ΤΗΣ ΡΑΝΙΑΣ ΓΕΩΡΓΙΟΥ*
Τα τελευταία χρόνια, το παιδαγωγικό έργο περνάει από μια διαρκή και αφόρητη πίεση συνεχούς λογοδοσίας που προκαλεί ασφυξία στους εκπαιδευτικούς. Μια γοργά αυξανόμενη ανάγκη που πηγάζει τόσο από την απαίτηση της κοινωνίας για πειστικές αποδείξεις της επάρκειας του παιδαγωγικού μας έργου, όσο και από την επιβεβλημένη πια αναγκαιότητα των επίσημων θεσμών για τεκμήρια και στατιστικά δεδομένα. Η ίδια η παιδαγωγική πράξη δεν είναι αρκετό να έγινε. Πρέπει να φαίνεται ότι έγινε.
Σε αυτό το ήδη ασφυκτικό πλαίσιο, οι εκπαιδευτικοί απομακρύνονται από την ουσία του παιδαγωγικού τους έργου, αφού αναγκάζονται να ακολουθήσουν αυτό που το σύστημα και η κοινωνία απαιτούν: άρτον και θεάματα προς τέρψη του αδηφάγου κοινού που αδημονεί για εντυπωσιασμούς και ζητά επιμόνως αυστηρή λογοδοσία με τεκμήρια και μετρήσιμα αποτελέσματα της μάθησης που επιτελέστηκε στις σχολικές τάξεις.
Η παιδαγωγική πράξη, από μια αργή, βαθύτατα εσωτερική και πολυεπίπεδη διαδικασία που σέβεται την ατομικότητα κάθε παιδιού και την παιδαγωγική αυτονομία, μετατρέπεται σε αγώνα δρόμου για κατάταξη και σύγκριση, αλλά και σε έναν δημόσιο διαγωνισμό για κλικς με ευφάνταστες σκηνές που αποθανατίζονται στα σόσιαλ μίντια.
Σε αυτόν τον δημόσιο διαγωνισμό δημοφιλίας, η ουσία της εκπαιδευτικής πράξης υποχωρεί μπροστά στην εικόνα της. Η έμφαση μετατοπίζεται από την ανάπτυξη της παιδαγωγικής σχέσης προς το κυνήγι των επιδόσεων και μιας επίπλαστης αριστείας, από την εμπιστοσύνη προς την εξουθενωτική επιτήρηση, από την ουσιαστική επικοινωνία προς τη δημόσια επιβεβαίωση μέσω συνεχούς τεκμηρίωσης, από τη στήριξη και τη συμπερίληψη προς την κατηγοριοποίηση των παιδιών με αστεράκια, καθολικές αξιολογήσεις και τεστ.
Η εκπαιδευτική καθημερινότητα αρχίζει να μοιάζει όλο και περισσότερο με σκηνικό ριάλιτι έτοιμο προς κατανάλωση. Και η παιδαγωγική διαδικασία παραπέμπει περισσότερο σε εταιρικά, ανταγωνιστικά μοντέλα διοίκησης, που πρέπει να στήσουν με προσοχή την «επιτυχημένη» επικοινωνιακή στρατηγική τους αφού πρέπει να αξιολογηθούν με όρους ζημιάς και κέρδους. Μόνο που τα σχολεία μας δεν είναι εταιρείες. Και τα παιδιά μας δεν είναι αριθμοί.
Μέσα σε αυτό το ακραία νεοφιλελεύθερο συγκείμενο γεννήθηκε και η λογική του νέου σχεδίου αξιολόγησης του ΥΠΑΝ. Μια λογική που δεν στηρίζεται στην παιδαγωγική στήριξη παιδιών κι εκπαδευτικών, αλλά στον γραφειοκρατικό έλεγχο, αφαιρώντας από τους εκπαιδευτικούς πολύτιμο χρόνο και ενέργεια για να γεμίζουν έντυπα και φόρμες με δεδομένα και στοιχεία.
Ένα σχέδιο αξιολόγησης που δεν βασίστηκε στον θεσμοθετημένο διάλογο παραγνωρίζοντας πλήρως τις επιστημονικά τεκμηριωμένες εισηγήσεις των εκπαιδευτικών οργανώσεων αφού επιβλήθηκε με βεβιασμένες και μονομερείς αποφάσεις για να μη «χαθούν» τα περιβόητα κονδύλια του Ταμείου Ανάκαμψης. Στην ουσία του, το προτεινόμενο σχέδιο αξιολόγησης δεν αναγνωρίζει τον εκπαιδευτικό ως τον πρωταγωνιστή και σκηνοθέτη του παιδαγωγικού έργου, αλλά τον περιορίζει σε διεκπεραιωτή οδηγιών μιας συγκεντρωτικής αρμόδιας αρχής, στην οποία οφείλει, ως υπάκουος υπαλληλάκος, να λογοδοτεί και να παρουσιάζει τεκμήρια επάρκειας με τρόπο μετρήσιμο και συγκρίσιμο.
Και έτσι, εμείς οι εκπαιδευτικοί, αντί να ανταποκρινόμαστε με ελευθερία, ενσυναίσθηση και σεβασμό στις διαφορετικές ανάγκες κάθε παιδιού, καλούμαστε να φανούμε όλο και πιο παραγωγικοί, πιο καινοτόμοι, πιο γρήγοροι, πιο ανταγωνιστικοί και πιο αποτελεσματικοί σε έναν αγώνα δρόμου χωρίς τέλος.
Το παιδαγωγικό έργο ευτελίζεται αφού χάνεται μέσα σε έντυπα, δείκτες επάρκειας, κλείδες παρακολούθησης, αριθμητικούς στόχους, συγκρίσεις και κατατάξεις παιδιών, εκπαιδευτικών και σχολείων σε τυποποιημένες κατηγορίες για να ικανοποιηθούν οι πολλαπλοί αξιολογητές μας. Το νέο σχέδιο αξιολόγησης προμοτάρεται πια ως το μαγικό αντίδοτο που θα θεραπεύσει όλες τις παθογένειες και ελλείψεις του εκπαιδευτικού μας συστήματος. Κάτι που προφανέστατα δεν ισχύει σε καμία περίπτωση.
Όσο το ταξίδι της μάθησης συρρικνώνεται σε μετρήσιμα αριθμητικά αποτελέσματα μέσα από μηχανισμούς ελέγχου, λογοδοσίας και τυποποίησής της, τόσο θα χάνει την ουσία της. Γιατί στην πραγματικότητα η μάθηση είναι μια κυκλική διαδρομή με λάθη, πισωγυρίσματα, εμπόδια, σύνδεση, εμπιστοσύνη, πειραματισμό και, ενίοτε, εσωτερική σύγκρουση.
Κανένα αρχείο αξιολόγησης και κανένα ευφάνταστο βίντεο δεν μπορεί να αποτυπώσει εις βάθος την πολυπλοκότητα του έργου που καλούνται να εκπληρώσουν οι εκπαιδευτικοί, ούτε τα εμπόδια που προσπερνούν χωρίς καμία ουσιαστική στήριξη από το Υπουργείο.
Και κάπου εδώ γεννιέται ο πυρήνας της αντίστασής μας. Γιατί, μέσα στο ήδη ασφυκτικό υφιστάμενο πλαίσιο αξιολόγησής μας, που οδηγεί σε επίκριση, σε λαϊκά δικαστήρια, και που ποτέ δεν αναγνώρισε την ουσία και τις προκλήσεις που αντιμετωπίζουμε, το προτεινόμενο σχέδιο αξιολόγησης, αντί να μας παρέχει μια εργαλειοθήκη με έμπρακτες στηρίξεις, το μόνο που πετυχαίνει είναι την πλήρη απαξίωσή μας.
Όσοι είμαστε παιδαγωγοί, ξέρουμε ότι η μάθηση δεν είναι επιβολή, δεν είναι βιτρίνα, δεν είναι στατιστικά δεδομένα, δεν είναι τυποποιημένη διαδικασία. Δεν σκηνοθετείται σαν παράσταση προς τέρψιν φιλοθεάμονος κοινού και δεν επιθεωρείται με τυποποιημένες κλείδες αξιολόγησης που παραβλέπουν την ουσία της.
Η μάθηση προϋποθέτει χώρο, χρόνο, στήριξη, έμπνευση, ελευθερία κι εμπιστοσύνη. Προϋποθέτει έναν παιδαγωγό που θα τολμήσει να σταθεί με αυθεντικότητα δίπλα σε ένα παιδί, χωρίς βιασύνη και βέβαια χωρίς το άγχος του αξιολογητικού πέλεκυ. Έχει ανάγκη από κριτικούς παιδαγωγούς που αναστοχάζονται, αποδομούν, αμφισβητούν και διεκδικούν. Γιατί οι δημοκρατίες έτσι θεριεύουν κι έτσι ενδυνωμώνονται: μέσα από μια παιδεία που ανατρέπει κυρίαρχα αφηγήματα και αφήνει χώρο για δημιουργικούς προβληματισμούς και πολλαπλές οπτικές.
Η μάθηση γεννιέται στο αθέατο, στις δεύτερες ευκαιρίες, στην επίμονη προσπάθεια και στις αποτυχίες που γίνονται θρίαμβοι. Αν θέλουμε να μιλάμε για πραγματική παιδεία, οφείλουμε να την προστατεύσουμε από την τυραννία της διαρκούς λογοδοσίας, της εργασιακής ανασφάλειας και τον θόρυβο της εντυπωσιοθηρίας.
Γιατί στο τέλος της ημέρας, κανένα φύλλο αξιολόγησης και κανένα φωτογραφικό κλικ δεν μπορεί να αποτυπώσει αυτό που συμβαίνει όταν ένας εκπαιδευτικός σταθεί, απλά και ανθρώπινα, δίπλα σε ένα παιδί.
*Πρόεδρος Προοδευτικής Κίνησης Δασκάλων και Νηπιαγωγών Λεμεσού
