ΤΟΥ ΔΡΟΣ ΝΙΚΟΥ ΣΟΥΛΕΛΕ*
Για να κατανοήσουμε την τρέχουσα σχέση μεταξύ της ΤΝ και της ακαδημαϊκής ακεραιότητας στην Κύπρο, εξετάζουμε την εξέλιξη του δημόσιου λόγου και της ρητορικής όσον αφορά την ΤΝ σε τρεις περιόδους που περιλαμβάνουν: α) τα 20 χρόνια πριν από την εισαγωγή του ChatGPT [Διαλογικού Παραγωγικού Προ-εκπαιδευμένου Μετασχηματιστή] το 2023, β) τη μεταβατική περίοδο που ακολούθησε με τους πρώτους εκφρασμένους προβληματισμούς σχετικά με την ΤΝ, τη δεοντολογία και την ακαδημαϊκή ακεραιότητα, και γ) την επακόλουθη περίοδο μετά την ευρεία υιοθέτηση του ChatGPT. Η οριοθεσία μεταξύ αυτών των περιόδων είναι θολή. Ωστόσο, το μετά το ChatGPT χρονικό διάστημα είναι πιο εύκολο να οριστεί, καθώς έφερε στο προσκήνιο νέες επείγουσες συζητήσεις και προκλήσεις, ιδίως όσον αφορά την ακαδημαϊκή ακεραιότητα και την ΤΝ.
α) Στην προ-ChatGPT περίοδο, υπήρξε ένα πρώιμο και συνεχές ακαδημαϊκό ενδιαφέρον από το Πανεπιστήμιο της Κύπρου, του παλαιότερου δημόσιου πανεπιστημίου του νησιού, για την παροχή ενός μεταπτυχιακού προγράμματος σπουδών στην ΤΝ, από τις αρχές του 2000 (https://bit.ly/3x9hjbI). Αυτό το πρόγραμμα περιλαμβάνει ένα εξάμηνο μάθημα για την ΤΝ και την ηθική. Το ιδιωτικό Ευρωπαϊκό Πανεπιστήμιο της Κύπρου (EUC) ακολούθησε αργότερα με την παροχή ενός παρόμοιου προγράμματος σπουδών που περιλαμβάνει ένα μάθημα επιλογής σχετικά με τη φιλοσοφία και την ηθική της Τεχνητής Νοημοσύνης (https://tinyurl.com/ye244c7r). Η δημοσίευση επιστημονικών άρθρων σχετικά με πτυχές της ΤΝ είναι αντίστοιχη με αυτό το πρώιμο ενδιαφέρον για την ΤΝ ως πρόγραμμα σπουδών. Αυτές οι δημοσιεύσεις επικεντρώνονται σε αναλύσεις της μηχανικής της ΤΝ, σε μελέτες περιπτώσεων και σε εφαρμογές σε περιορισμένους επιστημονικούς τομείς που κυμαίνονται από τις επιστήμες των υπολογιστών έως τις 'σκληρές' θετικές επιστήμες και διάφορους ιατρικούς τομείς (Perplexity AI, 2024).
Την ίδια περίοδο, στο μέτωπο της έρευνας για την ΤΝ, το «Εργαστήριο Τεχνητής Νοημοσύνης» στο ιδιωτικό Πανεπιστήμιο Λευκωσίας (UNIC) έγινε ένα από τα πρώτα και πιο σημαντικά στον τομέα, με αποτελέσματα που επικεντρώνονται στις τεχνολογικές διαστάσεις της ΤΝ, αλλά επίσης στην υγειονομική περίθαλψη, στις έξυπνες πόλεις και στις υποδομές (ailab.unic.ac.cy). Ενδεικτικό των θεμάτων με τα οποία ασχολήθηκαν οι ντόπιοι ακαδημαϊκοί την ίδια περίοδο ήταν το διεθνές συνέδριο του 2018 που διοργάνωσε το UNIC, με επίκεντρο τη Συνομιλητική ΤΝ, τα Έμπειρα Συστήματα και την υποδομή της ΤΝ.
Ως απάντηση στην πρόσκληση της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) του 2018 προς τα κράτη μέλη να αναπτύξουν εθνικές πολιτικές για την ΤΝ, το 2020, το Τμήμα Ηλεκτρονικών Επικοινωνιών του Υπουργείου Μεταφορών Επικοινωνιών και Έργων, μετά από διαβουλεύσεις με ομάδα εμπειρογνωμόνων αποτελούμενης από ακαδημαϊκούς από τοπικά πανεπιστήμια, ανέπτυξε μια εθνική στρατηγική με τίτλο «Εθνική Στρατηγική Τεχνητής Νοημοσύνης (ΤΝ): Δράσεις για την Αξιοποίηση και Ανάπτυξη της ΤΝ στην Κύπρο», που πολύ σύντομα η κυβέρνηση την ενέκρινε με νόμο. Ανάμεσα σε μια σειρά από συστάσεις για την αντιμετώπιση των επιτακτικών τεχνολογικών και επιχειρηματικών αναγκών καθώς και του κενού δεξιοτήτων σε σχέση με την ΤΝ, αυτό το έγγραφο ανακοίνωνε – σε 13 γραμμές – τη συγκρότηση μιας Εθνικής Επιτροπής Ηθικής και Αξιόπιστης ΤΝ, με την αρμοδιότητα να εξετάζει τις ηθικές, δεοντολογικές, κοινωνικές, ανθρωπιστικές και νομικές διαστάσεις της ΤΝ (Τμήμα Ηλεκτρονικών Επικοινωνιών, 2020).
Στην προ-ChatGPT περίοδο είναι χαρακτηριστικό ότι υπάρχουν άφθονα στοιχεία για διάφορες ακαδημαϊκές δραστηριότητες σχετικές με την ΤΝ, αλλά με ισχνή εξέταση των ηθικών ζητημάτων. Γενικά, η ΤΝ ξεκίνησε μέσα από τα επιστημονικά στεγανά κάποιων ακαδημαϊκών κλάδων που από τότε κυριαρχούν στον ακαδημαϊκό λόγο στην Κύπρο. Τα ζητήματα γύρω από την ΤΝ και την ακαδημαϊκή ακεραιότητα και ηθική παρέμειναν, στην καλύτερη περίπτωση, περιφερειακά.
β) Κατά το διάστημα της μετάβασης από την πριν στη μετά ChatGPT περίοδο στην Κύπρο, που διήρκησε περίπου τρία χρόνια, η ΤΝ προωθείτο όλο και περισσότερο στον δημόσιο τομέα από διαφορετικές οπτικές. Για παράδειγμα, μια τοπική έκδοση δήλωνε διαδικτυακά ότι «η Κύπρος βρίσκεται πίσω σε εφαρμογές τεχνητής νοημοσύνης» και ότι κατατάσσεται στο τέλος μιας ευρωπαϊκής λίστας χωρών με επιχειρηματικές εφαρμογές ΤΝ και κάτω από τον μέσο όρο της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) 7% (Brief, 2021). Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, μία θέση που αποτελούσε πρόκληση για βαθύτερη σκέψη εκφράστηκε από τον διευθυντή του ιδιωτικού Πανεπιστημίου Λεμεσού (UoL), Καθ. Παναγιώτου, ο οποίος υποστήριξε σε ανοικτό φόρουμ ότι η κυβέρνηση θα πρέπει να υιοθετήσει την ΤΝ ως εργαλείο για στοχευμένη κοινωνική πολιτική για τη βελτίωση της ευημερίας των πολιτών, τη μείωση της επιβάρυνσης των κοινωνικών υπηρεσιών και τη βελτιστοποίηση της κατανομής πόρων επιτυγχάνοντας περισσότερα με λιγότερα, εξασφαλίζοντας παράλληλα το ιδιωτικό απόρρητο και την ηθική για την προστασία ευαίσθητων προσωπικών δεδομένων (StockWatch, 2023).
Το 2023, η τεχνητή νοημοσύνη αποτελούσε επίσης σημείο ενδιαφέροντος για την τοπική επιχειρηματική κοινότητα στο 8ο Φόρουμ Καινοτομίας και Επιχειρηματικότητας που πραγματοποιήθηκε στο Πανεπιστήμιο Κύπρου (UCY). Τα θέματα που εξετάστηκαν σε αυτή την εκδήλωση περιλάμβαναν την καταπολέμηση της παραπληροφόρησης, την ανάγκη προσαρμογών στην κουλτούρα και την οργάνωση, μια ειδικά διαμορφωμένη προσέγγιση, μια κατάλληλη δομή χρηματοδότησης, ενισχυμένες ψηφιακές ικανότητες μεταξύ των μελών του προσωπικού και η ανάγκη για διαφανή και ηθική χρήση της ΤΝ (Knews, 2023).
Στη διάρκεια αυτής της μεταβατικής περιόδου, ο Κυπριακός Φορέας Διασφάλισης και Πιστοποίησης της Ποιότητας της Ανώτερης Εκπαίδευσης (ΔΙΠΑΕ) έθεσε ρητά επί τάπητος το ζήτημα της ΤΝ και της ακαδημαϊκής ακεραιότητας για πρώτη φορά στην Κύπρο. Ο ΔΙΠΑΕ
είναι μια ανεξάρτητη δημόσια αρχή υπεύθυνη για τη διαφύλαξη των προτύπων και των αρχών που διέπουν την καθιέρωση του Ευρωπαϊκού Χώρου Ανώτατης Εκπαίδευσης. Ο φορέας αυτός είναι επιφορτισμένος βάσει νόμου να προάγει μια κουλτούρα ποιότητας στα ιδρύματα Ανώτατης Εκπαίδευσης στην Κύπρο και για τον σκοπό αυτό εκδίδει κατευθυντήριες γραμμές και επικυρώνει και αξιολογεί όλα τα προγράμματα σπουδών Ανώτατης Εκπαίδευσης.
Τον Οκτώβριο του 2023, ο ΔΙΠΑΕ πρόσφερε σε συμμετέχοντες από τοπικά πανεπιστήμια ένα σεμινάριο και ένα εργαστήριο εστιάζοντας στην ακαδημαϊκή ακεραιότητα και την ΤΝ. Η Δρ Helen Gniel, Διευθύντρια της Μονάδας Ακεραιότητας της Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης στην Υπηρεσία Ποιότητας και Προτύπων Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης στην ευρύτερη περιοχή της Μελβούρνης, ήταν η κύρια ομιλήτρια και η συντονίστρια του εργαστηρίου. Η εκδήλωση αυτή είχε ως στόχο να βοηθήσει τους συμμετέχοντες να "ανακαλύψουν τις προκλήσεις που θέτει η παραγωγική ΤΝ στον τομέα της αξιολόγησης και τον τρόπο με τον οποίο ανταποκρίνονται τα ιδρύματα" καθώς και να "εμβαθύνουν σε κατευθυντήριες γραμμές για την κατάλληλη χρήση των εργαλείων της ΤΝ, να αποτιμήσουν την ετοιμότητα του ακαδημαϊκού προσωπικού και να διερευνήσουν τον συνεχιζόμενο μετασχηματισμό της διδασκαλίας, της μάθησης και της αξιολόγησης" (ΔΙΠΑΕ 2023). Οι εκτενείς, χρήσιμες και πρακτικές πληροφορίες που μοιράστηκε η Δρ Gniel κατά την παρουσίασή της περιλάμβαναν μια ενότητα με θέμα «Οι Αρχές της Αξιολόγησης στην Εποχή της Τεχνητής Νοημοσύνης» και το εργαστήριο είχε τον τίτλο "Αναθεώρηση της μαθησιακής αξιολόγησης για έναν κόσμο ΤΝ - Η πρόκληση που θέτει η παραγωγική ΤΝ για την μαθησιακή αξιολόγηση".
Εν συντομία, η Δρ Gniel παρέσχε έναν κατάλογο πρακτικών ενεργειών για την ενίσχυση της ακαδημαϊκής ακεραιότητας, τόνισε τη σημασία της διατήρησης της συνέπειας μεταξύ των στρατηγικών αξιολόγησης και των μαθησιακών αποτελεσμάτων, συνέστησε "προληπτικές ενέργειες" που περιλαμβάνουν την καθοδήγηση των εκπαιδευόμενων σχετικά με ακαδημαϊκά παραπτώματα, και υποστήριξε την ανάγκη για την κατάλληλη επαγγελματική ανάπτυξη των ακαδημαϊκών. Επιπλέον, η Δρ Gniel υποστήριξε ότι η αντίσταση στην ΤΝ είναι "μάταιη" και ότι οι διάφοροι ακαδημαϊκοί κλάδοι πρέπει να βρουν ουσιαστικούς τρόπους για να ενσωματώνουν την ΤΝ στη διδασκαλία και τη μάθηση. Η διάκρισή της μεταξύ υψηλών και χαμηλών παραδειγματικών κλάδων είναι ενδιαφέρουσα, με τους πρώτους να διατρέχουν μικρότερο κίνδυνο από ακαδημαϊκά παραπτώματα δημιουργούμενα από την ΤΝ από ό,τι οι δεύτεροι.
γ) Στη μετά τον ChatGPT περίοδο ανήκουν οι δύο σελίδες «συστάσεων» για τη χρήση ΤΝ σε «εκπαιδευτικές διαδικασίες», που κυκλοφόρησε από το Πανεπιστήμιο Κύπρου (UCY) για το ακαδημαϊκό έτος 2023-2024 ως καθοδήγηση για τους ακαδημαϊκούς του (UCY, 2023). Τα κύρια σημεία αυτού του εγγράφου περιλαμβάνουν την ενθάρρυνση για «πειραματισμό» εάν δεν «παραβιάζονται» οι ηθικές αρχές. Για σκοπούς διδασκαλίας και μάθησης, η αναζήτηση και η διασταύρωση πληροφοριών αποτελούν νόμιμες χρήσεις· όταν χρησιμοποιείται ΤΝ, αυτό θα πρέπει να αναφέρεται ρητά. Τα μεμονωμένα μαθήματα μπορούν να καθορίζουν τη χρήση της ΤΝ για εκπαιδευτικούς σκοπούς και οι ακαδημαϊκοί «ενθαρρύνονται» να προσαρμόζουν τις μεθόδους εκτίμησής τους για να διατηρούν την ακεραιότητα της διαδικασίας αξιολόγησης. Για παράδειγμα, μπορεί κάποιος να αντικαταστήσει μια δοκιμιογραφική εργασία με μια προφορική εξέταση. Τέλος, αυτές οι σύντομες συστάσεις παραπέμπουν τους χρήστες στην υφιστάμενη πολιτική του ιδρύματος σχετικά με τη λογοκλοπή και προτείνουν ότι η ηθική χρήση της ΤΝ είναι αποκλειστική ευθύνη του κάθε χρήστη. Υπάρχουν ομοιότητες μεταξύ των θέσεων του Πανεπιστημίου Κύπρου για την ΤΝ και των όσων διατύπωσε η Δρ Gniel το 2023 στην εκδήλωση του ΔΙΠΑΕ.
Η πρόσφατη «Νομοθετική Πράξη της ΕΕ για την ΤΝ» η οποία περιλαμβάνει 458 σελίδες νέας νομοθεσίας που ρυθμίζει τη χρήση της ΤΝ στην ΕΕ (European Parliament, 2024) ανήκει στη μετά -ChatGPT περίοδο. Αυτό το μακροσκελές έγγραφο χαρακτηρίζει την εκπαίδευση και την επαγγελματική κατάρτιση ως τομείς «υψηλού κινδύνου»· συνεπώς υπάρχει ανάγκη να (επαν)εξεταστεί η κατάλληλη αξιολόγηση των μαθησιακών αποτελεσμάτων στο πλαίσιο ευρείας χρήσης της ΤΝ από σπουδαστές. Αυτή η νομοθεσία της ΕΕ απαιτεί από τα εκπαιδευτικά ιδρύματα να παρακολουθούν την εγκυρότητα και την αξιοπιστία των μεθόδων αξιολόγησης, αποθαρρύνοντας παράλληλα την ανήθικη συμπεριφορά των σπουδαστών κατά τη διάρκεια των εξετάσεων. Όσον αφορά τα διάφορα ζητήματα της ΤΝ που τα κράτη μέλη της ΕΕ πρέπει να αντιμετωπίσουν λόγω αυτής της οδηγίας, σε όλα τα επίπεδα του τομέα της εκπαίδευσης διατέθηκαν 24 μήνες για την υλοποίηση των στόχων που ορίζονται στη Νομοθετική Πράξη.
Καθώς ο χρόνος περνάει για τη συμμόρφωση με την ΕΕ έως το 2026, στην Κύπρο, η συγκρότηση της Εθνικής Επιτροπής Ηθικής και Αξιόπιστης ΤΝ, η οποία ανακοινώθηκε το 2020, δεν έχει πραγματοποιηθεί. Ούτε ο ΔΙΠΑΕ έχει ανακοινώσει κάποιες κατευθυντήριες γραμμές για την ακαδημαϊκή ακεραιότητα και την ΤΝ μετά από την εκδήλωση του 2023 που φιλοξένησε. Πέρα από τις δύο σελίδες συστάσεων που κυκλοφόρησε το Πανεπιστήμιο Κύπρου για τους ακαδημαϊκούς του, αυτό που παρατηρεί κανείς είναι η εκτεταμένη έλλειψη επαγγελματικής ανάπτυξης στον τομέα με κάποια ρητή εστίαση στη χρήση της ΤΝ για διδασκαλία και μάθηση και ακαδημαϊκή ακεραιότητα. Καθώς η συνεχής επαγγελματική ανάπτυξη και τα διδακτικά προσόντα δεν αποτελούν προϋποθέσεις για την ακαδημαϊκή απασχόληση και προαγωγή στην Κύπρο, ο κατάλληλος σχεδιασμός μάθησης σε σχέση με την ΤΝ παραμένει ανύπαρκτος ή αδύναμος. Το συνεπαγόμενο συμπέρασμα είναι ότι ακόμη και αν η Κύπρος προσπαθήσει να συμμορφωθεί με την προθεσμία του 2026, οι περισσότεροι ακαδημαϊκοί δεν έχουν ούτε τη διδακτική κατάρτιση ούτε την ώθηση να συμμετάσχουν σε αυτήν την ανεπαίσθητα εξελισσόμενη συζήτηση.
Αναφορές
Brief (2021, August 21). Σειρά κατάταξης: Υστερεί η Κύπρος σε εφαρμογές τεχνητής νοημοσύνης [Ranking: Cyprus lags behind in artificial intelligence applications]. https://tinyurl.com/5h6zkm4d
CYQAA (2023, September 29). Seminar on Academic Integrity. https://tinyurl.com/6vtw4vc3
Department of Electronic Communications (2020). Δημοσίευση σχεδίου «Εθνική Στρατηγική Τεχνητής Νοημοσύνης (ΤΝ): Δράσεις για την Αξιοποίηση και Ανάπτυξη της ΤΝ στην Κύπρο» [National Artificial Intelligence (AI) Strategy: Actions for the Utilization and Development of AI in Cyprus. https://tinyurl.com/3hhx6uj3
European Commission – Joint Research Centre (2020). National strategies on Artificial Intelligence. A European perspective in 2019. Country report – Cyprus. https://tinyurl.com/yt2r8df2
European Parliament (2024, 13 March). Harmonised rules on artificial intelligence and amending Regulations... https://shorturl.at/7Jqhe
European Union (2019). AI Watch - National strategies on Artificial Intelligence: A European perspective in 2019. https://tinyurl.com/2j5vkrkj
Knews (2023, November 29). How artificial intelligence is changing Cyprus. Discovering the pros and cons as AI shapes our everyday business world. https://tinyurl.com/5n6dye46
UCY, Office of the Vice-Rector for Academic Affairs (2023). University of Cyprus, recommendations for using artificial intelligence in educational processes. https://shorturl.at/k01wI
Perplexity AI. (2024). Perplexity (Jun 14 version) [Most cited academics in Cyprus on Artificial intelligence]. https://shorturl.at/obG9g
StockWatch (2023, November 22). Η Τεχνητή Νοημοσύνη ως εργαλείο στοχευμένης Κοινωνικής πολιτικής [Artificial Intelligence as a tool for targeted Social policy]. https://shorturl.at/yc6fj
UNIC (2018, October 26). Διεθνές Συνέδριο για την Τεχνητή Νοημοσύνη: Εφαρμογές και Καινοτομίες [International Conference on Artificial Intelligence: Applications and Innovations]. https://bit.ly/3yW5CFI
*Συν-εκδότης του περιοδικού ανοικτής πρόσβασης «DISCERN - International Journal of Design for Social Change, Sustainable Innovation and Entrepreneurship», Τμήμα Πολυμέσων και Γραφικών Τεχνών, Τεχνολογικό Πανεπιστήμιο Κύπρου
