Αποτελεσματικός δάσκαλος

ΤΗΣ ΔΡΟΣ ΕΛΕΝΗΣ ΚΥΡΑΤΖΗ*

Σημαντική θέση στη σύγχρονη διδακτική έχει ο όρος «αποτελεσματικός δάσκαλος». Ο αποτελεσματικός δάσκαλος διαφοροποιείται όμως από τον παραδοσιακό όρο « καλός δάσκαλος». Η διαφορά εμπίπτει στο γεγονός ότι ο παραδοσιακά καλός δάσκαλος, ως όρος υπόκειται σε μια πληθώρα υποκειμενικών ερμηνειών, που πόρρω απέχουν πολλές φορές από τον όρο αποτελεσματικός. Εξ ού και η αποτελεσματική διδασκαλία, η οποία έχει ως όρος κατά κόρον χρησιμοποιηθεί σε πολλές έρευνες και παιδαγωγικές στρατηγικές.

Μια ανασκόπηση της υπάρχουσας βιβλιογραφίας δεικνύει ότι η αποτελεσματική διδασκαλία βασίζεται  πάνω σε παραμέτρους που μετρούν κυρίως τα μαθησιακά αποτελέσματα και την ετοιμότητα του μαθητή να ανταποκριθεί στη διδακτέα ύλη. Ο αποτελεσματικός δάσκαλος προϋποθέτει γνώση της ύλης, σωστό σχεδιασμό, οργάνωση μαθήματος και διοίκηση (διαχείριση χρόνου, διαχείριση τάξης και σωστή αξιοποίηση των μέσων διδασκαλίας). Η αποτελεσματικότητά του είναι μετρήσιμη και εκφράζεται με την αξιολόγηση των μαθητών του. Ο «καλός» δάσκαλος από την άλλη είναι απόρροια διαφόρων απόψεων και εμπειριών. Μπορεί να είναι ο αρεστός στους γονείς διότι είναι φιλικός, μπορεί να είναι ο αρεστός στα παιδιά διότι είναι ανεκτικός, μπορεί να είναι καλός ψυχαγωγός, ευχάριστη προσωπικότητα, πνευματώδης, κοινωνικός, δραστήριος και βοηθητικός.

Ο Borich (1988) καθόρισε κάποιες μορφές συμπεριφοράς ως καθοριστικές για τον αποτελεσματικό δάσκαλο.  Οι μορφές αυτές είναι η καθαρότητα στη διδασκαλία, (δηλαδή το πόσο ξεκάθαρη είναι η δομή του μαθήματος), η ποικιλία στις διδακτικές μεθόδους, η αφοσίωση στο λειτούργημα του εκπαιδευτικού, ο μέτριος ή υψηλός βαθμός μάθησης, η εμπλοκή στη διαδικασία της μάθησης. Επιπρόσθετα, θεωρεί ως καταλυτικές αρχές την ενθάρρυνση προς τους μαθητές και τον ενθουσιασμό για τη μάθηση, τον προσεκτικό σχεδιασμό, τις πετυχημένες ερωτήσεις και τη χρήση των ιδεών των μαθητών από τον εκπαιδευτικό (π.χ., ιδεοθύελλα).

Η σύγχρονη βιβλιογραφία τείνει να ομαδοποιεί χαρακτηριστικά που παραδοσιακά ανάγονται στον καλό δάσκαλο και να τα παντρεύουν με χαρακτηριστικά που ανήκουν στον αποτελεσματικό δάσκαλο. Η αποτελεσματικότητά του εκπαιδευτικού συνεπάγει τα πιο κάτω χαρακτηριστικά: 1) να είναι φιλικός, 2) να είναι ικανός στην προφορική επικοινωνία 3) να είναι ενθουσιώδης 4) να εξατομικεύει τη διδασκαλία και στ) να είναι σε θέση να κάνει παιδαγωγική χρήση και αξιοποίηση σύγχρονων τεχνολογικών μέσων.(Ανδρεαδάκης, 2004).

Επιπρόσθετα, με τον αποτελεσματικό εκπαιδευτικό και την αποτελεσματική διδασκαλία, ιδιαίτερα σημαντικό είναι το πλαίσιο των ως άνω εννοιών, δηλαδή το αποτελεσματικό σχολείο. Ένα αποτελεσματικό σχολείο είναι αποτέλεσμα, σύμφωνα με τις έρευνες, της εμπνευσμένης ηγεσίας, των υψηλών στόχων του εκπαιδευτικού, της προσεκτικής διδασκαλίας, του σχολικού κλίματος, της εκτίμησης του αποτελέσματος, της ενεργούς παρουσίας των γονιών στο σχολείο και της οικονομικής ευχέρειας, η οποία δίνεται μέσα από τα κονδύλια που αξιοποιεί το σχολείο. (Πασιαρδής 2004, Hoy and Miskel, 2008).

Στο σύγχρονο Κυπριακό δημόσιο σχολείο, η αποτελεσματικότητα του εκπαιδευτικού εξυπακούει και την ικανότητα προσαρμογής σε ένα πολυπολιτισμικό μοντέλο μάθησης. Ο αποτελεσματικός δάσκαλος θα πρέπει να έχει την ευελιξία και την ικανότητα να ανταποκρίνεται σε διαφορετικά γλωσσικά, κοινωνικά και μαθησιακά επίπεδα. Οι μεταναστευτικές ροές έχουν διαμορφώσει νέα δεδομένα στην εκπαίδευση που χρήζει αναδιάρθρωση σε κάποιες βασικές παραμέτρους. Η ανάγκη για αποτελεσματικούς δασκάλους είναι πλέον επιτακτικότερη από ποτέ. Χρειαζόμαστε παιδ-αγωγούς, όπου η αλληλεπίδραση με το μαθησιακό και κοινωνικό γίγνεσθαι να είναι διαρκής. Στεγανά πλαίσια διαρρηγνύονται και κλειστά μυαλά και τάξεις ανοίγονται.

Επομένως ο αποτελεσματικός δάσκαλος κινείται μέσα σε ένα ευρύτερο πλαίσιο από αυτό της τάξης του και είναι αποτελεσματικός όταν η συμβολή του είναι φανερή και  ωφέλιμη για το σύνολο του μαθητικού και ευρύτερου κοινωνικού συγκείμενου. Τα αποτελέσματα είναι ορατά τόσο στο μικρο-επίπεδο (βραχυπρόθεσμα/μαθησιακά αποτελέσματα). όσο και στο μακρο-επίπεδο (μακροπρόθεσμα/κατοπινή εξελικτική πορεία των μαθητών),

1.  Ανδρεαδάκης, Ν. (2004) Αποτελεσματικός Εκπαιδευτικός. (πανεπιστημιακές σημειώσεις) Πανεπιστήμιο Αιγαίου, ΤΕΠΑΕΣ, 2003-2004, δημοσιευμένες στο επιστημονικό βήμα, τεύχος 14.
2.  Borich, G. (1988) Effective teaching methods Merrill Publishing Company
3.  Hoy, W. and Miskel, C.G. (2008) Educational Administration: Theory, Research and Practice (8^th ed.). New York: McGraw-Hill
4.  Πασιαρδής, Π. (2004) Εκπαιδευτική ηγεσία: από την περίοδο της ευμενούς αδιαφορίας στη σύγχρονη εποχή. Αθήνα: Εκδόσεις Μεταίχμιο.

*PhD In education, University of Manchester, UK