ΤΗΣ ΕΛΕΝΑΣ ΚΑΓΚΑ ΜSc * ΚΑΙ ΤΗΣ ΧΡΙΣΤΙΑΝΑΣ ΛΟΪΖΙΔΟΥ DEdPsy, MSc **
Αν και ήταν ήδη κατανοητό στους πλείστους από εμάς ότι κάποια στιγμή στη ζωή μας όλοι ερχόμαστε αντιμέτωποι με κάποιου είδους κρίση, η πανδημία COVID-19 μας έχει ταρακουνήσει όλους, με ένα πρωτόγνωρο ίσως τρόπο. Ως εκ τούτου, βιώνουμε όλοι την απώλεια (της καθημερινότητάς μας, της κανονικότητας μας όπως την γνωρίζαμε, της κοινωνικής συνύπαρξης μας, την απώλεια τυχόν αγαπημένων προσώπων) ή και την ανασφάλεια / αβεβαιότητα για την υγεία μας, τα παιδιά μας, την εργασία μας, τα οικονομικά μας. Ο καθένας αντιλαμβάνεται, ερμηνεύει και βιώνει με το δικό του τρόπο αυτή την κρίση. Η όποια αντίδραση είναι σεβαστή, αποδεκτή και μη κατακριτέα. Η αντίδραση αυτή μπορεί να διαφέρει σε ένταση, έκταση, διάρκεια ενώ εναπόκειται σε παράγοντες εσωτερικούς π.χ. ψυχική ανθεκτικότητα, ή και εξωτερικούς π.χ. υποστηρικτικό δίκτυο, στο πως θα αντεπεξέλθει τελικά στο τραύμα. Για παράδειγμα, στην παρουσία προστατευτικών παραγόντων, το άτομο πιθανότατα να μπορέσει να ανταπεξέλθει με λιγότερη δυσκολία.
Αποδεχόμενοι πως η περίοδος αυτή συνοδεύεται από ιδιαίτερα αρνητικά συναισθήματα, καθώς και την αναγνώριση ότι προκύπτουν ευάλωτες ομάδες πληθυσμού που βιώνουν την περίοδο αυτή ως περισσότερο στρεσογόνος και τραυματική, καλούμαστε να υλοποιήσουμε τεχνικές για αποτελεσματικότερη διαχείριση των συναισθημάτων μας, ώστε να ανταπεξέλθουμε στο μέγιστο των δυνατοτήτων μας, να επαναφέρουμε ψυχική ισορροπία και κατ’ επέκταση να διατηρήσουμε το αίσθημα ασφάλειας στα παιδιά μας. Άλλωστε, ως ενήλικες και γονείς, καλούμαστε να λειτουργήσουμε ως θετικό μοντέλο προς τα παιδιά και τους εφήβους στην αντιμετώπιση στρεσογόνων, τραυματικών εμπειριών.
Αναλογιζόμενοι των ιδιαιτεροτήτων που επέρχονται από τη συγκεκριμένη πανδημία, για παράδειγμα την καθολική εφαρμογή του διατάγματος για τήρηση μέτρων κοινωνικής απόστασης, θεωρούμε σημαντικό να αναφερθούμε σε τρόπους με τους οποίους μπορούμε να καλλιεργήσουμε ικανότητες / δεξιότητες που ενισχύουν την προσωπική μας ανάπτυξη (συναισθηματική ευελιξία, αυτοφροντίδα, ευγνωμοσύνη) ώστε να είμαστε πιο λειτουργικοί για να ενισχύσουμε ακολούθως δεξιότητες στα παιδιά, ενισχύοντας περαιτέρω την δική τους προσωπική ανάπτυξη (συναισθηματική, κοινωνική, γνωστική).
Η έννοια της συναισθηματικής ευελιξίας αναφέρεται στην ικανότητα να αναγνωρίζουμε όλα τα συναισθήματά μας με συμπόνια και περιέργεια με συσχέτιση ως προς τις αξίες μας ούτως ώστε να κατακτήσουμε πραγματικά ψυχική ανθεκτικότητα και ευημερία (David S., 2015).
Παράλληλα με την πυραμίδα της θεωρίας ιεράρχησης των αναγκών του Αβραάμ Μάσλoου, καλό θα ήταν να προβούμε σε αντίστοιχη αναπαράσταση των συναισθηματικών μας αναγκών ώστε να εντοπίσουμε ανάγκες που έχουν ικανοποιηθεί αλλά και σε ποιες χρειάζεται να επικεντρωθούμε περαιτέρω. Θεωρούμε ότι η συναισθηματική ευελιξία μπορεί να δράσει ως πυλώνας για τη δόμηση συμπεριφορών αυτοφροντίδας. Η Πυραμίδα Συναισθηματικών Αναγκών (David, S.), αποτελεί κατ’ εμάς σημείο αναφοράς στη διαδικασία αυτή.
Αναπόσπαστη τεχνική στην πορεία αυτή, αποτελεί η εφαρμογή της ενσυνειδητότητας - η ικανότητα να τοποθετούμε τον εαυτό μας στο παρόν, να συγχρονιζόμαστε με αυτό που συμβαίνει τη δεδομένη στιγμή, να ‘συντονιζόμαστε’ με το δικό μας συναίσθημα αλλά και των άλλων που βρίσκονται μαζί μας στο παρόν, ώστε να επιτύχουμε την ουσιαστική αποδοχή και διαχείριση τους, και τη σταδιακή εμπερίεξη τους στην προσωπική μας αναδόμηση.
Αξίζει να αναφερθούμε και στις πράξεις ευγνωμοσύνης που αν τις εντάξουμε στην καθημερινότητα μας, θα μπορούσαν να αποτελέσουν σταδιακά μια στάση ζωής. Η έννοια της ευγνωμοσύνης, ναι μεν συμπεριλαμβάνει, αλλά είναι πολύ βαθύτερη από πράξεις ευγένειας, ενώ συνδέεται περισσότερο με αισθήματα ευχαρίστησης που λαμβάνουμε μέσω της αναγνώρισης και εκτίμησης των θετικών στοιχείων της καθημερινότητας, της ζωής μας - που ίσως να ήταν μέχρι σήμερα δεδομένα. Η ευγνωμοσύνη συνδέεται ερευνητικά με την ευτυχία και την ικανοποίηση που νιώθουμε, με αισθήματα χαράς, ενθουσιασμού, αισιοδοξίας, με περισσότερη ικανοποίηση στις κοινωνικές σχέσεις - ενώ επίσης συνδέεται με την βελτίωση της σωματικής μας υγείας: ενίσχυση ανοσοποιητικού συστήματος, μείωση έντασης του πόνου. Επιπρόσθετα, πράξεις ευγνωμοσύνης φαίνεται να υποστηρίζουν σημαντικά την ανάκαμψη ενός ατόμου από ένα τραυματικό γεγονός καθώς ενισχύουν την ψυχική του ανθεκτικότητα. Γι’ αυτό ας επιδοθούμε σε πράξεις ευγνωμοσύνης για την προσωπική και συλλογική μας ευτυχία.
Για να εφαρμόσουμε πράξεις ευγνωμοσύνης, θα μπορούσαμε να αρχίσουμε πρώτα από τα οικεία, αγαπημένα μας πρόσωπα - τα παιδιά μας και το σύζυγο/σύντροφο μας, τα ευρύτερα μέλη της οικογένειας μας, και ακολούθως στα άτομα της κοινότητας, του χώρου εργασίας μας, της ευρύτερης κοινωνίας. Αυτό μπορεί να αφορά συμπεριφορές όπως να είμαστε ευγενικοί ο ένας με τον άλλο, αλλά και συμπεριφορές προσφοράς σε αυτόν που έχει ανάγκη. Να εκμαιεύσουμε ευκαιρίες προσφοράς στον συνάνθρωπο μας, να δώσουμε από αυτό που έχουμε: τρόφιμα, ρουχισμό σε όσους αντιμετωπίζουν οικονομική στενότητα πιο έντονα αυτή την περίοδο κρίσης, τον χρόνο μας για να συνομιλήσουμε με ένα παππού στη γειτονιά, από το παράθυρο ή το μπαλκόνι, τηρώντας την κοινωνική απόσταση.
Σιγουρευόμαστε ότι εκτιμούμε στοιχεία και πρόσωπα που μας περιτριγυρίζουν π.χ. τα ανθισμένα λουλούδια της άνοιξης, τα χρώματα του ουρανού στο ηλιοβασίλεμα, ένα όμορφο περίπατο με τον σύζυγό/σύντροφό, ένα χαμόγελο του παιδιού μας, η ησυχία μετά από μια εξαντλητική μέρα. Εκτιμούμε τη βοήθεια που λάβαμε από το παιδί μας στην προετοιμασία του φαγητού, ή τον χρόνο που αφιερώνει ο ένας στον άλλο όταν κάποιος νιώθει δυσφορία. Πέραν της αναγνώρισης και εκτίμησης των στοιχείων αυτό, σημαντική είναι η επισήμανση τους, λεκτικά και συμπεριφορικά, ώστε αυτό να εγκαθιδρυθεί σταδιακά ως ένας τρόπος ζωής ή και να αποτελέσει μια στάση / συμπεριφορά προς μίμηση από τα ίδια τα παιδιά μας και από άλλους γύρω μας.
Εγγεγραμμένοι Εκπαιδευτικοί / Σχολικοί Ψυχολόγοι
Λειτουργοί Υπηρεσίας Εκπαιδευτικής Ψυχολογίας
Υπουργείο Παιδείας, Πολιτισμού, Αθλητισμού και Νεολαίας