Κανένα παιδί δεν πρέπει να αφήνεται μόνο του να αντιμετωπίζει δυσκολίες ψυχικής υγείας

ΤΗΣ ΕΛΙΝΑΣ ΑΝΤΩΝΙΟΥ*

Το 2023 ο σύνδεσμος για την Πρόληψη και Αντιμετώπιση της Βίας στην Οικογένεια πήρε 2550 καταγγελίες για υποθέσεις ενδοοικογενειακής βίας ενώ το 2022 πήρε 3122 καταγγελίες με την πλειοψηφία των καταγγελιών να εμπλέκουν παιδιά[i]. Οι πραγματικοί αριθμοί όμως φαίνεται να είναι σημαντικά μεγαλύτεροι και είναι τρομακτικοί, εάν φυσικά κάποιος τρομάζει.

Χιλιάδες παιδιά στην Κύπρο είναι θύματα ενδοοικογενειακής βίας. Τα τραυματικά συμβάντα που βιώνει ένα παιδί σε μικρή ηλικία επηρεάζουν αρνητικά τη συναισθηματική, συμπεριφορική, γνωστική και κοινωνική του  λειτουργία και όσο δεν υπάρχει στήριξη με την πάροδο του χρόνου αυτά εδραιώνονται. Και αυτό γιατί ο εγκέφαλος στα πρώτα χρόνια της ζωής του ανθρώπου αναπτύσσεται και οργανώνεται με εκρηκτικό ρυθμό όπου οι εμπειρίες αυτής της περιόδου είναι καθοριστικές για την ανάπτυξή του. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα το παιδί να βιώνει σημαντικές δυσκολίες σε όλη την πορεία της ζωής του αν δεν βοηθηθεί, όπως επίσης και το σύστημα στο οποίο λειτουργεί[ii].

Ενώ λοιπόν στην Κύπρο αντιμετωπίζουμε ένα τόσο σοβαρό πρόβλημα, τα μέτρα που λαμβάνουμε για πρόληψη και αντιμετώπιση αυτού του φαινομένου είναι ουσιαστικά… πολλά κενά. Προσφέρουμε σπασμένες πατερίτσες σε τραυματίες. Και αυτό διαφαίνεται μέσα από τις εκθέσεις της επιτρόπου για τα δικαιώματα του παιδιού όπου όλες οι σχετικές υπηρεσίες του κράτους από τις ΥΚΕ μέχρι τα δικαστήρια ακολουθούν ιδιαίτερα χρονοβόρες ή ανεπαρκείς διαδικασίες με αποτέλεσμα η κρίσιμη περίοδος όπου ένα παιδί μπορεί να δεχτεί καθοριστική και ουσιαστική στήριξη να έχει χαθεί ή να μην προσφερθεί καν ή να προσφερθεί λάθος στήριξη [iii].

Ως κοινωνία αναπαράγουμε συστηματικά κακοποιημένα παιδιά. Και όταν τα παιδιά αυτά πάνε στη δεύτερη τους οικογένεια που είναι το σχολείο οι δυσλειτουργικές συμπεριφορές μπαίνουν πλέον σε μεγεθυντικό φακό. Και ενώ η δεύτερη οικογένεια του παιδιού, που θεωρείται πιο υγιής, θα έπρεπε να μπορεί να προσφέρει ουσιαστική και άμεση στήριξη στο παιδί που το χρειάζεται, αυτό γίνεται πάλι υπό όρους, πάλι με ροκάνισμα χρόνου ή με υπηρεσίες εκτός σχολείου που κοστίζουν.

Η διαδικασία στήριξης των παιδιών στα σχολεία, είναι με τη συγκατάθεση και των δυο γονιών, να κάνουν ένα πλάνο δράσης με την εκπαιδευτικό, και αν δεν υπάρξει βελτίωση στη συμπεριφορά του παιδιού να ζητηθεί η βοήθεια από τη σχολική ψυχολόγο. Τι συμβαίνει όμως όταν οι γονείς είτε ο ένας είτε και οι δύο αρνούνται να δώσουν συγκατάθεση για οτιδήποτε; Τι συμβαίνει όταν οι γονείς αρνούνται να συνεργαστούν; Η απάντηση είναι τραγική και είναι το ΤΙΠΟΤΑ. Το παιδί παλεύει μόνο του με τις δυσκολίες που του φόρτωσαν.

Πολλοί εκπαιδευτικοί αντιδρώντας σε αυτό τον παραλογισμό, ζητούν όπως να μην γίνεται αποδεκτή η άρνηση των γονέων για συνεργασία προς στήριξη των παιδιών τους. Αυτή η αντίδραση έχει επιφέρει πολλές επικρίσεις και αντιδράσεις. Ενώ επικρίσεις φαίνεται να δέχονται επίσης και οι πρακτικές παροχής στήριξης των παιδιών μέσα από εξατομικευμένες θεραπείες αλλά και συστημικές παρεμβάσεις μέσα στο χώρο του σχολείου υπό το φόβο ταμπελοποίησης ή αποκλεισμού. Την ίδια στιγμή υπάρχει μια εσφαλμένη αντίληψη πως όταν τα σχολεία μας γίνουν πιο ανθρώπινα και συμπεριληπτικά, κάτι που είναι απαίτηση όλων των εκπαιδευτικών, οι δυσκολίες που αντιμετωπίζουν παιδιά που έχουν βιώσει έντονες τραυματικές εμπειρίες θα επιλυθούν χωρίς καμιά άλλη παρέμβαση. Η βιβλιογραφία αναφέρει πως για παιδιά που έχουν υποστεί έντονη βία στα πρώτα χρόνια της ζωής τους απαιτείται μια συστηματική παρέμβαση τόσο με ατομική στήριξη όσο και σε ομάδες έτσι ώστε να διορθωθεί η ζημιά που έχει προκληθεί[iv]. Τα ανθρώπινα σχολεία – λειτουργικός αριθμός παιδιών στις τάξεις, ύπαρξη επαρκούς προσωπικού, συνδιδασκαλίες, υποστηρικτικό περιβάλλον, λειτουργικοί χώροι- σαφώς και μπορούν να βοηθήσουν σε μεγάλο βαθμό όλο το σύνολο του σχολείου, αλλά από μόνο του δεν επιλύει τόσο σοβαρά προβλήματα.

Ενδεικτικό είναι το υποστηρικτικό/θεραπευτικό πρόγραμμα place2be [v] που εφαρμόζεται σε πολλά σχολεία της Αγγλίας, πολλά από τα οποία είναι ήδη «ανθρώπινα». Το πρόγραμμα αυτό παρέχει στήριξη/θεραπείες σε όποιο παιδί, εκπαιδευτικό, γονιό ή ομάδα το ζητήσει στα πλαίσια του σχολείου. Η στήριξη περιέχει θεραπείες όπως παιγνιοθεραπεία, δραματοθεραπεία, εργοθεραπεία, κλινικούς ψυχολόγους κλπ. Στην αρχή της χρονιάς οι γονείς ενημερώνονται ότι στο σχολείο τους παρέχονται οι συγκεκριμένες υπηρεσίες ψυχικής υγείας σε όλους. Εάν κάποιος γονιός αρνείται να συμμετάσχει είτε το παιδί του είτε ο ίδιος σε αυτές τις διαδικασίες, θα πρέπει να στείλει μια επιστολή εξηγώντας την άρνησή του. Εάν δεν στείλει επιστολή άρνησης ο γονιός, τότε το παιδί έχει το δικαίωμα να συμμετάσχει σε οποιαδήποτε διαδικασία στήριξης προσφέρεται στο σχολείο χωρίς να απαιτείται περαιτέρω έγκριση για συγκεκριμένα θέματα από τους γονείς. Η στήριξη προσφέρεται άμεσα και χωρίς χρονοτριβές μέσα στο σχολείο.  Οι θεραπείες γίνονται είτε εξατομικευμένα είτε σε ομάδες και εκπαιδευτικοί με θεραπευτές συνεργάζονται για τη στήριξη των παιδιών Δεν υπάρχει συγκατάθεση για στήριξη. Υπάρχει μόνο συγκατάθεση για μη στήριξη.

Το συγκεκριμένο πρόγραμμα έχει βραβευτεί πολλές φορές από το κράτος της Αγγλίας για τα εξαιρετικά του αποτελέσματα. Ένα πρόγραμμα που για κάθε λίρα που επενδύεται φάνηκε πως εξοικονομεί στο κράτος άλλες οκτώ. Ένα πρόγραμμα όπου τα παιδιά που βοηθηθήκαν από αυτό, επιθυμούν να κάνουν και αυτά το ίδιο για να στηρίξουν άλλα παιδιά όταν μεγαλώσουν. Ένα πρόγραμμα που έχει ως σύνθημα «Κανένα παιδί δεν πρέπει να αφήνεται μόνο του να αντιμετωπίζει δυσκολίες ψυχικής υγείας».

*Νηπιαγωγός