Διευθυντές/Διευθύντριες Δημοτικών Σχολείων
Θέμα: Στήριξη παιδιών που έχουν διαγνωσθεί ότι έχουν αυξημένες πιθανότητες για λειτουργικό αναλφαβητισμό
Στο πλαίσιο του Προγράμματος Λειτουργικού Αλφαβητισμού που διεξάγεται από το Κέντρο Εκπαιδευτικής Έρευνας και Αξιολόγησης (Κ.Ε.Ε.Α.) και αποσκοπεί στον έγκαιρο εντοπισμό παιδιών με αυξημένες πιθανότητες να μείνουν λειτουργικά αναλφάβητα μέχρι το τέλος της υποχρεωτικής εκπαίδευσης, έχει επανασυσταθεί, στη Διεύθυνση Δημοτικής Εκπαίδευσης, Επιτροπή Λειτουργικού Αλφαβητισμού. Σκοπός της Επιτροπής είναι η ανάπτυξη εκπαιδευτικής πολιτικής για την πρόληψη και την αντιμετώπιση του ρίσκου λειτουργικού αναλφαβητισμού και η παροχή στήριξης για σκοπούς πρόληψης, έγκαιρης παρέμβασης και διαφοροποιημένης μάθησης, για παιδιά από την Α' μέχρι την Στ' τάξη.
2. Η προώθηση του αλφαβητισμού και η στήριξη των παιδιών με αυξημένες πιθανότητες να μείνουν λειτουργικά αναλφάβητα, συνδέονται τόσο με τη φιλοσοφία του δημοκρατικού και ανθρώπινου σχολείου πάνω στην οποία στηρίζονται τα Νέα Αναλυτικά Προγράμματα όσο και στις ολιστικές παιδαγωγικές αντιλήψεις για τη συμπεριληπτική αγωγή και εκπαίδευση. Η ανάπτυξη των βασικών δεξιοτήτων ανάγνωσης-κατανόησης, γραφής-παραγωγής λόγου και μαθηματικών, αλλά και η ενίσχυση της αυτοεικόνας και της αυτοπεποίθησης των παιδιών που αντιμετωπίζουν προβλήματα αναλφαβητισμού, πρέπει να αποτελούν βασική προτεραιότητα κάθε σχολείου. Η εφαρμογή αποτελεσματικών δράσεων μπορεί να συμβάλει στη σχολική επιτυχία όλων ανεξαιρέτως των παιδιών. Η πρόληψη και η εξάλειψη του λειτουργικού αναλφαβητισμού στοχεύει και στη μείωση του κοινωνικού αποκλεισμού.
3. Τα όσα αναφέρονται στην παρούσα εγκύκλιο αφορούν όλα τα δημοτικά σχολεία παγκύπρια. Για όσα σχολεία εντάσσονται στο Πρόγραμμα ΔΡΑ.Σ.Ε.+ ή στο Πρόγραμμα Ενισχυτικής Διδασκαλίας Λειτουργικού Αλφαβητισμού που αφορά αριθμό σχολείων με διαχρονικά μεγάλες προκλήσεις σε θέματα αλφαβητισμού (δηλαδή υψηλά ποσοστά παιδιών με αυξημένες πιθανότητες λειτουργικού αναλφαβητισμού στη βάση των ερευνητικών δεδομένων του Κ.Ε.Ε.Α.), θα αποσταλούν ξεχωριστά αναλυτικές οδηγίες.
4. Στη συνέχεια, διασαφηνίζονται βασικές έννοιες που σχετίζονται με τον λειτουργικό αλφαβητισμό και προτείνονται ενέργειες/δράσεις για εφαρμογή από τα σχολεία. Συγκεκριμένα, ακολουθούν τα εξής:
Α. Διασαφήνιση εννοιών
Β. Κοινοποίηση των αποτελεσμάτων της έρευνας του Κ.Ε.Ε.Α.
Γ. Ενέργειες σε επίπεδο σχολικής μονάδας Δ. Ενέργειες σε επίπεδο τάξης Ε. Ρυθμίσεις για τη φετινή σχολική χρονιά.
Α. ΔΙΑΣΑΦΗΝΙΣΗ ΕΝΝΟΙΩΝ
Στο πλαίσιο της προσπάθειας για κοινή γλώσσα επικοινωνίας μεταξύ των εκπαιδευτικών, η Επιτροπή Λειτουργικού Αλφαβητισμού υιοθετεί τις πιο κάτω έννοιες, που αφορούν στον λειτουργικό αλφαβητισμό και ορίζονται από το Κ.Ε.Ε.Α., ως ακολούθως:
Λειτουργικός αλφαβητισμός: Ικανότητα του ατόμου να γράφει και να διαβάζει σε επίπεδο που να του επιτρέπει να αναπτύσσεται και να λειτουργεί μέσα στην κοινωνία, στο σπίτι, στο σχολείο και στον εργασιακό του χώρο (Έκθεση Ομάδας Υψηλού Επιπέδου της ΕΕ για τον Γραμματισμό, 2012).
Οργανικός αναλφαβητισμός: Άγνοια γνώσης ανάγνωσης και γραφής, λόγω μη φοίτησης σε σχολείο.
Λειτουργικός αναλφαβητισμός: «Έλλειψη μεγάλη ή μικρή της ικανότητας να χρησιμοποιεί το άτομο τις γνώσεις που του παρέχει η κοινωνική ζωή και να τις μεταχειρίζεται» (Μωραΐτης 2009, σ. 1).
Γλωσσικός αλφαβητισμός: Οι δεξιότητες που επιτρέπουν στο άτομο να αποκωδικοποιεί και να κατανοεί τον γραπτό λόγο και, παράλληλα, να κωδικοποιεί και να παράγει γραπτό λόγο, μέσα από την κατάκτηση των μηχανισμών της ανάγνωσης και της γραφής, ώστε να διαβάζει και να γράφει προς όφελος του ιδίου και των άλλων (Παπαδόπουλος, 1997· Snow, Burns & Griffin, 1998).
Μαθηματικός αλφαβητισμός: Η χρήση των μαθηματικών γνώσεων, ώστε το άτομο να λύει προβλήματα της καθημερινής ζωής. Περιλαμβάνει την επικοινωνία μέσω των Μαθηματικών, καθώς και την ερμηνεία γραφικών παραστάσεων που παρουσιάζουν στοιχεία ποσοτικά για να περιγράψουν ένα φαινόμενο (Kyriakides, 1999).
Ομάδα ρίσκου λειτουργικού αναλφαβητισμού: Τα παιδιά, που σύμφωνα με τα αποτελέσματα των δοκιμίων του Κ.Ε.Ε.Α., μειονεκτούν ως προς την απόκτηση βασικών δεξιοτήτων στα Ελληνικά και στα Μαθηματικά και έχουν αυξημένες πιθανότητες για γλωσσικό και μαθηματικό αναλφαβητισμό.
Διευκρινίζεται ότι κανένα παιδί δεν θεωρείται λειτουργικά αναλφάβητο προτού συμπληρώσει τη φοίτησή του σε σχολεία υποχρεωτικής εκπαίδευσης. Η αποτυχία σε ορισμένες μετρήσεις ή/και η μη κατάκτηση ορισμένων βασικών δεξιοτήτων δεν είναι κατ’ ανάγκη ένδειξη ύπαρξης μεγάλης πιθανότητας να μείνει αναλφάβητο με τη συμπλήρωση της υποχρεωτικής του εκπαίδευσης. Μπορεί, ανάμεσα σε άλλα, να είναι απλά αποτέλεσμα του αργού ρυθμού ωρίμανσης ενός μαθητή (Demetriou & Kyriakides, 2006). Εκτενέστερη συζήτηση της σχετικής ορολογίας περιλαμβάνεται στο έγγραφο «Θεωρητικό Υπόβαθρο του Προγράμματος Λειτουργικού Αναλφαβητισμού» (Οκτώβριος 2012), που είναι προσβάσιμο στην ιστοσελίδα του Κ.Ε.Ε.Α. (https://www.pi.ac.cy/keea/literacy/files/Scientific background.pdf)
Β. ΚΟΙΝΟΠΟΙΗΣΗ ΤΩΝ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΩΝ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΤΟΥ Κ.Ε.Ε.Α.
Ενημέρωση του/της διευθυντή/διευθύντριας του σχολείου από το Κ.Ε.Ε.Α.: Τα αποτελέσματα των δοκιμίων για τον λειτουργικό αναλφαβητισμό αναρτώνται στην Πλατφόρμα του Προγράμματος Λειτουργικού Αναλφαβητισμού (http://www.pi.ac.cv/keea/literacv), στον σύνδεσμο «Πλατφόρμα Γ' τάξης». Ο/Η διευθυντής/διευθύντρια του σχολείου μπορεί να έχει πρόσβαση στον κατάλογο ονομάτων των παιδιών που ανήκουν στην ομάδα ρίσκου του σχολείου του. Η πρόσβαση γίνεται μέσω του κωδικού αριθμού του σχολείου που έχει δοθεί από το Κ.Ε.Ε.Α. Στα σχολεία που λειτουργούν δύο Κύκλοι οι διευθυντές/διευθύντριες των Κ.Β θα ενημερώνονται για τα αποτελέσματα των μαθητών/ριών τους από τους διευθυντές/ διευθύντριες των αντίστοιχων Κ.Α.
Ενημέρωση των επηρεαζόμενων εκπαιδευτικών από τον/τη διευθυντή/διευθύντρια του σχολείου: Ο/Η διευθυντής/διευθύντρια του σχολείου ενημερώνει άμεσα τον/την κάθε επηρεαζόμενο/η εκπαιδευτικό ξεχωριστά, για τα παιδιά της τάξης του/της που ανήκουν στην ομάδα ρίσκου. Ο/Η εκπαιδευτικός ενεργεί σύμφωνα με το σχέδιο δράσης που θα αναπτύξει η σχολική μονάδα, χρησιμοποιώντας τις κατευθυντήριες γραμμές που αναφέρονται πιο κάτω. Είναι σημαντικό να τονιστεί ότι ο/η εκπαιδευτικός πρέπει να έχει υψηλές προσδοκίες για όλα τα παιδιά και να πιστεύει ότι μπορούν να βελτιωθούν και να ξεπεράσουν προβλήματα που θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε λειτουργικό αναλφαβητισμό.
Ενημέρωση των επηρεαζόμενων γονέων/κηδεμόνων: Ο/Η διευθυντής/διευθύντρια και οι εκπαιδευτικοί καλούν στο σχολείο τους γονείς/κηδεμόνες κάθε παιδιού, το οποίο ανήκει στην ομάδα ρίσκου για λειτουργικό αναλφαβητισμό και τους ενημερώνουν. Οι συναντήσεις της εκπαιδευτικής ομάδας (εκπαιδευτικός υπεύθυνος τμήματος, διευθυντής/διευθύντρια) με τους γονείς/κηδεμόνες, γίνονται για κάθε παιδί ξεχωριστά. Στις συναντήσεις αυτές, η εκπαιδευτική ομάδα χρειάζεται να είναι πολύ προσεκτική στο λεκτικό που θα χρησιμοποιηθεί για να εξηγήσει στους γονείς/κηδεμόνες τα αποτελέσματα των δοκιμίων του Κ.Ε.Ε.Α., ενώ είναι σημαντικό να αναφερθούν και να επεξηγηθούν στους γονείς/κηδεμόνες οι πρακτικές στήριξης των παιδιών τους (εντός και εκτός τάξης).
Τονίζεται ότι τα παιδιά της ομάδας ρίσκου δεν είναι αναλφάβητα, αλλά αντιμετωπίζουν κάποια προβλήματα αλφαβητισμού, τα οποία μπορούν να αντιμετωπιστούν. Η οποιαδήποτε αναφορά αφήνει να νοηθεί άμεσα ή έμμεσα ότι ένα παιδί είναι αναλφάβητο είναι λανθασμένη, εφόσον, όπως διασαφηνίστηκε πιο πάνω, τα αποτελέσματα των δοκιμίων και των υπόλοιπων τεχνικών αξιολόγησης, εντοπίζουν τα παιδιά με αυξημένες πιθανότητες να παρουσιάσουν προβλήματα λειτουργικού αναλφαβητισμού, μετά την ολοκλήρωση της υποχρεωτικής τους εκπαίδευσης (Γ' Γυμνασίου). Σε καμιά περίπτωση, επίσης, δεν πρέπει τα αποτελέσματα της έρευνας του Κ.Ε.Ε.Α. και τα ονόματα των παιδιών, που διαγνωσμένα ανήκουν στην ομάδα ρίσκου, να διαρρεύσουν σε άλλους, εκτός από τους γονείς/κηδεμόνες των ίδιων των παιδιών. Τα δεδομένα αυτά είναι εμπιστευτικά και πρέπει να τυγχάνουν ανάλογου χειρισμού.
Γ. ΕΝΕΡΓΕΙΕΣ ΣΕ ΕΠΙΠΕΔΟ ΣΧΟΛΙΚΗΣ ΜΟΝΑΔΑΣ
Η αποτελεσματική αντιμετώπιση των προβλημάτων και των δυσκολιών που σχετίζονται με τον λειτουργικό αναλφαβητισμό αποτελεί κατά κύριο λόγο συλλογική ευθύνη και προτεραιότητα της σχολικής μονάδας. Οι προσπάθειες που καταβάλλονται προς αυτή την κατεύθυνση δεν είναι μεμονωμένες, σπασμωδικές και αποσπασματικές, αλλά αποτελούν μέρος ενός ευρύτερου σχεδιασμού και μιας ξεκάθαρης εκπαιδευτικής πολιτικής της σχολικής μονάδας. Η πολιτική αυτή λαμβάνει υπόψη τις τοπικές ανάγκες και ιδιαιτερότητες και ενισχύει και στηρίζει τις ενέργειες και τις προσπάθειες που καταβάλλει ο/η κάθε εκπαιδευτικός στην αίθουσα διδασκαλίας. Η συλλογική αυτή δέσμευση και ευθύνη σε επίπεδο σχολικής μονάδας αποτελεί μια από τις βασικές προϋποθέσεις επιτυχίας.
Μέσα στο πλαίσιο αυτής της συλλογικής ευθύνης και προσπάθειας σε επίπεδο σχολικής μονάδας, προτείνονται οι ακόλουθες ενέργειες:
2.1. Δράσεις σε επίπεδο σχολικής μονάδας, όπως:
2.2. Ενέργειες σε επίπεδο σχολικής τάξης (βλ. σημείο Δ πιο κάτω).
2.3. Ορισμός συντονιστή/συντονίστριας ή εκπαιδευτικής ομάδας για συστηματική παρακολούθηση και έλεγχο της προόδου.
2.4. Καθορισμός χρονοδιαγραμμάτων υλοποίησης των ενεργειών-δράσεων που θα αποφασιστούν.
2.5. Αξιοποίηση της συνεδρίας προσωπικού για συζήτηση, αναστοχασμό και επανάδραση που να στοχεύει στη συνεχή βελτίωση των αποτελεσμάτων.
2.6. Καθορισμός τρόπων και μέσων παρακολούθησης και συντρέχουσας και τελικής αξιολόγησης της προόδου σε επίπεδο σχολείου.
2.7. Αξιοποίηση άλλων διαθέσιμων πόρων του σχολείου και τυχόν εξειδικευμένων εκπαιδευτικών.
Δ. ΕΝΕΡΓΕΙΕΣ ΣΕ ΕΠΙΠΕΔΟ ΤΑΞΗΣ
Διάγνωση των ιδιαίτερων μαθησιακών αναγκών του κάθε παιδιού ξεχωριστά και καταρτισμός εξατομικευμένου προγράμματος ενίσχυσης από τον/την υπεύθυνο εκπαιδευτικό της τάξης, σε συνεργασία με τους/τις άλλους/ες εκπαιδευτικούς που διδάσκουν στην τάξη του/της. Το πρόγραμμα αυτό μπορεί να περιλαμβάνει:
Ε. ΡΥΘΜΙΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗ ΦΕΤΙΝΗ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ
Η προώθηση του αλφαβητισμού στα σχολεία και η στήριξη των παιδιών με αυξημένες πιθανότητες για λειτουργικό αναλφαβητισμό αποτελούν προτεραιότητα της Διεύθυνσης Δημοτικής Εκπαίδευσης. Οι ενέργειες/δράσεις που προτείνονται, μπορούν να εφαρμοστούν σε οποιαδήποτε τάξη, για τη στήριξη παιδιών που αντιμετωπίζουν προβλήματα που θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε λειτουργικό αναλφαβητισμό.
Οι διευθυντές/διευθύντριες καλούνται να ενημερώσουν τους/τις εκπαιδευτικούς του σχολείου τους για το περιεχόμενο της εγκυκλίου και να προχωρήσουν σε συγκεκριμένες ενέργειες/δράσεις. Ιδιαίτερα σημαντικό είναι να ενημερωθούν οι γονείς/κηδεμόνες των παιδιών που ανήκουν στην ομάδα ρίσκου, τόσο αυτών που φοιτούν φέτος στην Γ' τάξη (μόλις οριστικοποιηθούν από το Κ.Ε.Ε.Α. τα φετινά αποτελέσματα), όσο και αυτών που φοιτούν φέτος στην Δ' τάξη (περσινά αποτελέσματα). Στα επισυναπτόμενα Παραρτήματα Α και Β, αντίστοιχα, περιλαμβάνονται πρακτικές στήριξης, στα Ελληνικά και τα Μαθηματικά, για στήριξη των παιδιών με αυξημένες πιθανότητες για λειτουργικό αναλφαβητισμό. Οι πρακτικές στήριξης στα Ελληνικά και τα Μαθηματικά δεν εξαντλούνται στις προτεινόμενες εισηγήσεις. Αποτελούν, εντούτοις, χρήσιμη πηγή για τους/τις εκπαιδευτικούς στις τάξεις των οποίων φοιτούν παιδιά με αυξημένες πιθανότητες για λειτουργικό αναλφαβητισμό. Οι πρακτικές αυτές μπορούν να αξιοποιηθούν τόσο κατά τη διδασκαλία των μαθημάτων όσο και στην εκπόνηση-σύνταξη του Ενιαίου Σχεδίου Βελτίωσης Σχολικής Μονάδας. Σημειώνεται ότι οι πρακτικές στήριξης αποτελούν εισηγήσεις των Ομάδων Εργασίας των Ελληνικών και Μαθηματικών και στηρίζονται σε σχετική βιβλιογραφία. Ο/Η οικείος/α επιθεωρητής/επιθεωρήτρια κάθε σχολείου είναι ενήμερος/η για τα παιδιά που ανήκουν στην ομάδα ρίσκου, παρακολουθεί και στηρίζει την πρόοδό τους και τις ενέργειες/ δράσεις του σχολείου για προώθηση του αλφαβητισμού γενικότερα.
5. Σημειώνεται ότι οι ταυτάριθμες εγκύκλιοι, με ημερομηνίες 9 Απριλίου και 12 Σεπτεμβρίου 2013, με αριθμούς εγκυκλίων στο διαδίκτυο dde3723 και dde3839, αντίστοιχα, καταργούνται.
6. Για οποιεσδήποτε επιπρόσθετες πληροφορίες ή διευκρινίσεις, μπορείτε να επικοινωνήσετε με τον/την οικείο/α επιθεωρητή/επιθεωρήτρια του σχολείου σας.
Δρ Μάριος Στυλιανίδης
Διευθυντής Δημοτικής Εκπαίδευσης
Κοιν.: Δ.Π.Ι : Γ.Ε.Δ.Ε.
: Π.Λ.Ε., Επαρχιακά Γραφεία Παιδείας : Π.Λ.Ε. Γραφείο Δ.Δ.Ε.
: Π.Ο.Ε.Δ.