ΤΟΥ ΛΑΜΠΡΟΥ ΣΤΕΦΑΝΟΥ*
Το φαινόμενο της σχολικής βίας και παραβατικότητας συνιστά μία από τις μεγαλύτερες προκλήσεις στην προσπάθεια οικοδόμησης ενός ανθρώπινου και χαρούμενου σχολείου για τα παιδιά και τους/τις εκπαιδευτικούς. Οι έρευνες έχουν δείξει ότι η βία, ο εκφοβισμός και το ψηλό επίπεδο παραβατικότητας επηρεάζουν αρνητικά τη μάθηση, την αυτοεκτίμηση και οδηγούν σε αύξηση του άγχους τόσο των μαθητών/μαθητριών όσο και των εκπαιδευτικών (ΥΠΑΝ, Βασικές αρχές για την ανάπτυξη σχεδίου δράσης πρόληψης και αντιμετώπισης της βίας και της παραβατικότητας). Ταυτόχρονα, έρευνες δείχνουν πως η επιθετική συμπεριφορά παιδιών προς τους/τις εκπαιδευτικούς οδηγεί τους/τις εκπαιδευτικούς σε επαγγελματική εξουθένωση (π.χ. Moscicka-Teske, Drabek, & Pyzalski, 2014).
Το Παρατηρητήριο για τη Βία στο Σχολείο (ΠΑ.ΒΙ.Σ.), μετά από διαβούλευση με άλλες υπηρεσίες του ΥΠΑΝ και κοινωνικούς εταίρους, σχεδίασε την Εθνική Στρατηγική για την Πρόληψη και Διαχείριση της Βίας στο Σχολείο (2018 – 2022). Η περίοδος εφαρμογής της συγκεκριμένης Εθνικής Στρατηγικής επεκτάθηκε μέχρι τον Αύγουστο του 2024 μετά από απόφαση του Υπουργικού Συμβουλίου. Ο εν λόγω σχεδιασμός περιλάμβανε: (α) τη συλλογή έγκυρων και επιστημονικών δεδομένων γύρω από το θέμα και (β) την ανάπτυξη πέντε πυλών δράσης. Παράλληλα, σύμφωνα με το ΠΑ.ΒΙ.Σ., βρίσκεται σε εξέλιξη διαδικασία αξιολόγησης και διαμόρφωσης νέας Εθνικής Στρατηγικής από εξειδικευμένο Οίκο.
Με άλλα λόγια, αναμένεται όπως το ΥΠΑΝ προχωρήσει σε ανάπτυξη νέας Εθνικής Στρατηγικής για την πρόληψη της βίας στο σχολείο, λαμβάνοντας υπόψη ερευνητικά δεδομένα που συλλέχθηκαν στο πλαίσιο εξειδικευμένης αξιολόγησης. Δεν είμαι σε θέση να γνωρίζω τα αποτελέσματα της εν λόγω αξιολόγησης. Ωστόσο, είμαι σε θέση να γνωρίζω πως το φαινόμενο της σχολικής βίας και παραβατικότητας εξακολουθεί να εξουθενώνει μεγάλο αριθμό εκπαιδευτικών. Οι όποιοι μηχανισμοί περιλαμβάνονται στην υφιστάμενη Εθνική Στρατηγική δε φαίνεται να άλλαξαν την πραγματικότητα που βιώνουν πολλά παιδιά και εκπαιδευτικοί. Ως εκ τούτου, απαιτείται να δημιουργηθούν επιπρόσθετοι υποστηρικτικοί/ές μηχανισμοί/δομές ή/και να ενισχυθούν οι υφιστάμενοι/ες. Πιο κάτω παρατίθενται κάποιες ενδεικτικές εισηγήσεις, που βασικό στόχο έχουν την πρόληψη της σχολικής βίας και παραβατικότητας:
- Ενίσχυση και ποιοτική αναβάθμιση των υπηρεσιών που προσφέρονται από την Ομάδα Άμεσης Παρέμβασης (Ο.Α.Π.) του ΥΠΑΝ: Κατά γενική ομολογία, η Ο.Α.Π. συνιστά σημαντικό μηχανισμό διαχείρισης σοβαρών περιστατικών ή και φαινομένων βίας και παραβατικότητας στον σχολικό χώρο. Ωστόσο, απαιτείται επέκταση και περαιτέρω υποστήριξη του θεσμού του Σχολικού Συνεργάτη (π.χ. αύξηση σχετικού κονδυλίου και ως εκ τούτου αύξηση των ωρών ή/και των σχολείων που υποστηρίζονται με συνεργάτες, συνεχής κατάρτιση σχολικών συνεργατών, αλλαγή καθεστώτος εργοδότησης συνεργατών: η αγορά υπηρεσιών καθυστερεί σημαντικά τη διαδικασία εξεύρεσης συνεργατών).
- Ενίσχυση Υπηρεσίας Εκπαιδευτικής Ψυχολογίας (Υ.Ε.Ψ.):Τη δεδομένη στιγμή η Υ.Ε.Ψ. στελεχώνεται με εξήντα πέντε (65) εκπαιδευτικούς/ές ψυχολόγους, οι οποίοι/ες καλύπτουν τις ανάγκες όλων των βαθμίδων της Δημόσιας Εκπαίδευσης (δηλ. Προδημοτική, Δημοτική, Μέση Γενική και Μέση Τεχνική και Επαγγελματική Εκπαίδευση). Σύμφωνα με ανεπίσημα στοιχεία, κάθε εκπαιδευτικός/ή ψυχολόγος καλείται να υποστηρίξει σχολεία με μαθητικό πληθυσμό της τάξης των 1800-2000 παιδιών. Εύκολα αντιλαμβάνεται κανείς πως ο φόρτος εργασίας των εκπαιδευτικών ψυχολόγων είναι ογκώδης. Απαιτείται το ελάχιστο, διπλασιασμός του αριθμού των εκπαιδευτικών ψυχολόγων (σε πρώτη φάση), ώστε να μεγιστοποιηθεί η αποτελεσματικότητά τους.
- Επέκταση του θεσμού της Σχολικής Συμβουλευτικής (Σ.Σ.): Η πιλοτική εφαρμογή του θεσμού της Σ.Σ. στη Δημοτική Εκπαίδευση υλοποιήθηκε στο πλαίσιο της «Εθνικής Στρατηγικής για την Πρόληψη και Διαχείριση της Βίας στο σχολείο 2018-2022». Κατά τη φετινή σχολική χρονιά 2023-2024, ο θεσμός της Σ.Σ. εφαρμόστηκε σε τέσσερα δημοτικά σχολεία. Ο/Η Σχολική Σύμβουλος είναι εκπαιδευτικός του σχολείου με εξειδικευμένα προσόντα στη συμβουλευτική, o/η οποίος/α αφιερώνει και τα 5/5 του εβδομαδιαίου του χρόνου σε καθήκοντα συμβουλευτικής. Τα θετικά αποτελέσματα της εν λόγω πιλοτικής εφαρμογής είναι σημαντικό να διαχυθούν μέσα από την επέκταση του θεσμού της Σ.Σ. και την αύξηση του αριθμού των Σχολικών Συμβούλων.
- Τροποποίηση νομικού πλαισίου: Το σχετικό νομικό πλαίσιο είναι σημαντικό να εκσυγχρονιστεί ώστε να διασφαλίζονται τα δικαιώματα των παιδιών. Για παράδειγμα, το σχολείο να είναι σε θέση να υποβάλει αίτημα για στήριξη παιδιού/ών από ειδικούς χωρίς να προαπαιτείται συγκατάθεση γονιών.
- Έμφαση στη συναισθηματική και κοινωνική ανάπτυξη: Διαχρονικά τα εκπαιδευτικά συστήματα ανά το παγκόσμιο, έδιναν/δίνουν έμφαση στη γνωστική ανάπτυξη των παιδιών. Ωστόσο, τα τελευταία χρόνια πολλές χώρες προτάσσουν τη συναισθηματική και κοινωνική ανάπτυξη των παιδιών ως τον κεντρικό άξονα της μάθησης για το μέλλον (Gordon, Jacobs, & Wright, 2016). Έρευνες δείχνουν πως αποτελεσματικές πρακτικές πρόληψης της βίας και της παραβατικότητας σχετίζονται με την ανάπτυξη δεξιοτήτων επίλυσης προβλήματος, διαχείρισης θυμού, επίλυσης συγκρούσεων, έκφρασης συναισθημάτων, συνεργασίας και ενσυναίσθησης (Μπίμπου - Νάκου & Νικηφορίδης, 2016). Αν πράγματι το ΥΠΑΝ επιδιώκει την ουσιαστική πρόληψη της βίας και παραβατικότητας μέσα από την ανάπτυξη συναισθηματικών/κοινωνικών δεξιοτήτων θα πρέπει να επανεξετάσει ζητήματα όπως: μέγιστος αριθμός μαθητών κατά τμήμα, όγκος διδακτέας ύλης, συνεχής και ποιοτική επαγγελματική ανάπτυξη εκπαιδευτικών.
- Ανάπτυξη επιπρόσθετων πολύ-επίπεδων μηχανισμών: Σύμφωνα με παγκόσμια έρευνα του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών (Pinheiro, 2006), τα επίπεδα και τα μοτίβα της βίας που εκδηλώνονται στον χώρο του σχολείου, αντανακλούν τα επίπεδα και τα μοτίβα της βίας που υπάρχουν στην κοινωνία και την οικογένεια. Με άλλα λόγια, η δημιουργία και εφαρμογή αποτελεσματικών μηχανισμών/δομών για την πρόληψη της βίας και της παραβατικότητας, δεν πρέπει να εστιάζεται αποκλειστικά στον σχολικό χώρο. Το φαινόμενο της βίας και της παραβατικότητας είναι κατεξοχήν κοινωνικό. Ως εκ τούτου, για την ουσιαστική πρόληψη και αντιμετώπισή του, απαιτούνται πολύ-επίπεδοι μηχανισμοί, οι οποίοι να περιλαμβάνουν την ουσιαστική εμπλοκή των γονιών, των κοινωνικών λειτουργών, των επαγγελματιών υγείας, των επαγγελματιών του χώρου της δικαιοσύνης, των ηγετών της κοινότητας και της πολιτικής ηγεσίας (ΠΑ.ΒΙ.Σ, 2017). Ιδιαίτερα, η ανάπτυξη βιωματικών προγραμμάτων επιμόρφωσης γονιών κρίνεται ερευνητικά ως μία από τις αποτελεσματικότερες πρακτικές για την πρόληψη της βίας και της παραβατικότητας (σε επίπεδο δευτερογενούς πρόληψης: στόχευση σε οικογένειες υψηλού ρίσκου) (Μπίμπου - Νάκου & Νικηφορίδης, 2016).
Συμπερασματικά. Το φαινόμενο της σχολικής βίας και παραβατικότητας εξακολουθεί να πλήττει τη ψυχική – και σε κάποιες περιπτώσεις τη σωματική – υγεία πολλών παιδιών και εκπαιδευτικών. Ενώ καταβάλλονται προσπάθειες, ενώ εφαρμόζονται υποστηρικτικοί μηχανισμοί πρόληψης/αντιμετώπισης, τη δεδομένη στιγμή φαίνεται να υπάρχει αδυναμία αντιμετώπισης του αυξημένου αριθμού περιστατικών αποκλίνουσας συμπεριφοράς ή/και ακραίας παραβατικότητας στον χώρο του σχολείου. Για την ουσιαστική πρόληψη του εν λόγω φαινομένου απαιτούνται λιγότερα συνθήματα και περισσότερα χρήματα. Οι συνάδελφοι εκπαιδευτικοί, που θα στελεχώσουν το νέο Εκτελεστικό Διοικητικό Συμβούλιο, αλλά και τα υπόλοιπα σώματα της ΠΟΕΔ, θα πρέπει και οφείλουν να διεκδικήσουν δυναμικά την εφαρμογή μιας βελτιωμένης Εθνικής Στρατηγικής για την πρόληψη της σχολικής βίας και της παραβατικότητας.
*Εκπαιδευτικός Δημοτικής Εκπαίδευσης
Στέλεχος Προοδευτικής Κίνησης Δασκάλων και Νηπιαγωγών
(PhD) Επιστήμες της Αγωγής: Παιδαγωγική της Φυσικής Αγωγής
This thread has been closed from taking new comments.
