Εισηγήσεις για την Εθνική Στρατηγική για Πρόληψη και Διαχείριση της Βίας στο Σχολείο και Σχέδιο Δράσης 2024-28

Από την Προοδευτική Κίνηση Δασκάλων και Νηπιαγωγών

«Καλούμε το ΥΠΑΝ – πέρα από τη δημόσια διαβούλευση – όπως δώσει την ευκαιρία στην ΠΟΕΔ να καταθέσει τις εισηγήσεις και τους προβληματισμούς της επί του συγκεκριμένου σχεδίου»

Η Προοδευτική Κίνηση Δασκάλων και Νηπιαγωγών με ανακοίνωσή της καταθέτει  εισηγήσεις και προβληματισμούς για το περιεχόμενο της «Εθνικής Στρατηγικής για την Πρόληψη και Διαχείριση της Βίας και Σχέδιο Δράσης, 2024-2028»:

«Το φαινόμενο της σχολικής βίας και παραβατικότητας συνιστά μία από τις μεγαλύτερες προκλήσεις στην προσπάθεια οικοδόμησης ενός ανθρώπινου, δημοκρατικού και χαρούμενου σχολείου για τα παιδιά και τις/τους εκπαιδευτικούς. Τα αποτελέσματα της εκπαιδευτικής έρευνας δείχνουν πως η βία, ο εκφοβισμός και το ψηλό επίπεδο παραβατικότητας επηρεάζουν αρνητικά τη μάθηση, την αυτοεκτίμηση και οδηγούν σε αύξηση του άγχους τόσο των μαθητριών/μαθητών όσο και των εκπαιδευτικών. Είναι γι’ αυτούς τους λόγους που ως Προοδευτική Κίνηση Δασκάλων και Νηπιαγωγών θέτουμε στις προτεραιότητές μας την αναβάθμιση της εθνικής στρατηγικής για την πρόληψη και διαχείριση της σχολικής βίας και παραβατικότητας.

Ως εκ τούτου, καταθέτουμε δημόσια τις εισηγήσεις και τους προβληματισμούς μας επί της «Εθνικής Στρατηγικής για την Πρόληψη και Διαχείριση της Βίας στο Σχολείο και Σχέδιο Δράσης, 2024 – 2028» του ΥΠΑΝ. Οι πιο κάτω θέσεις κατατέθηκαν σε συνεδρία του Εκτελεστικού Διοικητικού Συμβουλίου της ΠΟΕΔ, στις 5 Αυγούστου 2024. 

«Ως Προοδευτική Κίνηση Δασκάλων και Νηπιαγωγών χαιρετίζουμε την υιοθέτηση της ολιστικής προσέγγισης για την ανάπτυξη της νέας Εθνικής Στρατηγικής (ΕΣ) για την πρόληψη και διαχείριση της σχολικής βίας και παραβατικότητας. Η έγκαιρη πρόληψη αλλά και η αποτελεσματική διαχείριση του φαινομένου της βίας προϋποθέτει την ουσιαστική εμπλοκή των μαθητών/τριών, των εκπαιδευτικών, των γονέων/κηδεμόνων, αλλά και τη συνεργασία με όλους τους εμπλεκόμενους φορείς. Χαιρετίζουμε, επίσης, την καταγεγραμμένη πρόθεση για ενίσχυση σειράς υποστηρικτικών δομών/μηχανισμών (π.χ. ενίσχυση και αναβάθμιση της Υπηρεσίας Εκπαιδευτικής Ψυχολογίας, αύξηση του αριθμού των Σχολικών Συνοδών/Συνεργατών που εργοδοτούνται από το ΥΠΑΝ, ενίσχυση και επέκταση του θεσμού του/της Συμβούλου στα σχολεία Δημοτικής Εκπαίδευσης), όπως επίσης και την έμφαση που φαίνεται να δίνεται στην προώθηση προγραμμάτων για ανάπτυξη κοινωνικών δεξιοτήτων. Ωστόσο, αναμένουμε η θεωρία να γίνει πράξη. Η κάθε δράση/δραστηριότητα που περιλαμβάνεται στη νέα ΕΣ διαθέτει έναν/μια Συντονιστή/Συντονίστρια, στον/στην οποίο/οποία ανατίθεται η αρμοδιότητα να αναπτύξει σχεδιασμό για την υλοποίηση της δράσης με χρονοδιαγράμματα. Με άλλα λόγια, η ουσιαστική αξιολόγηση του περιεχομένου της νέας ΕΣ θα προκύψει λαμβάνοντας υπόψη τον βαθμό υλοποίησης των προτεινόμενων δράσεων/δραστηριοτήτων. Πιο κάτω παραθέτουμε συγκεκριμένες εισηγήσεις αναφορικά με επιμέρους σημεία του σχεδιασμού της νέας ΕΣ για την πρόληψη και διαχείριση της σχολικής βίας και παραβατικότητας.

Αναφορικά, με τον Πυλώνα 1 και τη διασφάλιση ασφαλούς και συμπεριληπτικού σχολικού περιβάλλοντος σημειώνουμε τα εξής:

• Η ύπαρξη ενιαίας πολιτικής για σοβαρά περιστατικά βίας και σοβαρής παραβατικής συμπεριφοράς δεν πρέπει να αποκλείει την αυτόνομη δράση των σχολείων. Κάθε σχολείο θα πρέπει να είναι σε θέση να αναπτύξει το δικό του σχέδιο δράσης, λαμβάνοντας υπόψη συγκεκριμένες τοπικές ιδιαιτερότητας και δεδομένα. Η μετάβαση από την ευρύτερη – ενιαία στην τοπική-προσαρμοσμένη πολιτική θα πρέπει να υποστηρίζεται με συγκεκριμένα εργαλεία και μηχανισμούς.
• Σε σχέση με την προσφορά εναλλακτικών προγραμμάτων μάθησης εντός του σχολικού περιβάλλοντος, θεωρούμε απαραίτητη την εμπλοκή του εκπαιδευτικού της τάξης στην προσφορά των εν λόγω προγραμμάτων (με αύξηση των ωρών του Υπευθύνου Τμήματος) ή/και άλλων εκπαιδευτικών του σχολείου (με ανάλογες μειώσεις του διδακτικού τους χρόνου).
• Μας προβληματίζει ιδιαίτερα η δημιουργία «σχολείων φυλακών» σε επίπεδο Δημοτικής Εκπαίδευσης. Τασσόμαστε υπέρ του ανοίγματος των σχολείων στην τοπική κοινωνία και υπέρ της απρόσκοπτης αξιοποίησης των σχολικών χώρων από τοπικούς φορείς και οργανωμένα σύνολα.
• Αναφορικά με την ενίσχυση και επέκταση του θεσμού του/της Συμβούλου στα σχολεία Δημοτικής Εκπαίδευσης, εισηγούμαστε την εξέταση εναλλακτικών τρόπων απόκτησης των σχετικών προσόντων (π.χ. πρόγραμμα επαγγελματικής ανάπτυξης μεγάλης διάρκειας), ώστε να επιταχυνθεί η καθολική επέκταση του θεσμού στα δημοτικά σχολεία της Κύπρου.
• Σε σχέση με την ενίσχυση του αριθμού των Εκπαιδευτικών Ψυχολόγων (ΕΨ), αλλά και του αριθμού των Σχολικών Συνοδών/Συνεργατών που εργοδοτούνται από το ΥΠΑΝ, εισηγούμαστε όπως τεθεί ένα συγκεκριμένο χρονοδιάγραμμα και ένα συγκεκριμένο ελάχιστο ποσοστό αύξησης του αριθμού των ΕΨ και των Σχολικών Συνοδών/Συνεργατών. Επιπρόσθετα, προτείνουμε την κατάργηση κάθε αριθμητικού περιορισμού που αφορά στην τοποθέτηση Συνεργατών (ΟΑΠ) ανά σχολείο (δηλ. να είναι εφικτή η τοποθέτηση πέραν του ενός Συνεργάτη σε κάθε σχολείο). Τέλος, είναι σημαντική και η αλλαγή του καθεστώτος εργοδότησης των Συνεργατών. Η αγορά υπηρεσιών καθυστερεί σημαντικά τη διαδικασία εξεύρεσης Συνεργατών.
• Αναφορικά με την έμφαση στην εφαρμογή προγραμμάτων ανάπτυξης δεξιοτήτων, εισηγούμαστε πως αυτή είναι αλληλένδετη με ζητήματα όπως: μέγιστος αριθμός μαθητών/τριών κατά τμήμα, δεύτερος εκπαιδευτικός στην τάξη και όγκος διδακτέας ύλης. Ιδιαίτερα στην προδημοτική αλλά και στην Α’ τάξη του δημοτικού σχολείου, ο αριθμός των 25 παιδιών εντός της αίθουσας διδασκαλίας καθιστά δύσκολη την εφαρμογή της όποιας καινοτομίας.

Σε σχέση με τον Πυλώνας 2 και την εκπαίδευση και ενδυνάμωση εκπαιδευτικών και γονέων/κηδεμόνων για πρόληψη και διαχείριση της σχολικής βίας, σημειώνουμε τα εξής:

• Η ενημέρωση/επιμόρφωση των γονέων/κηδεμόνων αναφορικά με την ολιστική διαπαιδαγώγηση των παιδιών, σταδιακά, πρέπει να τεθεί σε υποχρεωτική βάση. Θα πρέπει επίσης, να δοθεί έμφαση και στο περιεχόμενο της ενημέρωσης/επιμόρφωσης των γονιών/κηδεμόνων. Η συμμετοχή των γονιών/κηδεμόνων σε βιωματικά προγράμματα επιμόρφωσης κρίνεται ερευνητικά ως μία από τις αποτελεσματικότερες πρακτικές για την πρόληψη της βίας και της παραβατικότητας.
• Αναφορικά με την ενίσχυση και ενδυνάμωση Εκπαιδευτικών/Συμβούλων/Βοηθών Διευθυντών/Διευθυντριών/Υπεύθυνων Τμημάτων μέσω ανάπτυξης προγραμμάτων εκμάθησης δεξιοτήτων πρόληψης και διαχείρισης περιστατικών βίας, θεωρούμε πως στόχος δε θα πρέπει να είναι μονάχα η αύξηση του αριθμού των σχετικών σεμιναρίων/προγραμμάτων. Βασικός στόχος πρέπει να είναι η ποιοτική επαγγελματική ανάπτυξη των συμμετεχόντων εκπαιδευτικών. Κάποια βασικά χαρακτηριστικά της ποιοτικής επαγγελματικής ανάπτυξης είναι: (1) έμφαση στην ανάπτυξη της γνώσης περιεχομένου, (2) ενεργητική μάθηση, (3) μεγάλη διάρκεια, (4) έμφαση στην ανάπτυξη της αυτονομίας των εκπαιδευτικών, (5) επιμόρφωση σε επίπεδο σχολικής μονάδας κλπ.
• Αναφορικά με την εκπαίδευση εκπαιδευτικών στη διαχείριση κρίσεων και την ανάληψη των όποιων επιπρόσθετων καθηκόντων, εισηγούμαστε τη μείωση του διδακτικού χρόνου των εμπλεκόμενων εκπαιδευτικών (εκπαιδευτικών, βοηθών διευθυντών/τριών και διευθυντών/τριών) κατά 1-2 περιόδους.

Αναφορικά με τον Πυλώνα 3 και την εκπαίδευση και ενδυνάμωση παιδιών για πρόληψη και διαχείριση της σχολικής βίας προτείνουμε τα εξής:

• Λαμβάνοντας υπόψη την προτεινόμενη δράση για προώθηση αθλητικών, πολιτιστικών και περιβαλλοντικών δραστηριοτήτων ως μέσα πρόληψης της βίας, θεωρούμε πως απουσιάζει από τον όλο σχεδιασμό η επίσημη υιοθέτηση ή/και επέκταση του θεσμού των «φυσικά δραστήριων (ΦΔ) σχολικών διαλειμμάτων». Τα ΦΔ αφορούν σε οργανωμένες (κινητικές) δραστηριότητες, που πραγματοποιούνται κατά τη διάρκεια των διαλειμμάτων μιας σχολικής μέρας. Η έρευνα έδειξε πως μεταξύ άλλων, τα ΦΔ διαλείμματα οδηγούν σε σημαντική μείωση των περιστατικών αντικοινωνικής συμπεριφοράς κατά τον χρόνο του διαλείμματος. Εισηγούμαστε: (1) την προώθηση του εν λόγω θεσμού, (2) τη δημιουργία κινήτρων για συντονισμό της δράσης (π.χ. μείωση διδακτικού χρόνου του/της εκπαιδευτικού που συντονίζει το πρόγραμμα σε κάθε σχολείο κατά δύο περιόδους), (3) την αύξηση του χρόνου των διαλειμμάτων.
• Εντός αυτού του πλαισίου (προώθηση αθλητικών δραστηριοτήτων) πρέπει να δοθεί και η απαραίτητη έμφαση στη δημιουργία κατάλληλων αθλητικών υποδομών (π.χ. κατασκευή αιθουσών πολλαπλής χρήσης και στεγάστρων στα γήπεδα καλαθόσφαιρας).
• Τέλος, εισηγούμαστε την επαναφορά της ζώνης της Εμπέδωσης εντός του Ωρολογίου Προγράμματος, στο πλαίσιο της οποίας μπορεί να γίνει ουσιαστική προώθηση αθλητικών, πολιτιστικών και περιβαλλοντικών δραστηριοτήτων».

Τονίζουμε τέλος, πως η ουσιαστική πρόληψη και διαχείριση του φαινομένου της σχολικής βίας και παραβατικότητας απαιτεί βούληση, μεθοδικότητα, επένδυση και αγαστή συνεργασία μεταξύ όλων των εμπλεκόμενων μερών/φορέων. Επαναλαμβάνουμε ακόμα μια φορά πως η ουσιαστική αξιολόγηση του περιεχομένου της νέας ΕΣ θα προκύψει με βάση τον βαθμό υλοποίησης των προτεινόμενων δράσεων/δραστηριοτήτων και όχι με βάση τον θεωρητικό σχεδιασμό. Καλούμε το ΥΠΑΝ – πέρα από τη δημόσια διαβούλευση – όπως δώσει την ευκαιρία στην ΠΟΕΔ να καταθέσει τις εισηγήσεις και τους προβληματισμούς της επί του συγκεκριμένου σχεδίου στο πλαίσιο θεσμικού διαλόγου».