ΤΟΥ ΜΑΡΙΟΥ ΣΤΥΛΙΑΝΟΥ*
Τι είναι ρατσισμός και πότε μια συμπεριφορά μπορεί να θεωρηθεί ρατσιστική; Πότε ο λόγος που χρησιμοποιούμε στην καθημερινότητά μας είναι ρατσιστικός; Ποιος είναι ο ρόλος της Παιδείας στις σύγχρονες πολυπολιτισμικές κοινωνίες;
Στις σύγχρονες κοινωνίες κατακλυζόμαστε καθημερινά από κείμενα, που αν ρίξουμε μια καλύτερη ματιά στον τρόπο με τον οποίο αυτά διαμορφώνουν και ελέγχουν τα είδη των απόψεων και των πληροφοριών που προβάλλονται, θα ανακαλύψουμε εκπληκτικά πράγματα. Πόσες φορές δεν έχουμε ακούσει φράσεις/προτάσεις όπως, «τσουνάμι προσφύγων», «αλλοδαπός έκλεψε», «αλλοδαποί προκάλεσαν επεισόδια», «δεν είμαι ρατσιστής, αλλά…», εικόνες τσουβαλιασμένων προσφύγων σε σαπιοκάικα ελπίδας, οι οποίοι να παρουσιάζονται ως απειλή και τόσα άλλα. Πόσες φορές η κοινωνική πραγματικότητα ωραιοποιήθηκε, εξιδανικεύτηκε, παραποιήθηκε ή συσκοτίστηκε, με διάφορους τρόπους, όπως την προβολή ή απόκρυψη των υπεύθυνων για ανεπιθύμητα γεγονότα με την ενεργητική ή παθητική σύνταξη; Πόσες φορές προβλήθηκαν ομάδες ανθρώπων συμπάθειας ή αντιπάθειας με την έμφαση ή τη χρήση αξιολογικών προσδιορισμών; Όμως, ποιος είναι ο ρόλος της Παιδείας στην αντιμετώπιση όλων αυτών; Μήπως ο τρόπος που λειτουργεί το εκπαιδευτικό μας σύστημα και η φιλοσοφία που το διαπνέει αναπαράγει την υφιστάμενη κατάσταση;
Δυστυχώς, όποιες αντιρατσιστικές πολιτικές έχουν εφαρμοστεί στο εκπαιδευτικό μας σύστημα τα τελευταία χρόνια, αποτελούν κάποιες σπασμωδικές κινήσεις, με αποσπασματικές δράσεις οι οποίες δεν είχαν και ούτε έχουν συνέχεια και στόχευση. Δεν διαπνέει το εκπαιδευτικό μας σύστημα μια οπτική της αποδοχής της διαφορετικότητας. Οι μαθητές και οι μαθήτριές μας, μέσα από ένα τέτοιο εκπαιδευτικό σύστημα που έχει ως στόχο τη στείρα αποστήθιση, θα βγουν σε μια κοινωνία, στην οποία θα δέχονται άκριτα Ρατσιστικούς Λόγους που θα δρουν σε βάρος της κοινωνικής ισότητας και της κοινωνικής δικαιοσύνης.
Όμως, μπορούν να αλλάξουν τα πράγματα; Όραμά μας είναι μία Παιδεία που θα δημιουργεί κριτικά εγγράμματους πολίτες, οι οποίοι θα διακρίνουν και θα αντιμετωπίζουν τον Ρατσιστικό Λόγο. Όραμά μας είναι μία Παιδεία που θα διαπνέεται από μια άλλη φιλοσοφία, μια φιλοσοφία που θα πλάθει πολίτες όχι ως απλούς εκτελεστές γενικών προσταγμάτων, αλλά διανοούμενους πολίτες που να μπορούν να «διαβάσουν» τον κόσμο και να είναι σε θέση να σταθούν κριτικά απέναντι σε τρόπους θέασής του. Πολίτες που θα μπορούν να κατανοούν πώς η Γλώσσα των κειμένων – μέσα από τις πολυσημειωτικές τους επιλογές – επιτελούν στην κοινωνία ως συγκεκριμένοι τρόποι θέασης και κωδικοποίησης της πραγματικότητας. Μία Παιδεία που θα πλάθει κριτικά εγγράμματα άτομα, τα οποία να κατανοούν και να χειρίζονται επιτυχώς τη γλώσσα και να διερευνούν πώς τα κείμενα αυτά δομούν Ρατσιστικούς, Αντιρατσιστικούς και μεικτούς Λόγους. Μέσα από ένα τέτοιο εκπαιδευτικό σύστημα θα μπορεί να καλλιεργηθεί ανάμεσα σε άλλα, ο σεβασμός, η ισονομία, η συλλογικότητα, η κοινωνική δικαιοσύνη, η ευαισθητοποίηση, η ενσυναίσθηση και η ικανότητα άρθρωσης λόγου για μια δικαιότερη και δημοκρατικότερη κοινωνία. Μέσα από ένα τέτοιο εκπαιδευτικό σύστημα πλάθονται οι αυριανοί πολίτες, οι οποίοι θα είναι κριτικά εγγράμματοι και θα έχουν την ικανότητα να τοποθετούνται απέναντι στους πιο πάνω Λόγους, προβάλλοντας τη δική τους φωνή (με την μπαχτινιανή έννοια του όρου). Με τέτοιους κριτικά εγγράμματους πολίτες, τουλάχιστον, δε θα αναρωτιόμαστε γιατί στη σύγχρονη Κύπρο να παρουσιάζονται ρατσιστικά φαινόμενα, όπως αυτά που έγιναν πρόσφατα στη Λεμεσό.
Κανένας δε γεννιέται, πιστεύοντας πως μια κατηγορία ανθρώπων είναι ανώτερη από μια άλλη. Είναι κάτι που «μαθαίνεται»… Επομένως, ο ρόλος της Παιδείας είναι σημαντικός στη δημιουργία κριτικά εγγράμματων πολιτών για αντιμετώπιση τέτοιων αντιλήψεων.
*Πρόεδρος Προοδευτικής Κίνησης Δασκάλων και Νηπιαγωγών
