ΤΗΣ ΡΑΝΙΑΣ ΓΕΩΡΓΙΟΥ*
Η σχολική καθημερινότητα είναι από τη φύση της απαιτητική: γεμάτη αλλαγές, δυσκολίες, πίεση και πολλά ερεθίσματα. Για τα περισσότερα παιδιά αυτές οι προκλήσεις αποτελούν ευκαιρία για ανάπτυξη δεξιοτήτων προσαρμογής και ευελιξίας. Για τους μαθητές και τις μαθήτριες στο φάσμα του αυτισμού, όμως, ένα απρόβλεπτο και ασταθές περιβάλλον μπορεί να μοιάζει με χάος.
Ακόμη και όταν τα χαρακτηριστικά της νευροδιαφορετικότητάς τους δεν είναι άμεσα ορατά (για παράδειγμα σε παιδιά με Διαταραχή Αυτιστικού φάσματος που έχουν καλές γλωσσικές δεξιότητες), η ανάγκη για προβλεψιμότητα, ρουτίνα και σταθερότητα παραμένει καθοριστικής σημασίας. Οι δυσκολίες, αν και όχι πάντα εμφανείς, εξακολουθούν να υπάρχουν. Με τις κατάλληλες στηρίξεις στο σχολικό πλαίσιο (συνοδός για το παιδί, διαφοροποίηση όπου χρειάζεται, επιπρόσθετος χρόνος στα διαγωνίσματα κ.ά.) οι μαθητές στο φάσμα μπορούν να αναπτύξουν τις δυνατότητές τους και να συμμετέχουν πιο ισότιμα στη σχολική ζωή.
Στην εφηβεία, πολλά παιδιά στο φάσμα έχουν ήδη κάνει σημαντική πρόοδο σε κοινωνικές δεξιότητες και επικοινωνία. Αυτό, ωστόσο, δεν σημαίνει ότι οι δυσκολίες έχουν εξαφανιστεί. Συχνά καταβάλλουν τεράστια προσπάθεια να δείξουν ότι τα καταφέρνουν, μέσα από μια διαδικασία που ονομάζεται masking, δηλαδή την προσπάθειά τους να αποκρύψουν ή να συγκαλύψουν τη νευροδιαφορετικότητά τους. Αν και προς τα έξω μπορεί να φαίνεται ότι όλα είναι εύκολα, στην πραγματικότητα αυτή η συνεχής προσπάθεια έχει μεγάλο κόστος: αυξημένο άγχος, εξάντληση και συχνά κοινωνική απομόνωση. Γι’ αυτό το σχολείο χρειάζεται να βλέπει πίσω από την καλή εικόνα και να συνεχίζει να στηρίζει με τρόπους που ενισχύουν την ασφάλεια, την προβλεψιμότητα και τη σταθερότητα.
Μια τέτοια ανάγκη αφορά και τις σχολικές υποδομές. Για παράδειγμα σε αρκετά Γυμνάσια και Λύκεια, λόγω κτιριακών ελλείψεων, υπάρχουν μετακινούμενα τμήματα, όπου οι μαθητές αλλάζουν συνεχώς αίθουσα. Για τα παιδιά με ΔΑΦ, αυτή η συνθήκη είναι ιδιαίτερα δύσκολη. Η προσκόλληση στη ρουτίνα, η δυσκολία προσαρμογής στις αλλαγές, οι αισθητηριακές ευαισθησίες και οι κοινωνικές προκλήσεις κάνουν τις συνεχείς μετακινήσεις εξαντλητικές. Η ύπαρξη σταθερής αίθουσας δεν είναι πολυτέλεια: μειώνει το άγχος, περιορίζει την αποδιοργάνωση και δημιουργεί τις προϋποθέσεις για ουσιαστική μάθηση και ψυχοσυναισθηματική ευημερία.
Κάθε παιδί στο φάσμα είναι μοναδικό, με τα δικά του ταλέντα και δυσκολίες. Υπάρχουν, όμως, κάποια κοινά χαρακτηριστικά που καθιστούν την ύπαρξη ρουτίνας και σταθερότητας απολύτως αναγκαία. Οι εύλογες προσαρμογές στο σχολείο είναι ο τρόπος με τον οποίο αυτά τα χαρακτηριστικά γίνονται σεβαστά, ώστε τα παιδιά να έχουν ίσες ευκαιρίες.
Αυτές οι προσαρμογές δεν πρέπει να θεωρούνται χατήρια ή προνόμια. Είναι δικαίωμα των παιδιών, κατοχυρωμένο από διεθνείς συμβάσεις. Μερικές απλές αλλά ουσιαστικές πρακτικές που μπορούν να κάνουν μεγάλη διαφορά είναι:
• Οπτικά προγράμματα ή σαφείς ανακοινώσεις για το πρόγραμμα της ημέρας.
• Έγκαιρη προειδοποίηση για αλλαγές (π.χ. αν το μάθημα θα γίνει σε άλλη αίθουσα).
• Δυνατότητα μικρών διαλειμμάτων.
• Πρόσβαση σε έναν ήσυχο χώρο για πρόληψη αισθητηριακής υπερφόρτωσης.
• Σταθερή αίθουσα διδασκαλίας για αποφυγή αποδιοργάνωσης.
Η πραγματικότητα είναι πως οι εκπαιδευτικοί σηκώνουν πλέον μεγάλο βάρος χωρίς να έχουν την αναγκαία υποστήριξη του συστήματος. Το ΥΠΑΝ οφείλει να σταθεί δίπλα τους παρέχοντάς τους κατάλληλη επιμόρφωση, ουσιαστικά εργαλεία, χρόνο και βοηθητικό προσωπικό, ώστε να μπορούν να κάνουν πράξη τη συμπερίληψη χωρίς να νιώθουν μόνοι και αβοήθητοι. Το σχολείο οφείλει, όπου είναι εφικτό, να επιδεικνύει ευελιξία και να προχωρεί στις αναγκαίες αναπροσαρμογές χωρίς αυτό να θεωρείται ευνοϊκή μεταχείριση των παιδιών με αναπηρίες. Αντιθέτως, οι άκαμπτες αποφάσεις και η απροθυμία για εύλογες διευκολύνσεις οδηγούν στον αποκλεισμό και την παραβίαση του δικαιώματος για ισότιμη πρόσβαση.
Η συμπερίληψη δεν μπορεί να βασίζεται στην καλή θέληση ή στην ευαισθησία μεμονωμένων ανθρώπων. Η ενιαία εκπαίδευση είναι θεσμικά κατοχυρωμένο δικαίωμα των παιδιών, κρατική υποχρέωση και συλλογική απαίτηση της κοινωνίας μας. Όσο πιο γρήγορα το αναγνωρίσουμε, τόσο πιο δίκαιο, δημοκρατικό και ανθρώπινο θα γίνει το σχολείο μας.
*Εκπαιδευτικός
Πρόεδρος Προοδευτικής Κίνησης Δασκάλων και Νηπιαγωγών Λεμεσού
