.
[2] Anita C. Bundy, Tim Luckett, Paul J. Tranter, Geraldine A. Naughton, Shirley R. Wyver, Jo Ragen & Greta Spies (2009) The risk is that there is ‘no risk’: a simple, innovative intervention to increase children’s activity levels, International Journal of Early Years Education, 17:1, 33-45
[3] Brussoni, M., Olsen, L. L., Pike, I., & Sleet, D. A. (2012). Risky Play and Children’s Safety: Balancing Priorities for Optimal Child Development. International Journal of Environmental Research and Public Health, 9(9), 3134–3148.
[4] Bundy, A. C., Luckett, T., Tranter, P. J., Naughton, G. A., Wyver, S. R., Ragen, J., & Spies, G. (2009). The Risk is that there is 'no risk': a simple innovative intervention to increase children's activity levels. International Journal of Early Years Education, 17(1), 33-45.
[5] Ikei, H., Song, C., & Miyazaki, Y. (2017). Physiological Effects of Touching Wood. International journal of environmental research and public health, 14(7), 801.
[6] Ayres, A.J., & Robbins, J. (2005) Sensory Integration and the Child. Understanding Hidden Sensory Challenges. 25th Anniversary Edition. Los Angeles CA: Western Psychological Services.
[7] Lee, J.; Park, B.-J.; Tsunetsugu, Y.; Kagawa, T.; Miyazaki, Y. The restorative effects of viewing real forest landscapes: Based on a comparison with urban landscapes. Scand. J. For. Res. 2009, 24, 227–234.
