Η συμμετοχή των μαθητών και ο ρόλος της τεχνολογίας στην τάξη
ΤΗΣ ΜΑΡΙΑΣ ΣΤΥΛΙΑΝΟΥ*
Πόσες φορές δεν έχουμε ακούσει εκπαιδευτικούς να εκφράζουν παράπονα για την έλλειψη συγκέντρωσης ή συμμετοχής των μαθητών μέσα στην τάξη; «Οι μαθητές είναι αφηρημένοι»,
«δεν προσέχουν», «δεν συμμετέχουν στο μάθημα». Όμως, είναι πραγματικά οι μαθητές το πρόβλημα; Ή μήπως το ζήτημα εντοπίζεται στη φύση της διδασκαλίας που προσφέρεται συχνά στις σχολικές αίθουσες;
Η συζήτηση στην ολομέλεια, που θεωρητικά θα έπρεπε να δίνει φωνή σε όλους τους μαθητές, στην πράξη περιορίζεται σε πέντε μόνο άτομα — σχεδόν πάντα οι ίδιοι — ενώ η πλειονότητα παραμένει σιωπηλή, αμέτοχη, σχεδόν αόρατη. Απλώς παρακολουθούν παθητικά, αναμένοντας τη στιγμή που ο εκπαιδευτικός θα γράψει τις απαντήσεις στον πίνακα για να τις αντιγράψουν μηχανικά στο τετράδιό τους. Δεν συμμετέχουν, δεν σκέφτονται, δεν αναλαμβάνουν δράση. Το μάθημα δεν τους αφορά — τους προσπερνά.
Σε τάξεις με 25 και πλέον μαθητές, οι εκπαιδευτικοί καταφεύγουν συχνά σε "ήσυχες" μεθόδους. Ο φόβος της φασαρίας και της «χαλάρωσης της πειθαρχίας» οδηγεί σε μια διδασκαλία-μονόλογο: σημειώσεις στον πίνακα, αντιγραφή και επιφανειακή επίλυση ασκήσεων. Μέσα σε αυτή τη διαδικασία, βασικές δεξιότητες — όπως η ανάγνωση οδηγιών, η κατανόηση, η σύνδεση γνώσεων και η αυτενέργεια — ακυρώνονται. Πόσες φορές δεν βλέπουμε τους εκπαιδευτικούς να λύνουν οι ίδιοι τις ασκήσεις στον πίνακα, δίνοντας και τις απαντήσεις, πριν καν προλάβει ο μαθητής να σκεφτεί;
Η τεχνολογία στην τάξη: εργαλείο ή εμπόδιο;
Απέναντι σε αυτή τη στατικότητα, η τεχνολογία προσφέρει μια εναλλακτική με τεράστιες δυνατότητες, εφόσον αξιοποιηθεί σωστά. Δεν σημαίνει απλώς ότι βάζουμε τους μαθητές μπροστά από έναν υπολογιστή ή έναν διαδραστικό πίνακα. Σημαίνει ότι χρησιμοποιούμε ψηφιακά εργαλεία για να κάνουμε το μάθημα πιο διαδραστικό, πιο ελκυστικό και πιο συνεργατικό.
Πλεονεκτήματα της χρήσης τεχνολογίας στην τάξη
● Προώθηση της ενεργούς συμμετοχής
Μέσα από ψηφιακές πλατφόρμες, κουίζ, παιχνίδια γνώσεων και εκπαιδευτικά λογισμικά, οι μαθητές συμμετέχουν ενεργά στο μάθημα. Δεν περιμένουν τις απαντήσεις — τις αναζητούν, τις διαμορφώνουν και τις υπερασπίζονται.
● Ανάπτυξη κριτικής σκέψης
Η τεχνολογία ενισχύει διαδικασίες όπως η αναζήτηση πληροφοριών, η επεξεργασία δεδομένων και η σύνθεση γνώσεων. Οι μαθητές καλούνται να σκεφτούν, να συγκρίνουν και να αξιολογήσουν.
● Ενίσχυση της συνεργασίας
Μέσα από εργαλεία όπως τα Google Docs, το Padlet ή οι ψηφιακές τάξεις, οι μαθητές συνεργάζονται, μοιράζονται ιδέες, αναλαμβάνουν ρόλους και οικοδομούν γνώση συλλογικά.
● Προσαρμογή στις ανάγκες των μαθητών
Η τεχνολογία επιτρέπει την εξατομίκευση της μάθησης. Κάθε μαθητής μπορεί να δουλέψει στον δικό του ρυθμό, να επαναλάβει δύσκολα σημεία και να προχωρήσει ανάλογα με τις δυνατότητές του.
● Κίνητρο και ενδιαφέρον
Τα παιδιά του σήμερα είναι εξοικειωμένα με την τεχνολογία. Όταν βλέπουν την τάξη τους να λειτουργεί με τρόπους οικείους και ενδιαφέροντες, η συμμετοχή και η διάθεση τους ενισχύεται θεαματικά.
Πραγματικότητα στην Κύπρο: Με την πλάτη στον τοίχο
Δεν είναι ότι οι μαθητές δεν θέλουν να συμμετέχουν. Είναι ότι συχνά δεν τους δίνεται ο χώρος, ο τρόπος και το κίνητρο να το κάνουν. Η τεχνολογία, αντί να θεωρείται απειλή, μπορεί να γίνει πολύτιμος σύμμαχος στην προσπάθεια για μια ζωντανή, δημοκρατική και ουσιαστική εκπαίδευση. Αρκεί να τη χρησιμοποιούμε με στόχο όχι την ευκολία μας, αλλά την ενδυνάμωση των μαθητών.
Ωστόσο, σε μια Κύπρο όπου δεν υπάρχει ακόμη ένα ξεκάθαρο και οργανωμένο πλαίσιο εκπαιδευτικής πολιτικής για την ενσωμάτωση της τεχνολογίας στη διδασκαλία, το βάρος πέφτει εξ ολοκλήρου στις πλάτες του εκπαιδευτικού. Παράλληλα, η επιμόρφωση που του προσφέρεται είναι, στις περισσότερες περιπτώσεις, θεωρητική, αποσπασματική και αποκομμένη από τις πραγματικές συνθήκες της τάξης. Λείπει η πρακτική εφαρμογή και η ουσιαστική υποστήριξη.
Αξίζει να σημειωθεί πως τα αναλυτικά προγράμματα έχουν ήδη ανανεωθεί και περιλαμβάνουν αναφορές στη χρήση τεχνολογιών και ψηφιακών εργαλείων στη διδασκαλία. Ωστόσο, αυτή η ενσωμάτωση περιορίστηκε κυρίως σε θεωρητικό επίπεδο. Δεν ακολούθησε καμία συστηματική εφαρμογή, στήριξη ή παιδαγωγική καθοδήγηση προς τους εκπαιδευτικούς. Με άλλα λόγια, η τεχνολογία μπήκε "στα χαρτιά", αλλά όχι στις τάξεις. Η ασυνέπεια ανάμεσα στις προσδοκίες που θέτουν τα προγράμματα και την απουσία μέσων για την υλοποίησή τους, επιτείνει τη σύγχυση και την ανασφάλεια των εκπαιδευτικών.
Ακόμα πιο προβληματική είναι η απουσία παιδαγωγικής καθοδήγησης. Οι εκπαιδευτικοί σύμβουλοι περιορίζονται συχνά σε τεχνικά ζητήματα, όπως η συντήρηση εξοπλισμού ή η ρύθμιση συσκευών, αφήνοντας τον εκπαιδευτικό μόνο σε ένα πεδίο που απαιτεί συνεργασία, πρακτική ανατροφοδότηση και συνεχή ενίσχυση.
Το παράδειγμα της Τεχνητής Νοημοσύνης
Το πιο πρόσφατο παράδειγμα της πρόχειρης και αποσπασματικής προσέγγισης είναι η παρουσίαση εργαλείων Τεχνητής Νοημοσύνης (AI) από συμβούλους του Υπουργείου Παιδείας. Αν και τα εργαλεία αυτά μπορούν να μεταμορφώσουν τη διδασκαλία — ενισχύοντας τη δημιουργικότητα, την εξατομίκευση και την παραγωγή πρωτότυπου περιεχομένου — παρουσιάστηκαν χωρίς καμία ουσιαστική υποστήριξη. Η ενημέρωση ήταν θεωρητική, χωρίς πρακτική καθοδήγηση ή ένταξη σε παιδαγωγικά σενάρια. Οι εκπαιδευτικοί δεν κλήθηκαν να τα δοκιμάσουν ούτε ενθαρρύνθηκαν να τα ενσωματώσουν στη διδασκαλία. Αντί να εμπνευστούν, επιφορτίστηκαν με επιπλέον άγχος και την ευθύνη να επιμορφωθούν μόνοι τους, χωρίς χρόνο και χωρίς δομή στήριξης.
Το ζήτημα της ηλεκτρονικής συμμετοχής στην PIRLS
Επιπλέον, το Υπουργείο Παιδείας, Αθλητισμού και Νεολαίας έχει ζητήσει από τους εκπαιδευτικούς της Γ΄ τάξης να προετοιμάσουν τους μαθητές για την ηλεκτρονική συμμετοχή στην έρευνα PIRLS, η οποία θα διεξαχθεί το επόμενο σχολικό έτος. Όμως, ελέγχθηκε αν όντως όλα τα αναφερόμενα σχολεία και οι εκπαιδευτικοί τους συμμετείχαν στις διαδικασίες; Δημιουργήθηκαν πρότυπες τάξεις ή εργαστήρια εξοπλισμένα με τρόπο που να στηρίζουν ουσιαστικά τον εκπαιδευτικό; Συμμετείχαν όλοι στις υποχρεωτικές επιμορφώσεις που προβλέπονταν ή περιορίστηκαν σε λίγους; Ακόμα πιο ανησυχητικό είναι το γεγονός ότι αρκετοί δηλώνουν πως «δεν είμαστε στο δείγμα φέτος» — όμως αυτό εξασφαλίζει ότι δεν θα είναι και του χρόνου; Κι αν τελικά επιλεγούν, θα είναι έτοιμοι; Η προχειρότητα και η έλλειψη στρατηγικής δεν συνάδουν με τη σοβαρότητα τέτοιων διεθνών συμμετοχών.
Τι οφείλει να κάνει το Υπουργείο Παιδείας
Το Υπουργείο Παιδείας οφείλει να αναλάβει ουσιαστική δράση, διαμορφώνοντας ένα σαφές, μακροπρόθεσμο και οργανωμένο πλαίσιο για την ενσωμάτωση της τεχνολογίας στην εκπαιδευτική διαδικασία. Αυτό περιλαμβάνει όχι μόνο τον εξοπλισμό των σχολείων, αλλά και τη δημιουργία συστηματικής, πρακτικής και βιωματικής επιμόρφωσης. Παράλληλα, χρειάζεται η θεσμοθέτηση πραγματικής παιδαγωγικής υποστήριξης μέσω συμβούλων που λειτουργούν ως συνεργάτες και καθοδηγητές, όχι απλώς τεχνικοί.
Την ίδια στιγμή, η Ευρώπη έχει προχωρήσει δυναμικά στον ψηφιακό μετασχηματισμό της εκπαίδευσης, με χαρακτηριστικό παράδειγμα τη διεξαγωγή των διεθνών ερευνών PIRLS και TIMSS, οι οποίες πραγματοποιούνται πλέον αποκλειστικά σε ψηφιακή μορφή. Αυτές οι εξελίξεις δείχνουν πως η τεχνολογική επάρκεια και ο ψηφιακός εγγραμματισμός δεν είναι επιλογή — είναι προϋπόθεση για μια σύγχρονη εκπαιδευτική πραγματικότητα. Και η Κύπρος δεν έχει την πολυτέλεια να μείνει πίσω.
*Εκπαιδευτικός
Υποψήφια Διδάκτωρ Εκπαιδευτικής Τεχνολογίας (Τεχνητή Νοημοσύνη) Πανεπιστημίου Λευκωσίας
ΜΒΑ- Εργασιακές Σχέσεις - Διοίκηση Ανθρώπινου Δυναμικού Οργανωσιακη και Σχολική Ψυχολογία
