ΤΟΥ ΔΡΟΣ ΛΑΜΠΡΟΥ ΣΤΕΦΑΝΟΥ*
Στόχος του παρόντος άρθρου είναι η αποδόμηση μύθων αναφορικά με την αξιολόγηση των εκπαιδευτικών. Θα προσπαθήσω να δώσω φωνή στον/στην κάθε εκπαιδευτικό, στον/στην κάθε συνάδελφο που βιώνει μια άλλη σχολική πραγματικότητα. Πιο κάτω περιγράφονται οι δικές μας αλήθειες.
Μύθος 1: Οι εκπαιδευτικοί δεν θέλουν να αξιολογούνται γι’ αυτό αντιδρούν.
Αφήνεται να νοηθεί ή/και σχηματίζεται λανθασμένα η εντύπωση πως οι εκπαιδευτικοί αυτή τη στιγμή δεν αξιολογούνται ή πως δεν αξιολογούνται από τον/την διευθυντή/ριά τους. Οι εκπαιδευτικοί ήδη αξιολογούνται. Η προσπάθεια που γίνεται αφορά στον εκσυγχρονισμό του συστήματος αξιολόγησης των εκπαιδευτικών και οι πρώτοι που το θέλουν αυτό είναι οι ίδιοι οι εκπαιδευτικοί. Συγκεκριμένα, σύμφωνα με τα όσα ισχύουν μέχρι σήμερα οι εκπαιδευτικοί αξιολογούνται σε κάθε στάδιο της υπηρεσίας τους τόσο από τον/την οικείο/α επιθεωρητή/ρια (μέσω περιγραφικών εκθέσεων ή αριθμητικής αξιολόγησης) όσο και από τον/τη διευθυντή/ρια (μέσω περιγραφικών εκθέσεων) του σχολείου τους. Επίσης οι εκπαιδευτικοί συμμετέχουν σε συγκεκριμένη μορφή αυτοαξιολόγησης (συμπλήρωση Ατομικού Δελτίου).
Μύθος 2: Σε όλα τα επαγγέλματα ο/η διευθυντής/ρια αξιολογεί τους υπαλλήλους. Το ίδιο πρέπει να γίνει και στην εκπαίδευση.
Το σχολείο δεν είναι «επιχείρηση» και στις τάξεις δεν παράγονται «προϊόντα». Η σύγκριση με άλλα επαγγέλματα, όπου ο προϊστάμενος αξιολογεί τον υπάλληλο, παραγνωρίζει την πολυπλοκότητα αλλά και τη συναισθηματική, παιδαγωγική και κοινωνική διάσταση του σχολικού έργου. Ο/Η διευθυντής/ρια λειτουργεί ως ηγέτης, συνάδελφος, συνεργάτης, εμψυχωτής και υποστηρικτής στο γραφείο, στην αυλή, στις τάξεις, στα γήπεδα και σε κάθε γωνιά του σχολείου. Ο/Η διευθυντής/ρια συνεργάζεται με τους/τις εκπαιδευτικούς – μεταξύ άλλων – σε επίπεδο:
(1) διδασκαλίας (στο δικό μας εκπαιδευτικό σύστημα ο/η διευθυντής/ρια εξακολουθεί να έχει διδακτικό χρόνο),
(2) διαχείρισης περιστατικών αποκλίνουσας ή παραβατικής συμπεριφοράς,
(3) ανάπτυξης και υλοποίησης εκπαιδευτικών δράσεων ή/και εκδηλώσεων.
Εντός αυτού πλαισίου, η συμμετοχή του/της διευθυντή/ριας στην αριθμητική αξιολόγηση (για σκοπούς προαγωγής), θα διαβρώσει τις σχέσεις εμπιστοσύνης εντός του σχολείου. Ναι, ο διευθυντής πρέπει να είναι και παιδαγωγικός ηγέτης. Τον ρόλο όμως αυτό μπορεί να τον πετύχει μέσα από τη συμμετοχή στη διαμορφωτική αξιολόγηση των εκπαιδευτικών (αξιολόγηση για σκοπούς βελτίωσης και όχι προαγωγής).
Τέλος (δυστυχώς), τα αποτελέσματα ερευνών δείχνουν πως στις περιπτώσεις που ο/η διευθυντής/ρια αναλαμβάνει τόσο τη διαμορφωτική όσο και την τελική-συγκριτική αξιολόγηση των εκπαιδευτικών, η τελική-συγκριτική αξιολόγηση κυριαρχεί και πλήττει την αποτελεσματικότητα της διαμορφωτικής αξιολόγησης. Συγκεκριμένα, όταν οι διευθυντές/ριες εστιάζονται στην τελική-συγκριτική αξιολόγηση και όταν αξιολογούν αριθμητικά τους εκπαιδευτικούς, συνήθως παραβλέπουν τις ανάγκες επαγγελματικής μάθησης των εκπαιδευτικών και δεν τους προσφέρουν την απαραίτητη υποστήριξη.
Μύθος 3: Σε άλλα εκπαιδευτικά συστήματα γίνεται το ένα και το άλλο για την αξιολόγηση… Γιατί όχι και στο δικό μας;
Ευγενική παράκληση προς κάθε ενδιαφερόμενο/η: Την επόμενη φορά που θα μελετάτε τα όσα ισχύουν σε άλλα εκπαιδευτικά συστήματα αναφορικά με την αξιολόγηση των εκπαιδευτικών, φροντίστε να συλλέγετε και τις πιο κάτω πληροφορίες:
Οι διαφορές μεταξύ των εκπαιδευτικών συστημάτων είναι πολλές. Ως εκ τούτου, οι όποιες συγκρίσεις είναι δύσκολες και προβληματικές. Ιδιαίτερα, οι αποσπασματικές ή/και επιλεκτικές συγκρίσεις οδηγούν κατά πάσα πιθανότητα σε λανθασμένα συμπεράσματα. Οι όποιες μεταρρυθμίσεις ή πρακτικές ισχύουν σε άλλα εκπαιδευτικά συστήματα πρέπει να εξετάζονται εντός συγκεκριμένων κοινωνικών και εκπαιδευτικών συγκειμένων, τα οποία περιλαμβάνουν ένα σύνολο πρακτικών/πολιτικών.
Μύθος 4: Το σύστημα αξιολόγησης των εκπαιδευτικών πρέπει να αλλάξει με στόχο τη βελτίωση της ποιότητας της διδασκαλίας και των μαθησιακών αποτελεσμάτων. Βασικότερη προτεινόμενη αλλαγή είναι η συμμετοχή του/της διευθυντή/ριας στην αριθμητική αξιολόγηση των εκπαιδευτικών.
Αποτελέσματα ερευνών δείχνουν πως οι μεταρρυθμίσεις αναφορικά με την αξιολόγηση των εκπαιδευτικών (της προηγούμενης δεκαετίας), οι οποίες επικεντρώθηκαν στην ανάδειξη του ρόλου του/της διευθυντή/ριας ως αξιολογητή/ριας, δεν κατάφεραν να βελτιώσουν την ποιότητα της διδασκαλίας και τα μαθησιακά αποτελέσματα.
Απεναντίας, ουσιαστικές μεταρρυθμίσεις – οι οποίες συνδέονται άμεσα με τα μαθησιακά αποτελέσματα – δεν φαίνεται να προωθούνται. Ακόμα και όταν φαινομενικά προωθούνται, η διαχείριση της εφαρμογής τους, ως επί το πλείστον, πάσχει. Ενδεικτικά, στο κυπριακό εκπαιδευτικό σύστημα:
Ο εκσυγχρονισμός του συστήματος αξιολόγησης των εκπαιδευτικών και του εκπαιδευτικού έργου, αν και αναγκαίος, δεν πρέπει να παρουσιάζεται ως ένα μαγικό ραβδί που θα λύσει τα προβλήματα της εκπαίδευσης του τόπου.
Μύθος 5: Το υφιστάμενο σύστημα αξιολόγησης πρέπει να αλλάξει γιατί είναι ισοπεδωτικό.
Ασφαλώς η πιο πάνω δήλωση περιλαμβάνει μια αλήθεια. Περιλαμβάνει όμως και μια κρυμμένη αλήθεια. Το υφιστάμενο σύστημα αξιολόγησης κατάντησε ισοπεδωτικό όχι εξαιτίας της κλίμακας αξιολόγησης (από 1-40). Κατάντησε ισοπεδωτικό γιατί οι επιθεωρητές/ριες (για διάφορους λόγους) ισοπέδωσαν τις αξιολογήσεις. Για παράδειγμα, στην πρώτη αριθμητική αξιολόγηση το εύρος των αξιολογήσεων κυμαινόταν από το 34-36. Δεν υπήρχε εκπαιδευτικός που να έπρεπε να αξιολογηθεί με 30 ή 28; Αντίθετα, δεν υπήρχε εκπαιδευτικός που να έπρεπε να αξιολογηθεί με 38; Η αλλαγή της κλίμακας από 1-40 σε 1-100 θα οδηγήσει από μόνη της σε μεγαλύτερη διασπορά των αξιολογήσεων; Είναι η κουλτούρα της αξιολόγησης που πρέπει να αλλάξει και όχι μονάχα η κλίμακα.
Ταυτόχρονα, το υφιστάμενο σύστημα αξιολόγησης είναι ισοπεδωτικό εξαιτίας και του περιορισμένου αριθμού οργανικών θέσεων (θέσεων προαγωγής). Χιλιάδες εκπαιδευτικοί διεκδικούν ελάχιστες θέσεις προαγωγής. Για παράδειγμα, στη δημοτική εκπαίδευση οι 300 θέσεις διευθυντών/ριών και οι 600 θέσεις βοηθών διευθυντών/ριών (περίπου) παραμένουν οι ίδιες εδώ και 25 χρόνια, ενώ ο αριθμός των εκπαιδευτικών έχει διπλασιαστεί.
Μύθος 6: Οι εκπαιδευτικοί αντιδρούν στην αξιολόγηση γιατί δεν θέλουν μέσω αυτής να «απολύονται» εκπαιδευτικοί.
Το πρόγραμμα παιδαγωγικής και διδακτικής στήριξης, που θα προσφέρεται σε εκπαιδευτικούς που κρίνονται ανεπαρκείς ως προς την παιδαγωγική και διδακτική τους επάρκεια, είναι ένα από τα θετικά στοιχεία του προτεινόμενου συστήματος αξιολόγησης. Ωστόσο, πρέπει να είμαστε ξεκάθαροι. Ακόμα και σήμερα, η νομοθεσία προνοεί συγκεκριμένο μηχανισμό απομάκρυνσης εκπαιδευτικών από τα σχολεία. Ελάχιστες φορές ενεργοποιήθηκε αυτός ο μηχανισμός. Γιατί; Προβληματική λοιπόν ήταν η εφαρμογή της νομοθεσίας και όχι η απουσία μηχανισμού εξόδου από την εκπαίδευση. Συνεπώς το πρόγραμμα παιδαγωγικής και διδακτικής στήριξης δεν είναι κάτι νέο. Το εν λόγω πρόγραμμα περιλαμβάνει σημαντικές ευκαιρίες για στήριξη των εκπαιδευτικών (πριν από την όποια απόφαση απομάκρυνσης) και ως εκ τούτου συνιστά βασικό μηχανισμό διασφάλισης του κύρους και της αξιοπρέπειας των ίδιων των εκπαιδευτικών.
Πολλοί οι μύθοι και άλλες τόσες οι πραγματικότητες. Τουλάχιστον αυτές των μάχιμων εκπαιδευτικών, αυτές της σχολικής καθημερινότητας. Εξακολουθώ να πιστεύω πως μπορούμε να πετύχουμε εκείνες τις συγκλίσεις που θα οδηγήσουν στον εκσυγχρονισμό του συστήματος αξιολόγησης χωρίς αυτό να περιλαμβάνει αμφιλεγόμενες πρακτικές. Η αναπαραγωγή μύθων ή/και συνθημάτων (τόσο από δημοσιογράφους όσο και από την Επίσημη πλευρά) ναρκοθετεί την όλη προσπάθεια εκσυγχρονισμού του Συστήματος Αξιολόγησης των Εκπαιδευτικών και του Εκπαιδευτικού Έργου.
*Β. Γενικός Οργανωτικός ΠΟΕΔ, μέλος Κεντρικής Γραμματείας Προοδευτικής Κίνησης Δασκάλων και Νηπιαγωγών
