TOY ΔΗΜΗΤΡΗ ΣΟΛΔΑΤΟΥ*
Τα τελευταία χρόνια, η Κύπρος παρακολουθεί με αυξανόμενη ανησυχία ένα φαινόμενο που κάποτε ήταν περιθωριακό και σποραδικό: την καταστροφή σχολικών χώρων από τους ίδιους τους μαθητές. Από μικροφθορές και γκράφιτι σε τοίχους, μέχρι σπασμένα παράθυρα, καμένα θρανία ή και πυρκαγιές σε αίθουσες. Στην αρχή, τα περιστατικά αποδίδονταν στην «εφηβική απερισκεψία», στην «έλλειψη σεβασμού» ή και στην «ανυπακοή». Όμως όσο περνούν τα χρόνια, τόσο πιο φανερό γίνεται ότι δεν πρόκειται απλώς για μεμονωμένες πράξεις, αλλά για την εκδήλωση μιας βαθύτερης κοινωνικής κρίσης.
Η καταστροφή του σχολικού χώρου από μαθητές δεν είναι μόνο ένδειξη παραβατικότητας, αλλά και μορφή σιωπηλής διαμαρτυρίας. Τέτοιες πράξεις σχετίζονται συχνά με αισθήματα αποκλεισμού, αορατότητας, απουσίας προοπτικής. Το σχολείο, που κάποτε υπήρξε χώρος ελπίδας, αρχίζει να ταυτίζεται στη συνείδηση κάποιων παιδιών με έναν μηχανισμό που τα αξιολογεί, τα κρίνει και τα απορρίπτει, χωρίς να τα κατανοεί.
Το φαινόμενο, φυσικά, δεν είναι αποκλειστικά κυπριακό. Σε πολλές χώρες παρατηρούνται παρόμοια ξεσπάσματα. Όμως στην Κύπρο, η συχνότητα και η ένταση των φαινομένων μοιάζουν να αυξάνονται ανησυχητικά. Ίσως επειδή, σε μικρές κοινωνίες όπως η δική μας, η μετάβαση από το παλιό στο νέο γίνεται βίαια. Τα παιδιά μεγαλώνουν ανάμεσα σε δύο κόσμους: από τη μια, η ανάμνηση μιας παραδοσιακής κοινωνίας με αξίες, πειθαρχία και σταθερές, έστω και μέσω του φόβου, από την άλλη, ένας σύγχρονος κόσμος όπου όλα αλλάζουν, όλα σχετικοποιούνται, όλα εκτίθενται και συγκρίνονται.
Ο νεοφιλελεύθερος ατομισμός προβάλλει το πρότυπο της προσωπικής επιτυχίας ως μόνη λύτρωση, αλλά δεν προσφέρει σε όλους τα μέσα για να το πετύχουν. Οι πιο αδύναμοι μαθητές νιώθουν συχνά ότι μένουν πίσω, αόρατοι. Κι έτσι, κάποτε, στρέφουν την οργή τους προς τον ίδιο τον χώρο που τους θυμίζει την αποτυχία τους.
Παράλληλα, η εξασθένιση των παραδοσιακών πλαισίων (οικογένεια, κοινότητα, Εκκλησία, σεβασμός προς την εξουσία) έχει αφήσει πολλούς νέους χωρίς σαφείς οριοθετήσεις. Ενώ κάποτε το «τι θα πει ο κόσμος» λειτουργούσε ως φρένο, σήμερα η κοινωνική πίεση έχει αντικατασταθεί από μια κουλτούρα εντυπωσιασμού, όπου ακόμη και η βία γίνεται θέαμα - viral στιγμιότυπο στα social media. Ο μύθος του Ίκαρου, που πέταξε πολύ κοντά στον ήλιο και κάηκε, αποκτά σήμερα μια αντιστροφή: ο νέος δεν πετά ψηλά για να ξεφύγει, αλλά προσπαθεί να πέσει με θόρυβο, μήπως και ακουστεί.
Μπροστά σ’ αυτό το φαινόμενο, η εύκολη καταφυγή είναι η τιμωρία. Η πιο δύσκολη είναι η κατανόηση. Όχι για να δικαιολογηθεί η πράξη, αλλά για να θεραπευθεί το βαθύτερο τραύμα. Τα παιδιά είναι καθρέφτες. Και ίσως, όσο δεν αντέχουμε να τους κοιτάξουμε, τόσο περισσότερο θα μας επιστρέφουν τη δική μας παραμέληση, με κραυγές από καπνό και στάχτη.
*Εκπαιδευτικός Δημοτικής
