ΤΟΥ ΕΥΑΓΓΕΛΟΥ ΔΑΣΚΑΛΑΚΗ*
Χρειάζεται άραγε οι θεωρίες και κανόνες για την Παιδεία να επαναδιατυπωθούν ή να προσαρμοστούν στην COVID-19 εποχή; Για την επαναδιατύπωση δεν είμαι σίγουρος, για την προσαρμογή όμως θα έλεγα «ναι». Σίγουρα θα προκύψουν μερικά διδακτορικά που να αφορούν τη μεταβατική αυτή περίοδο της ηλεκτρονικής Παιδείας (e-Παιδεία) που έδωσε μεν ώθηση, έφερε δε στα όριά του οτιδήποτε διαδικτυακό. Σύμφωνα με τον Γ. Μπαμπινιώτη, «από τον 6ο αιώνα η Παιδεία δήλωνε την παιδευτική διαδικασία ανατροφής ενός παιδιού, τη διανοητική του καλλιέργεια, όπως προέρχεται από ένα εκπαιδευτικό σύστημα». Αναγκαστήκαμε, εκπαιδευτικοί και εκπαιδευόμενοι, να προσαρμοστούμε μέσα σε μια νύχτα. Να μάθουμε να χειριζόμαστε εργαλεία τηλ-εκπαίδευσης, να αναβαθμίσουμε το εύρος της διαδικτυακής μας γραμμής, να προμηθευτούμε γραφίδες και ταμπλέτες για να αντικαταστήσουμε τον μαυροπίνακα.
Υπάρχουν παρατυπίες, αστοχίες, ακόμα και ακραία περιστατικά που υποβαθμίζουν την όλη προσπάθεια· από τον εκπαιδευτικό που απλά απαγγέλλει έτοιμα κείμενα ή επιλύει προβλήματα χωρίς καμία πραγματική αλληλεπίδραση με το ακροατήριό του, μέχρι τον εκπαιδευόμενο που νομίζει πως η οθόνη ενός υπολογιστή είναι προπέτασμα καπνού για ασέβεια και έλλειψη ήθους. Η γνώμη μου είναι πως αυτό δεν προέκυψε ή προκλήθηκε από τη μετάβαση στην e-Παιδεία. Ο εκπαιδευτικός και ο εκπαιδευόμενος που υποβαθμίζουν μια τέτοια διαδικασία δεν άξιζαν, κατά τη γνώμη μου, να έχουν το ρόλο αυτό ούτε με φυσική παρουσία. Στην ουσία απλώς αναδείχτηκε το πρόβλημα που κάλυπτε η φυσική παρουσία και η αποτυχία τους είναι δεδομένη. Η μετάβαση στην e-Παιδεία ανέδειξε επιπλέον κοινωνικές - και κατ' επέκταση οικονομικές - ανισότητες. Η ρήση «στο μέλλον όποιος δεν κατ-έχει υπολογιστές θα θεωρείται αναλφάβητος», βγήκε δυστυχώς αληθινή κατά τη μετάβαση αυτή. Το θλιβερό συμπέρασμα είναι πως βρέθηκαν ακόμα περισσότερα άτομα χωρίς πρόσβαση στeν Παιδεία ή τη λεωφόρο της πληροφορίας.
Ο ρόλος μου ως εκπαιδευτικός στην τριτοβάθμια εκπαίδευση μου έδωσε τη δυνατότητα να συνειδητοποιήσω ακόμα περισσότερο τι σημαίνει εκπαίδευση και παιδεία. Από τον πρώτο χρόνο της ακαδημαϊκής μου καριέρας λέω στους φοιτητές πως σκοπός του Πανεπιστημίου δεν είναι να παράγει φοιτητές-φωτοτυπικά. Στο χώρο εργασίας κανένας εργοδότης δεν λέει στον υπάλληλό του «Κλείσε τα βιβλία, λύσε μου το πρόβλημα». Σκοπός του Πανεπιστημίου είναι να παράγει - και όχι να αναπαράγει - τη γνώση. Οι εξετάσεις που έγραφαν, γράφουν και θα γράφουν οι φοιτητές στα μαθήματά μου είναι με ανοιχτά βιβλία ή σημειώσεις. Η κριτική σκέψη παίζει, όπως και πρέπει να παίζει, καθοριστικό ρόλο. Όταν λοιπόν η εξεταστική μετατράπηκε σε e-ξεταστική δεν με απασχόλησε η παράλληλη πρόσβαση στην πληροφορία που έχουν οι φοιτητές, καθώς κάτι τέτοιο θα έπρεπε να θεωρείται δεδομένο ήδη κατά την εξέταση με φυσική παρουσία. Καταφέρνω σχεδόν να μηδενίσω τη «συλλογική προσπάθεια» θέτοντας σημαντικούς περιορισμούς στο χρόνο e-ξέτασης, τροποποιώντας παράλληλα τη ροή θεμάτων ανά φοιτητή. Έτσι λοιπόν η συνεργασία μεταξύ φοιτητών, ακόμα και αν αυτοί βρίσκονται στον ίδιο φυσικό χώρο, συνεπάγεται αμοιβαία αποτυχία σε 2-3 θέματα λόγω έλλειψης χρόνου. Το δύσκολο είναι η ταυτοποίηση του συγγραφέα. Η ταυτότητα ενός εξεταζόμενου πλαστογραφείται πολύ εύκολα ηλεκτρονικά, ακόμα και με τη χρήση κάμερας. Ισχύει ωστόσο το ίδιο με τη διαδικασία της ίδιας της διδασκαλίας. Ο φοιτητής που, κρυμμένος διαδικτυακά πίσω από την οθόνη του υπολογιστή του, δεν παρακολουθεί το μάθημα, δεν θα το παρακολουθούσε πραγματικά ούτε με φυσική παρουσία. Ο φοιτητής που έχει στο μυαλό του να «κλέψει» με οποιοδήποτε τρόπο στις e-ξετάσεις, θα έκλεβε και στις εξετάσεις με φυσική παρουσία, ωστόσο θα «πιαστεί» αργότερα στην αγορά εργασίας ή την επαγγελματική του πορεία. Φυσικά και δεν ανακαλύψαμε τον τροχό. Αξιόλογα Πανεπιστήμια χρησιμοποιούν την εκπαίδευση και εξέταση εξ αποστάσεως πολλά χρόνια τώρα με επιτυχία.
Δεν μπορώ να παραβλέψω τη σημασία της κοινωνικοποίησης, που αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της Παιδείας και της εξέλιξης του ανθρώπου, αλλά χάνεται, ιδίως στην πρωτοβάθμια ή δευτεροβάθμια e-κπαίδευση. Ούτε μπορώ να παραβλέψω την απουσία του παλμού ενός ακροατηρίου στον οποίο ο διδάσκοντας καλείται να συντονιστεί. Ωστόσο, παραφράζοντας ένα στίχο, «της Παιδείας την ουσία τη μετρώ στην απουσία».
*Επίκουρος καθηγητής στο Τμήμα Χημικών Μηχανικών του ΤΕΠΑΚ
