Εντός και εκτός της πανδημίας

ΤΗΣ ΕΛΕΝΗΣ ΑΡΤΕΜΙΟΥ ΦΩΤΙΑΔΟΥ*

Σε έναν  κόσμο όπου η μόνη βεβαιότητα είναι η αβεβαιότητα,  η πανδημία αποτελεί απλώς μία  επαλήθευση και μία διόγκωση της ανησυχίας για το μέλλον. Εντός των τειχών, εντός της προφύλαξης,  χανόμαστε στον λαβύρινθο της ενημέρωσης, των πιθανοτήτων, των επαληθεύσεων και διαψεύσεων,  χωρίς να είμαστε σε θέση να αναμετρηθούμε ευθέως με τον Μινώταυρο. ΄Εγκλειστοι, κατά το κοινώς λεγόμενο, θύματα αιφνιδιασμού, αισθανόμαστε αδύναμοι και προδομένοι. Κάποιος τράβηξε το χαλί κάτω από την καλοκουρδισμένη  καθημερινότητά μας.  Κάποιος ανελέητα ανέτρεψε τις ισορροπίες. Αυτό που νομίζαμε αγάπη και οικειότητα είναι πια ο μεγαλύτερος κίνδυνός μας. Και ό,τι θεωρούσαμε απειλή της προσωπικής ελευθερίας μας, της κοινωνικής διάδρασής μας, είναι τώρα  η προφύλαξή μας.  Το ένστικτο της επιβίωσης επαυξημένο σε σημείο υπερβολής, ενισχυμένο από τη μονοθεματική των δελτίων ειδήσεων και την εμφατική διατύπωση των όσων παγκοσμίως τραγικά εξελίσσονται.

Το κράτος ανέλαβε τον ρόλο του, ορθά και λογικά   συνεπικουρούμενο από ειδικούς,  επιδημιολόγους, ιολόγους, ψυχολόγους  και όλους τους λόγους επιβολής περιοριστικών μέτρων. Η ελευθερία, μία έννοια σχετικά ακαθόριστη και σε πολλά επίπεδα προεκτεινόμενη μέχρι πρότινος,  εν πολλοίς δεδομένη και αυτονόητη σε μία δημοκρατική χώρα, διαλέγεται  στις μέρες μας κυρίως  με θέματα  αυτοσυντήρησης  και πρωταρχικά αναγκαίους λόγους για έξοδο από τον επιβαλλόμενο και προστατευτικό  χώρο κατοικίας.  Μία μονολιθικότητα, θα μπορούσε να πει κανείς, στην προσέγγιση και   τον χρωματισμό της έννοιάς της, η οποία  οφείλεται σε εξωτερικούς και ανεξέλεγκτους παράγοντες,  στον λεγόμενο «αόρατο εχθρό» και τις πολύ ορατές πλέον συνέπειές του.  Η λεγόμενη αρνητική ελευθερία, κατά Mπερλίν, περιορίζεται  με διατάγματα και προϋποθέσεις διακίνησης, προκειμένου να διαφυλαχθεί το ύψιστο αγαθό της υγείας. Και είναι από τις μοναδικές εκείνες φορές που ο άνθρωπος και πολίτης  ευκολότερα πείθεται χωρίς να εξαναγκάζεται,  αντιλαμβανόμενος το χρέος του όχι μόνο προς τον εαυτό του αλλά κυρίως προς τον συνάνθρωπό του. ΄Αλλωστε  η έννοια της ελευθερίας μπορεί να λειτουργήσει μόνο μέσα σε ένα κοινωνικό σύνολο και στις σχέσεις αλληλεξάρτησης που σχηματίζονται. Και η ελευθερία,  ως  ιδέα και δικαίωμα,  ασφαλώς και πρέπει να αναφύεται από τη συνείδηση, την επίγνωση και την αρετή.

Aνατρέχω σχετικά σε ένα ποίημα του Hartley Coleridge με τον τίτλο “ Liberty”  και στον ορισμό που δίνει στην ιδέα της ελευθερίας στους καταληκτικούς δύο στίχους: « …a universal  license to be good” .  Μία παγκόσμια άδεια  να είναι κανείς καλός, δηλαδή.  ΄Οπου η καλοσύνη  ορίζεται ως η ιδιότητα εκείνου που επιθυμεί την ειρήνη και την ευτυχία του συνανθρώπου του.

H ποίηση, η  λογοτεχνία γενικότερα, μία παρηγοριά  και  μία  κιβωτός αξιών,  διασώζει την αυθεντική χροιά των λέξεων, όταν αυτές κινδυνεύουν να πνιγούν σε καταστάσεις που ο άνθρωπος  αισθάνεται  περισσότερο  ευάλωτος και λιγότερο  παράγοντας της οποιασδήποτε εξέλιξης.   Η ελευθερία  έχει πρωτίστως μία ηθική διάσταση.  Γι΄ αυτό και θα πρέπει να τη χρησιμοποιούμε  ή καλύτερα να την αξιοποιούμε  ως «διάταγμα» καλοσύνης,  σε αυτήν ακριβώς τη σχέση αλληλεξάρτησης που διέπει την κοινωνική ταυτότητά μας.

Η  πανδημία δεν πρέπει να αφήσει μόνο νεκρούς πίσω της.  Ούτε και λήθη ή έστω εξασθενημένη μνήμη.   Να το θυμόμαστε,  όταν δεν θα είμαστε πλέον υπό την επήρεια του τρόμου και  της αγωνίας. Αυτή η πανδημία θα πρέπει, κατά κύριο λόγο,  να εμπεδώσει περισσότερο την αίσθηση της κοινής μοίρας,  σε έναν πλανήτη που όλο και συρρικνώνεται,  που όλο και συνενώνεται μέσω των τεχνολογικών του  θαυμάτων και τραυμάτων.  Αν δεν είναι απλώς  θέμα επιβίωσης, αλλά πρωτίστως  ποιοτικής ζωής σε αυτόν τον   διαρκώς μεταβαλλόμενο κόσμο, μόνο με καλοσύνη και αλληλεγγύη θα υπάρξουμε και θα  συνυπάρξουμε.

Γιατί αυτό  που εγκαθιδρύεται ως πραγματικότητα αλλά κυρίως ως απειλή, είναι ότι  το μέλλον  θα γεννιέται πλέον σε περίεργα έως επικίνδυνα μαιευτήρια. Και  ο τοκετός θα προκαλεί  στην ανθρωπότητα  ολοένα  και περισσότερα  προβληματικά πεδία, τα οποία θα σπεύδει  κεραυνοβολημένη να ανατρέψει. 

*Ποιήτρια-Συγγραφέας –Εκπαιδευτικός