ΤΗΣ ΜΑΡΙΑΣ ΣΤΥΛΙΑΝΟΥ*
Η εργασιακή ευημερία των εκπαιδευτικών αποτελεί θεμέλιο λίθο για την ποιοτική εκπαίδευση, καθώς επηρεάζει άμεσα την επαγγελματική απόδοση, τη διδασκαλία και τη μάθηση. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας ορίζει την ευεξία ως «την κατάσταση μιας ολοκληρωμένης φυσικής, νοητικής και κοινωνικής ευεξίας και όχι απλώς την απουσία κάποιας ασθένειας ή αναπηρίας» (WHO, 1999). Το ίδιο το OECD (2008) προσδιορίζει οκτώ δείκτες για τη μέτρησή της, συμπεριλαμβανομένων της ισορροπίας εργασιακής και προσωπικής ζωής, της υγείας, της εκπαίδευσης, της κοινωνικής συμμετοχής και της υποκειμενικής ευημερίας.
Όπως επιβεβαιώνεται από τη διεθνή βιβλιογραφία, το επάγγελμα του εκπαιδευτικού συνδέεται με υψηλά επίπεδα άγχους (Ryan et al., 2017· Wolgast & Fischer, 2017), εξουθένωσης (Herman et al., 2017), κατάθλιψης (OECD, 2020), και ψυχολογικής φθοράς (Skaalvik & Skaalvik, 2017). Η πανδημία επιδείνωσε περαιτέρω την κατάσταση, με την τηλεργασία και την εντατική χρήση τεχνολογίας να εντείνουν το «τεχνοστρές» (Shaukat et al., 2022) και να υποβαθμίζουν την εργασιακή ευημερία των εκπαιδευτικών (Alves et al., 2020· Farley & Chamberlain, 2021).
Η ευημερία στον χώρο εργασίας περιλαμβάνει πολλές διαστάσεις. Οι Van Horn et al. (2010) την κατατάσσουν σε πέντε τύπους: συναισθηματική, κοινωνική, επαγγελματική, γνωστική και ψυχοσωματική. Οι Collie et al. (2015) προσθέτουν ειδικά για τους εκπαιδευτικούς τις παραμέτρους της οργανωτικής υποστήριξης, της ευημερίας αλληλεπίδρασης με τους μαθητές και της διαχείρισης του φόρτου εργασίας. Αντίστοιχα, ο OECD (2021) προτείνει ένα ολιστικό μοντέλο που περιλαμβάνει γνωστικές, κοινωνικές και συναισθηματικές διαστάσεις.
Οι έρευνες υποδεικνύουν ότι η επαγγελματική ευημερία ενισχύεται όταν οι εκπαιδευτικοί νιώθουν αυτονομία (Deci & Ryan, 2000), υποστήριξη, έχουν ρόλο στη λήψη αποφάσεων (UNESCO, 2005) και ευκαιρίες επαγγελματικής ανάπτυξης (Asia Society, 2018).
Σύγκρουση του Προτεινόμενου Σχεδίου Αξιολόγησης με την Ευημερία
Το νέο Σχέδιο Αξιολόγησης που προτείνεται από το ΥΠΑΝ παρουσιάζει σημαντικές συγκρούσεις με τις αρχές και ανάγκες που διέπουν την εργασιακή ευημερία.
● Αύξηση γραφειοκρατίας και υποχρεώσεων: Αντί για απλοποίηση, προστίθενται διαδικασίες και αριθμητικές αξιολογήσεις, με αποτέλεσμα την ενίσχυση του εργασιακού άγχους (Chan et al., 2021).
Έλλειψη επαρκούς χρόνου για στήριξη και συνεργασία: Η διεθνής βιβλιογραφία τονίζει πως η παροχή χρόνου για συνεργασία είναι βασικό στοιχείο ευημερίας (Asia Society, 2018), κάτι που αγνοείται στο νέο σχέδιο.
Απογευματινές επιμορφώσεις: Η απαίτηση για 50 ώρες επιμόρφωσης σε μη εργάσιμο χρόνο καταπατά βασική προϋπόθεση για εργασιακή και προσωπική ισορροπία (OECD, 2008).
Ασαφείς και αυταρχικές διαδικασίες στήριξης: Αντί η στήριξη να είναι ενισχυτική και συμβουλευτική, παραμένει ελλιπώς τεκμηριωμένη, χωρίς ξεκάθαρα κριτήρια, κάτι που οδηγεί σε αίσθημα ανασφάλειας (Pace et al., 2022).
Ρόλος του Διευθυντή στην αριθμητική αξιολόγηση: Δημιουργεί ασυμμετρία στις σχέσεις, επηρεάζει το σχολικό κλίμα και έρχεται σε αντίθεση με το μοντέλο υποστηρικτικής ηγεσίας (Van Horn et al., 2004).
Έλλειψη πρόβλεψης για ψυχολογική στήριξη: Παρά την ύπαρξη αυξημένου στρες, κατάθλιψης και συναισθηματικής φθοράς (Jakubowski & Sitko-Dominik, 2021), δεν προβλέπεται καμία δομή ψυχολογικής υποστήριξης.
Ισχυρή αίσθηση ελέγχου και λογοδοσίας: Αυξημένη πίεση λογοδοσίας έχει συνδεθεί με επαγγελματική δυσαρέσκεια και εγκατάλειψη του επαγγέλματος (Carver-Thomas & Darling-Hammond, 2017).
Η Αναγκαιότητα Αλληλοσυμπλήρωσης
Οποιοδήποτε σύστημα αξιολόγησης το οποίο αναφέρεται σε εκπαιδευτικούς αυτού του αιώνα, δεν μπορεί να στέκεται έξω από τις συνθήκες ευημερίας των εκπαιδευτικών. Αντί για τιμωρητικά μοντέλα αξιολόγησης, απαιτείται ένα σύστημα που να βασίζεται στην επαγγελματική ενδυνάμωση, την καθοδήγηση, την αναγνώριση και τη δημιουργία κουλτούρας μάθησης. Όπως καταδεικνύει και η διεθνής εμπειρία, η αξιολόγηση πρέπει να είναι διαμορφωτική, ενισχυτική και προσανατολισμένη στην ανάπτυξη των δεξιοτήτων και της παιδαγωγικής ταυτότητας των εκπαιδευτικών (Schleicher, 2018).
Η ΠΟΕΔ (2025) τονίζει πως η ενσωμάτωση αυτών των στοιχείων στο νέο σύστημα αξιολόγησης είναι απαραίτητη για να αποκτήσει αυτό πραγματική εκπαιδευτική αξία και να εξυπηρετεί όχι μόνο τη λογοδοσία, αλλά και τη συνεχή επαγγελματική ανάπτυξη.
Η εργασιακή ευημερία δεν αποτελεί εμπόδιο στην εκπαιδευτική μεταρρύθμιση, αλλά προϋπόθεση επιτυχίας της. Κάθε σχέδιο αξιολόγησης που παραγνωρίζει τον ανθρώπινο παράγοντα οδηγείται σε αποτυχία. Αντιθέτως, ένα σύστημα αξιολόγησης που εμπνέεται από τις αξίες της εμπιστοσύνης, της συνεργασίας και της επαγγελματικής μάθησης μπορεί να λειτουργήσει πολλαπλασιαστικά για την ποιότητα της εκπαίδευσης. Επομένως, καλείται το ΥΠΑΝ να επαναπροσδιορίσει τη φιλοσοφία του σχεδίου, λαμβάνοντας υπόψη τις τεκμηριωμένες απόψεις των εκπαιδευτικών οργανώσεων, των διεθνών φορέων και της σύγχρονης επιστημονικής γνώσης.
*Υποψήφια διδάκτωρ του Τμήματος Επιστημών Αγωγής Πανεπιστημίου Λευκωσίας
MBA -Εργασιακές Σχέσεις - Διοίκηση Ανθρώπινου Δυναμικού
Οργανωσιακή και Σχολική Ψυχολογία
