Το ChatGPT στην Εκπαίδευση

ΤΗΣ ΜΑΡΙΑΣ ΣΤΥΛΙΑΝΟΥ*

1. Εισαγωγή
Η τεχνητή νοημοσύνη έχει αρχίσει να μετασχηματίζει την εκπαιδευτική διαδικασία, παρέχοντας νέες δυνατότητες στους εκπαιδευτικούς και τους μαθητές (Wogu et al., 2018). Το ChatGPT, ένα προηγμένο γλωσσικό μοντέλο, επιτρέπει την αυτοματοποίηση διαόρων διδακτικών διαδικασιών, διευκολύνοντας την προετοιμασία μαθημάτων και ενισχύοντας την αλληλεπίδραση στην τάξη (Mollick & Mollick, 2022). Σε αντίθεση με τις μηχανές αναζήτησης, οι οποίες απλώς επιστρέφουν συνδέσμους προς πληροφορίες, το ChatGPT είναι σχεδιασμένο να επεξεργάζεται τη φυσική γλώσσα, παρέχοντας δομημένες και περιεκτικές απαντήσεις με βάση το ευρύ φάσμα δεδομένων στα οποία έχει εκπαιδευτεί. Αυτή η διαφορά το καθιστά ένα εργαλείο που δεν περιορίζεται στην ανάκτηση πληροφοριών, αλλά επιτρέπει την κατανόηση και επεξεργασία του περιεχομένου με τρόπους που υποστηρίζουν τη μάθηση και την κριτική σκέψη. Το παρόν άρθρο αναλύει τις κύριες εφαρμογές του ChatGPT στην εκπαίδευση, τις δεξιότητες που αναπτύσσει καθώς και τις προκλήσεις που εγείρονται από τη χρήση του.

2. Το ChatGPT ως Βοηθός Εκπαιδευτικού

2.1 Σχεδιασμός μαθημάτων
Το ChatGPT επιτρέπει στους εκπαιδευτικούς να δημιουργούν αναλυτικά και προσαρμοσμένα σχέδια μαθημάτων σε σύντομο χρονικό διάστημα, βελτιώνοντας την αποτελεσματικότητα του σχεδιασμού της διδασκαλίας και την προσαρμογή της στις ανάγκες των μαθητών (Limo et al., 2023). Η ευελιξία του στην παροχή δομημένων μαθησιακών πλάνων, προσαρμοσμένων σε διαφορετικά μαθησιακά στυλ, ενισχύει την εξατομικευμένη προσέγγιση και επιτρέπει την παροχή στοχευμένης εκπαιδευτικής υποστήριξης.

2.2 Δημιουργία εκπαιδευτικού υλικο
Το ChatGPT διευκολύνει την παραγωγή ποιοτικού εκπαιδευτικού υλικού για διάφορα επίπεδα μάθησης, συμπεριλαμβανομένων διαφανειών, περιλήψεων κεφαλαίων, τεστ και κουίζ (Cotton et al., 2023· Stern, 2023). Επιπλέον, μπορεί να δημιουργήσει προσαρμοσμένα κείμενα, περιλήψεις και ασκήσεις που ανταποκρίνονται στο επίπεδο κάθε μαθητή. Ο Qadir (2023) επισήμανε την ικανότητα του ChatGPT να δημιουργεί ιδέες για περιεχόμενο, ιστορίες και μουσική, ενώ έρευνες δείχνουν ότι μπορεί να συντάσσει δοκίμια πανεπιστημιακού επιπέδου, ποίηση και λογοτεχνικά κείμενα (George & George, 2023· Tlili et al., 2023· Zielinski et al., 2023). Η έρευνα του McGee (2023) αποκάλυψε ότι το ChatGPT μπορεί να δημιουργήσει λιμερικ, ενώ ο Hern (2022) ανέδειξε την ικανότητά του να παράγει απαντήσεις σε εξεταστικές ερωτήσεις που θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε πλήρη βαθμολογία.

2.3 Αξιολόγηση - ανατροφοδότηση
Το ChatGPT παρέχει στους εκπαιδευτικούς ένα αποτελεσματικό εργαλείο ανατροφοδότησης, επιτρέποντας την αυτοματοποίηση της αξιολόγησης των εργασιών και τη βελτίωση της εκπαιδευτικής διαδικασίας (Qadir, 2022). Μέσω της ανάλυσης και της διαμόρφωσης εξατομικευμένων σχολίων, διευκολύνει την ανατροφοδότηση προς τους μαθητές, βοηθώντας τους να κατανοήσουν τα λάθη τους και να βελτιώσουν τις δεξιότητές τους (Mizumoto & Eguchi, 2023). Επιπλέον, επιταχύνει τη διαδικασία αξιολόγησης, επιτρέποντας στους εκπαιδευτικούς να επικεντρωθούν περισσότερο στην εξατομικευμένη καθοδήγηση των μαθητών.

2.4 Απλοποίηση εννοιών
Το ChatGPT αποτελεί ένα ισχυρό εργαλείο που μπορεί να υποστηρίξει τη μάθηση σε διαφορετικά επίπεδα γνωστικής ανάπτυξης, προσφέροντας προσαρμοσμένες διδακτικές προσεγγίσεις. Σύμφωνα με έρευνες, μπορεί να χρησιμοποιηθεί αποτελεσματικά σε διάφορα στάδια της ταξινομίας του Bloom, βοηθώντας τους μαθητές να κατανοήσουν, να αναλύσουν και να εφαρμόσουν γνώσεις σε εξειδικευμένα πεδία, όπως η αεροναυτική εκπαίδευση (Lee et al., 2024).

Παράλληλα, όπως αναλύουν οι Araújo και Aguiar (2023), το ChatGPT συμβάλλει στην απλοποίηση σύνθετων εννοιών, επιτρέποντας μια πιο προσβάσιμη και εξατομικευμένη εκπαιδευτική εμπειρία. Μέσω μιας μεθοδολογίας πέντε βημάτων—περίληψη, απλοποίηση, εξαγωγή ορολογίας, δημιουργία εννοιολογικών χαρτών και οπτικοποίηση—διευκολύνει τη διδασκαλία, μετατρέποντας δύσκολα κείμενα σε ευκολότερα κατανοητές πληροφορίες. Η χρήση πολυτροπικού περιεχομένου, όπως σύντομα ενημερωτικά βίντεο και infographics, ενισχύει τη διαδραστικότητα και καθιστά τη μάθηση πιο αποτελεσματική.

2.5 Δημιουργία διαδραστικών εκπαιδευτικών παιχνιδιών
Το ChatGPT διαθέτει την ικανότητα να συνθέτει κώδικα για τη δημιουργία διαδραστικών εκπαιδευτικών παιχνιδιών, συμβάλλοντας έτσι στην ενίσχυση της διδασκαλίας και της μαθησιακής εμπειρίας. Χρησιμοποιώντας γλώσσες προγραμματισμού όπως Python, JavaScript και Scratch, μπορεί να δημιουργήσει προσαρμοσμένα παιχνίδια που ενσωματώνουν εκπαιδευτικό περιεχόμενο (Borisova et al., 2024), καθιστώντας τη μάθηση πιο ελκυστική και διασκεδαστική. Μέσω αυτών των παιχνιδιών, οι μαθητές μπορούν να αλληλεπιδρούν ενεργά με το εκπαιδευτικό υλικό, να δοκιμάζουν τις γνώσεις τους και να λαμβάνουν άμεση ανατροφοδότηση.

2.6 Διαχείριση οργανωτικών εργασιών
Το ChatGPT διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στη βελτίωση της αποδοτικότητας στη διαχείριση της εκπαίδευσης, καθώς παρέχει προηγμένα εργαλεία που ενισχύουν τόσο τη διοικητική οργάνωση όσο και τη μαθησιακή διαδικασία. Σύμφωνα με τους AlAfnan et al. (2023), συμβάλλει σημαντικά στην αυτοματοποίηση επαναλαμβανόμενων εργασιών, στη μείωση του διοικητικού φόρτου για τους εκπαιδευτικούς και στην παροχή εξατομικευμένης ανατροφοδότησης στους μαθητές. Επιπλέον, μπορεί να βοηθήσει στη διαχείριση προγραμμάτων σπουδών, στη δημιουργία προγραμματισμένων υπενθυμίσεων και στην καλύτερη οργάνωση των μαθησιακών δραστηριοτήτων.

2.7 Εξοικονόμηση χρόνου
Το ChatGPT συμβάλλει σημαντικά στην εξοικονόμηση χρόνου στην εκπαιδευτική διαδικασία, τόσο για τους εκπαιδευτικούς όσο και για τους μαθητές, μέσω της αυτοματοποίησης επαναλαμβανόμενων εργασιών και της άμεσης παροχής πληροφόρησης (Rasheed et al., 2024). Θεωρείται εργαλείο που "επιτρέπει στους εκπαιδευτικούς να επικεντρωθούν στην ποιοτική διδασκαλία, καθώς μειώνεται ο χρόνος που δαπανάται σε διοικητικά καθήκοντα και δημιουργία εκπαιδευτικού υλικού" (George & George, 2023).

2.8 Ανάπτυξη ψηφιακών δεξιοτήτων
Το ChatGPT ενισχύει την ανάπτυξη ψηφιακών δεξιοτήτων, καθώς διευκολύνει τη μάθηση σε ποικίλους τομείς ψηφιακής εγγραμματοσύνης. Αυτοί περιλαμβάνουν τη χρήση λογισμικού, την ανάλυση και διαχείριση δεδομένων, την κυβερνοασφάλεια, καθώς και την εθιμοτυπία της διαδικτυακής επικοινωνίας στον χώρο εργασίας. Η αλληλεπίδραση με το ChatGPT επιτρέπει στους χρήστες να αποκτήσουν πρακτικές γνώσεις και να αναπτύξουν δεξιότητες προσαρμοσμένες στις απαιτήσεις της σύγχρονης ψηφιακής εποχής, προετοιμάζοντάς τους για τις προκλήσεις του ψηφιακού περιβάλλοντος

3. Εξατομικευμένη μάθηση - Διαφοροποίηση διδασκαλίας

3.1 Προσαρμογή στις ανάγκες των μαθητών
Το ChatGPT αξιοποιείται στην εκπαιδευτική διαδικασία ως εργαλείο εξατομικευμένης μάθησης, επιτρέποντας την προσαρμογή της διδασκαλίας στις ατομικές ανάγκες των μαθητών. Παρέχει τη δυνατότητα δημιουργίας εξατομικευμένων προτροπών, οι οποίες βασίζονται στα ενδιαφέροντα και το επίπεδο δεξιοτήτων κάθε μαθητή, διευκολύνοντας την προσαρμοσμένη εκπαιδευτική προσέγγιση (Mogavi et al., 2023). Αυτές οι προτροπές συμβάλλουν στη διαμόρφωση προσωποποιημένων ασκήσεων που ανταποκρίνονται στο μαθησιακό στυλ του κάθε μαθητή, ενισχύοντας τη διαφοροποιημένη διδασκαλία. Παράλληλα, οι εκπαιδευτικοί μπορούν να δημιουργούν εξατομικευμένα πλάνα μελέτης, προσαρμοσμένα στον ρυθμό και τις ιδιαίτερες ανάγκες των μαθητών, επιτρέποντας μια πιο ευέλικτη και αποδοτική μαθησιακή διαδικασία.

Επιπλέον, το ChatGPT μπορεί να λειτουργήσει ως εργαλείο υποστήριξης της μάθησης στο σπίτι, βοηθώντας τους μαθητές με τις εργασίες τους και παρέχοντας στους γονείς καθοδήγηση για τη διδασκαλία σύνθετων εννοιών στα παιδιά τους. Έχει αναγνωριστεί ως ένα εργαλείο που "ενισχύει την προσβασιμότητα για όλους τους μαθητές" (Mogavi et al., 2023, σελ. 21), προσφέροντας προσαρμοσμένο μαθησιακό περιεχόμενο σε μαθητές με διαφορετικά μαθησιακά προφίλ. Για παράδειγμα, μπορεί να βοηθήσει μαθητές με δυσλεξία, παρέχοντας πιο απλοποιημένα κείμενα ή μετατρέποντας τις απαντήσεις του σε ηχητικά μηνύματα, καθιστώντας τη μάθηση πιο προσβάσιμη. Επιπλέον, η ικανότητά του να μετατρέπει περίπλοκες πληροφορίες σε κατανοητές εξηγήσεις ενισχύει την αυτονομία των μαθητών στη μελέτη και μειώνει την εξάρτηση από την άμεση καθοδήγηση των εκπαιδευτικών ή των γονέων.

4. Δεξιότητες που προάγονται με την αξιοποίηση του ChatGPT
Το ChatGPT δεν αποτελεί απλώς ένα εργαλείο πληροφόρησης, αλλά συμβάλλει ενεργά στην ανάπτυξη δεξιοτήτων ανώτερης τάξης, ενισχύοντας τόσο τη γλωσσική όσο και την αναλυτική και δημιουργική σκέψη των μαθητών. Μέσω της κατάλληλης ενσωμάτωσής του στη μαθησιακή διαδικασία, μπορεί να υποστηρίξει την εξατομικευμένη μάθηση, τη συνεργασία και την ανάπτυξη προηγμένων γνωστικών δεξιοτήτων.

4.1 Γλωσσική έκφραση και επικοινωνία
Το ChatGPT μπορεί να ενισχύσει τη γλωσσική ανάπτυξη των μαθητών μέσω προτάσεων αναδιατύπωσης, εμπλουτισμού λεξιλογίου και σύνταξης ποικίλων κειμενικών ειδών (Athanassopoulos et al., 2023). Παράλληλα, συμβάλλει στην ανάπτυξη δεξιοτήτων δημόσιου λόγου και επιχειρηματολογίας, βελτιώνοντας την ικανότητα των μαθητών να διατυπώνουν πειστικούς και σαφείς λόγους (Su et al., 2023). Ο Yan (2023) τονίζει την θετική αξιολόγηση της ποιότητας των παραγόμενων κειμένων όσον αφορά την ακρίβεια, τη συνοχή και τη συμμόρφωση με τις ακαδημαϊκές απαιτήσεις.

4.2 Δεξιότητες συνεργασίας
Η χρήση του ChatGPT μπορεί να ενισχύσει τη συνεργατική μάθηση, προσφέροντας δομημένες δραστηριότητες που ενθαρρύνουν την ενεργό συμμετοχή των μαθητών. Σύμφωνα με τους Mogavi et al. (2023), η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να συμβάλλει στη διαμόρφωση περιβαλλόντων μάθησης που βασίζονται στη συνεργασία και την ανταλλαγή ιδεών μεταξύ των μαθητών. Επιπλέον, μπορεί να υποστηρίξει τη δημιουργία project-based learning δραστηριοτήτων, ενισχύοντας τη συλλογική εργασία και την επίλυση προβλημάτων. Όπως αναφέρουν οι George κα George (2023), η χρήση εργαλείων τεχνητής νοημοσύνης σε projects αυξάνει την αλληλεπίδραση και τη δημιουργικότητα των μαθητών.

4.3 Ανάπτυξη δεξιοτήτων κριτικής σκέψης
Το ChatGPT μπορεί να υποστηρίξει τους μαθητές στην ανάπτυξη δεξιοτήτων κριτικής σκέψης μέσω αναλύσεων κειμένων, ερωτήσεων ανώτερης τάξης σκέψης και παραγωγής εναλλακτικών σεναρίων (Guo & Lee, 2023· Suriano et al., 2025).
Παράλληλα, μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την ενίσχυση της επιχειρηματολογίας, βοηθώντας τους μαθητές να αναπτύξουν πειστικά επιχειρήματα και να αξιολογούν διαφορετικές θέσεις (Yan, 2023). Επιπλέον, το ChatGPT έχει τη δυνατότητα να παρουσιάζει πολλαπλές οπτικές γωνίες σε ένα θέμα, ενθαρρύνοντας τους μαθητές να προσεγγίζουν τις πληροφορίες κριτικά και να αναπτύσσουν σφαιρική κατανόηση. Σύμφωνα με τον Haleem et al. (2022), η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να λειτουργήσει ως εργαλείο που ενισχύει τη σκέψη ανώτερης τάξης, προσφέροντας στους μαθητές ένα δυναμικό περιβάλλον ανάλυσης και σύνθεσης πληροφοριών.

4.4 Δημιουργικότητα και έκφραση
Το ChatGPT μπορεί να ενθαρρύνει τη δημιουργική γραφή, παρέχοντας ιδέες για ιστορίες, ποιήματα και διαλόγους, καθώς και προτείνοντας εναλλακτικά τέλη ή βοηθώντας τους μαθητές να ξεπεράσουν το writer’s block (McGee, 2023). Επιπλέον, η χρήση του επιτρέπει στους μαθητές να εξερευνήσουν νέες αφηγηματικές τεχνικές, να πειραματιστούν με διαφορετικά ύφη γραφής και να αναπτύξουν τις αφηγηματικές τους ικανότητες (Fiialka et al., 2024). Παράλληλα, οι μαθητές μπορούν να ασκηθούν σε σενάρια τύπου "τι θα γινόταν αν...", με το ChatGPT να προσφέρει εναλλακτικές προσεγγίσεις σε ιστορικά και επιστημονικά θέματα, ενισχύοντας έτσι την κριτική και δημιουργική σκέψη (Blanco-Gonzalez et al., 2023). Τέλος, το ChatGPT μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως εργαλείο παραγωγής ιδεών, υποστηρίζοντας τους μαθητές στη δημιουργία πρωτότυπων projects και καινοτόμων λύσεων (George & George, 2023).

4.5 Δεξιότητες επικοινωνίας
Το ChatGPT μπορεί να υποστηρίξει τους μαθητές στην προετοιμασία για debate, βοηθώντας τους να διαμορφώσουν πειστικά επιχειρήματα και τεκμηριωμένες θέσεις (Yan, 2023). Παράλληλα, μέσω της παρουσίασης και ανάλυσης διαφορετικώ
οπτικών γωνιών, ενισχύει την αναλυτική τους σκέψη και προάγει την ικανότητά τους να αξιολογούν πληροφορίες με κριτικό τρόπο (Hern, 2022). Αυτή η διαδικασία συμβάλλει όχι μόνο στη βελτίωση των δεξιοτήτων επιχειρηματολογίας, αλλά και στην ανάπτυξη μιας πολυδιάστατης προσέγγισης στη λήψη αποφάσεων και στην επίλυση προβλημάτων.

4.6 Προγραμματισμός & υπολογιστική σκέψη
Οι μαθητές μπορούν να αναπτύσσουν κώδικα σε γλώσσες προγραμματισμού όπως Python, JavaScript και άλλες, αξιοποιώντας το ChatGPT ως υποστηρικτικό εργαλείο για την κατανόηση της σύνταξης, τη βελτίωση του κώδικα και την επίλυση προγραμματιστικών προβλημάτων (Borisova et al., 2024). Επιπλέον, το ChatGPT μπορεί να λειτουργήσει ως πηγή έμπνευσης για STEM projects, προτείνοντας καινοτόμες ιδέες και καθοδηγώντας τους μαθητές στη δημιουργία διαδραστικών εφαρμογών που συνδυάζουν τεχνολογία, μαθηματικά και φυσικές επιστήμες (Haleem et al., 2022). Μέσω αυτής της διαδικασίας, οι μαθητές αναπτύσσουν αλγοριθμική σκέψη, δεξιότητες επίλυσης προβλημάτων και δημιουργικότητα, προετοιμάζοντάς τους για εφαρμογές του προγραμματισμού στον πραγματικό κόσμο.

5. Ηθικές προκλήσεις και περιορισμοί
Παρά τα πολλαπλά οφέλη του, το ChatGPT ενέχει ορισμένες προκλήσεις στην εκπαιδευτική του εφαρμογή. Ένα βασικό ζήτημα αφορά την ακρίβεια των πληροφοριών, καθώς οι απαντήσεις του βασίζονται σε δεδομένα που μπορεί να είναι ανακριβή ή ξεπερασμένα (Ortega-Martín et al., 2023). Αυτό απαιτεί από τους εκπαιδευτικούς και τους μαθητές να διασταυρώνουν τις πληροφορίες και να μην αποδέχονται άκριτα τις απαντήσεις που παρέχει. Επιπλέον, η υπερβολική εξάρτηση από το εργαλείο μπορεί να μειώσει την ανάπτυξη της κριτικής σκέψης και της αυτόνομης μάθησης, ενθαρρύνοντας τους μαθητές να υιοθετούν τις απαντήσεις του χωρίς να τις επεξεργάζονται κριτικά.

Η διατήρηση της ακαδημαϊκής ακεραιότητας αποτελεί μία ακόμη πρόκληση, καθώς το ChatGPT μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την παραγωγή ακαδημαϊκού περιεχομένου χωρίς την κατάλληλη επεξεργασία από τον μαθητή (Cotton et al., 2023). Οι εκπαιδευτικοί πρέπει να αναπτύξουν στρατηγικές που προωθούν τη χρήση του ChatGPT ως υποστηρικτικού εργαλείου για τη μάθηση, και όχι ως μέσου αντικατάστασης της αυθεντικής μαθησιακής διαδικασίας.

Ένα άλλο σημαντικό ζήτημα αφορά την προσωποποίηση της μάθησης. Παρόλο που το ChatGPT προσφέρει εξατομικευμένες απαντήσεις, δεν διαθέτει πραγματική κατανόηση των ατομικών αναγκών κάθε μαθητή, γεγονός που περιορίζει την προσαρμογή του περιεχομένου σε βάθος. Για παράδειγμα, αν ένας μαθητής δυσκολεύεται με μια συγκεκριμένη έννοια, το ChatGPT μπορεί να προσφέρει εναλλακτικές εξηγήσεις, αλλά δεν μπορεί να αξιολογήσει αν η κατανόηση έχει πραγματικά επιτευχθεί χωρίς εξωτερική αξιολόγηση από τον εκπαιδευτικό.

Επιπλέον, υπάρχουν σοβαρές ανησυχίες σχετικά με την προστασία των προσωπικών δεδομένων και την αντιμετώπιση πιθανών προκαταλήψεων στα δεδομένα που χρησιμοποιεί για τη δημιουργία απαντήσεων (Holmes et al., 2022). Οι αλγόριθμοι τεχνητής νοημοσύνης εκπαιδεύονται σε μεγάλες ποσότητες δεδομένων, τα οποία μπορεί να περιλαμβάνουν εγγενείς προκαταλήψεις. Αυτό σημαίνει ότι οι απαντήσεις που παράγει το ChatGPT μπορεί να ενσωματώνουν ή να ενισχύουν υφιστάμενες ανισότητες στην εκπαίδευση.

Συνολικά, η αξιοποίηση του ChatGPT στην εκπαίδευση απαιτεί ισορροπημένη προσέγγιση, όπου οι εκπαιδευτικοί διαδραματίζουν ενεργό ρόλο στη διαμόρφωση στρατηγικών χρήσης που διασφαλίζουν τόσο την εκπαιδευτική του αξία όσο και τη διατήρηση των θεμελιωδών αρχών της μάθησης. Η αποτελεσματική ενσωμάτωσή του στην εκπαιδευτική διαδικασία προϋποθέτει τη συνεργασία μεταξύ εκπαιδευτικών, μαθητών και φορέων χάραξης εκπαιδευτικής πολιτικής, ώστε να αξιοποιηθεί ως εργαλείο ενίσχυσης της μάθησης και όχι ως υποκατάστατο της κριτικής σκέψης και της δημιουργικής έκφρασης (Holmes et al., 2022).

*Εκπαιδευτικός Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης
Υποψήφια Διδάκτωρ του Τμήματος Επιστημών της Αγωγής, στον τομέα Εκπαιδευτικής Τεχνολογίας (Τεχνητή Νοημοσύνη), Πανεπιστήμιο Λευκωσίας
MBA – Employee Relations & Human Resource Management
Οργανωσιακή και Σχολική Ψυχολογία