Φοβίες στα παιδιά και η αντιμετώπισή τους


ΤΗΣ ΘΑΛΕΙΑΣ ΜΟΥΣΚΟΥΝΤΗ PhD *

   Οι φοβίες είναι αναπόσπαστο μέρος της ζωής μας. Ωστόσο, στις πλείστες περιπτώσεις, αυτές οι φοβίες αποτελούν ένα φυσιολογικό στάδιο της ανάπτυξης και δύνανται να εκδηλωθούν σε οποιαδήποτε φάση. Πέραν της δυσάρεστης εμπειρίας που προκαλεί, ο φόβος έχει και την αξία του, καθώς μας θέτει σε εγρήγορση έναντι πιθανών κινδύνων. Με την πάροδο του χρόνου και ερχόμενο σιγά σιγά σε επαφή με εστίες φόβου, το άτομο δύναται να αναπτύξει τη δυνατότητα διαχείρισης των φοβιών του, αλλά και τις αναγκαίες δεξιότητες προς αποφυγή κινδύνων. Στην περίπτωση των παιδιών, είναι απόλυτα φυσιολογικό οι γονείς να επιδιώκουν τα παιδιά τους να φοβηθούν έναν αγριεμένο σκύλο, και ως αποτέλεσμα να παραμείνουν μακριά του. Εντούτοις, είναι προφανές ότι ο φόβος χρήζει διαχείρισης όταν αυτός είναι γενικευμένος και εκδηλώνεται προς όλους τους σκύλους, ή όταν ο φόβος γίνεται τόσο έντονος που τα παιδιά αρνούνται να βγουν έξω το σπίτι.

   Έστω και αν κάποιοι φόβοι θεωρούνται φυσιολογικοί, αυτό δεν σημαίνει ότι οι γονείς θα πρέπει να τους αγνοήσουν. Εάν οι φυσιολογικοί φόβοι των παιδιών δεν τύχουν σωστού χειρισμού, αυτοί μπορεί να εξελιχθούν σε δυσανάλογους σε σχέση με το ερέθισμα ή/και να επιμείνουν στην ενήλική ζωή. Συνεπώς, οι γονείς θα πρέπει να επιδιώκουν να βοηθήσουν τα παιδιά τους να αποκτήσουν την ικανότητα αντιμετώπισης των φοβιών τους, προτού αυτές αποτελέσουν τροχοπέδη στην ανάπτυξη και στην καθημερινότητα. Η έγκαιρη παρέμβαση για την αντιμετώπιση των φόβων των παιδιών μπορεί να συμβάλει στη γενικότερή τους ψυχική ευεξία, αφού οι φοβίες ενδεχομένως να οδηγήσουν σε άλλες διαταραχές, όπως άγχος και κατάθλιψη.

Συχνά συμπτώματα φόβου/άγχους:

Πολλές φορές τα παιδιά αδυνατούν να αντιληφθούν και να προσδιορίσουν τί ακριβώς τους προκαλεί φόβο. Σε τέτοιες περιπτώσεις  είναι πιθανόν να εκφράσουν τις φοβίες τους ποικιλοτρόπως, χωρίς τέτοιες αντιδράσεις να σχετίζονται άμεσα με έναν συγκεκριμένο φόβο. Μερικοί τρόποι με τους οποίους τα παιδιά μπορεί να εκδηλώσουν το άγχος τους είναι:

  • Δυσκολία συγκέντρωσης: Ένα παιδί το οποίο εκδηλώνει φόβο συχνά θα εμφανίσει δυσκολία να εστιάσει την προσοχή του. Για παράδειγμα, μπορεί να δυσκολεύεται να συμπληρώσει εργασίες ή να συγκεντρωθεί στην τάξη κτλ.  
  • Αλλαγές στα συνηθισμένα επίπεδα δραστηριότητας: Τα παιδιά τα οποία βιώνουν άγχος και φόβο μπορεί να είναι πιο δραστήρια απ’ ότι συνήθως, ή ακόμα και να δείχνουν υπερκινητικά. Εναλλακτικώς, μπορεί να δείχνουν ληθαργικά, με αργές αντιδράσεις και λιγότερο ενεργητικά. Αυτό που πρέπει να προσέξουν οι γονείς είναι αλλαγές στα επίπεδα δραστηριότητας. 
  • Αλλαγές στις διατροφικές συνήθειες: Παιδιά τα οποία εκδηλώνουν φοβίες ή άγχος μπορεί να εμφανίσουν μειωμένη ή αυξημένη όρεξη και ως αποτέλεσμα, να τρώνε λιγότερο ή περισσότερο από το συνηθισμένο. 
  • Παλινδρόμηση: Πολλά παιδιά μπορεί να εμφανίσουν παλινδρόμηση στη συμπεριφορά λόγω άγχους. Για παράδειγμα, παιδιά τα οποία έχουν αποκτήσει έλεγχο των σφιγκτήρων μπορεί να εμφανίσουν νυχτερινή ενούρηση ή να ξαναρχίσουν να πιπιλούν τον αντίχειρα τους.
  • Αλλαγές στον ύπνο: Παιδιά τα οποία διακατέχονται από άγχος μπορεί να δυσκολεύονται να κοιμηθούν ή, να παραμείνουν στο κρεβάτι τους. Επίσης, πολλά παιδιά μπορεί να εμφανίσουν εφιάλτες.
  • Εμφάνιση (ψυχο)σωματικών ενοχλημάτων: Παιδιά με άγχος και φοβίες μπορεί να εμφανίσουν σωματικά ενοχλήματα και να παραπονιούνται για πόνο στην κοιλιά ή πονοκεφάλους.
  • Ενούρηση/Εγκόπριση: Τα ψηλά επίπεδα άγχους συχνά συνδέονται με ενούρηση ή/και εγκόπριση, ακόμα και σε παιδιά τα οποία προηγουμένως είχαν διακόψει τη χρήση πανιών .

Οι γονείς θα πρέπει να έχουν υπόψη τους ότι τα παιδιά με «φυσιολογικούς» φόβους γενικότερα δεν παρουσιάζουν τα πιο πάνω συμπτώματα. Όταν ο φόβος γίνεται υπερβολικός, τότε τα πιο πάνω συμπτώματα μπορεί να εμφανιστούν.

Τί μπορούν να κάνουν οι γονείς

Υπάρχουν πολλά πράγματα τα οποία μπορούν να κάνουν οι γονείς για να βοηθήσουν τα παιδιά να βιώσουν φυσιολογικά επίπεδα φόβου, χωρίς αυτά να εξελιχθούν σε φοβίες.

Δώστε το ‘καλό’ παράδειγμα. Οι γονείς αποτελούν πρότυπα για τα παιδιά τους, συνεπώς θα πρέπει να διδάξουν στα παιδιά τους πως να διαχειρίζονται κατάλληλα τους φόβους τους, μέσα από τη δική τους συμπεριφορά, δηλαδή να δίδουν το καλό παράδειγμα. Επίσης, θα πρέπει να είναι προσεκτικοί να μην αντιδρούν υπερβολικά και να αντιμετωπίζουν τους δικούς τους φόβους. Με αυτό τον τρόπο τα παιδιά θα μάθουν ότι, αν και ο φόβος είναι φυσιολογικός, μπορεί να αντιμετωπιστεί και να ξεπεραστεί.

*   Μην αντιδράτε υπερβολικά στους φόβους των παιδιών. Ο τρόπος με τον οποίο οι γονείς ανταποκρίνονται στους φόβους των παιδιών τους μπορεί να καθορίσει εάν αυτός ο φόβος θα συνεχίσει να αποτελεί πρόκληση ή εν τέλει θα ξεπεραστεί. Οι γονείς θα πρέπει να ανταποκρίνονται με σύνεση, προσφέροντας στήριξη και κατανόηση, αλλά όχι με περισσή ανησυχία και υπερβολική σημασία. Επίσης, δεν πρέπει να προβαίνουν σε αλλαγές στην ρουτίνα και στην καθημερινότητα των παιδιών τους για να κατευνάσουν τους φόβους τους (π.χ. να ακυρώσουν ραντεβού στο γιατρό επειδή το παιδί φοβάται να πάει). Τέτοιου είδους αντιδράσεις είναι πιθανόν να ενισχύσουν τις φοβίες του παιδιού. Υπό αυτή την οπτική γωνία, στόχος των γονέων θα πρέπει να είναι η διαφύλαξη μιας φυσιολογικής ρουτίνας και να βοηθήσουν τα παιδιά να αντιμετωπίσουν τους φόβους τους, όταν προκύψουν.

*   Εξηγήστε στα παιδιά ότι είναι εντάξει να φοβούνται. Συχνά τα παιδιά αισθάνονται τύψεις ή ντροπή για τον φόβο τους. Συνεπώς, οι γονείς πρέπει να εξηγήσουν στα παιδιά τους ότι ο φόβος είναι φυσιολογικό συναίσθημα αφού όλοι φοβούνται κάποτε, ακόμα και οι ενήλικες.

*   Ενθαρρύνετε τη συζήτηση. Τα παιδιά πρέπει να νιώθουν οικεία έτσι ώστε να περιγράφουν  αυτά που φοβούνται και οι γονείς πρέπει να είναι διαθέσιμοι να παρέχουν στα παιδιά τους τη δυνατότητα έκφρασης και περιγραφής του φόβου που βιώνουν. Επειδή τα πολύ μικρά παιδιά συνήθως δυσκολεύονται να λεκτικοποιήσουν αυτό που νιώθουν, δραστηριότητες όπως η ζωγραφική και το παίξιμο ρόλων μπορεί να  τους βοηθήσει να εκφραστούν.

*   Να είστε ρεαλιστές. Ανάλογα με το αναπτυξιακό στάδιο, μερικοί φόβοι είναι φυσιολογικοί, έτσι είναι αδύνατον, αλλά και αθέμιτο για ένα παιδί να μην φοβάται καθόλου. Οι γονείς επίσης θα πρέπει να θυμούνται ότι είναι φυσιολογικό για κάποιες φοβίες να επανέρχονται ή/και να μεταλλάσσονται.

*   Αποφύγετε δραστηριότητες οι οποίες μπορεί να φοβίσουν κάποια παιδιά, όπως ταινίες τρόμου και τρομακτικές ιστορίες.

*   Μην χρησιμοποιείτε τον φόβο για να πειθαρχήσετε τα παιδιά. Για παράδειγμα, δεν είναι καλή ιδέα να πείτε “μην φεύγεις από δίπλα μου γιατί κάποιος θα σε απαγάγει”. Τέτοιες δηλώσεις μπορεί να δημιουργήσουν αχρείαστο φόβο και πανικό στα παιδιά.

*   Μην είστε υπερπροστατευτικοί. Οι υπερπροστατευτικοί γονείς συχνά συνεισφέρουν στο να γίνουν τα παιδιά τους πιο επιρρεπή στο φόβο. Είναι ανάγκη τα παιδιά να βιώσουν φόβο, έτσι ώστε να μάθουν να τον διαχειρίζονται αποτελεσματικά.

*   Δώστε έπαινο και/ή ανταμοιβή για θαρραλέα συμπεριφορά. Οι γονείς θα πρέπει να επαινούν τα παιδιά από πολύ νωρίς για την επιδέξια συμπεριφορά τους π.χ. όπως όταν αυτά εξερευνούν τον κόσμο και επιδεικνύουν υπευθυνότητα και ανεξαρτησία. Επίσης, μπορούν να επαινούν τη σταδιακή πρόοδο των παιδιών τους στην αντιμετώπιση των φοβιών τους, θεσπίζοντας σύστημα ανταμοιβής και προσδιορίζοντας συγκεκριμένες συμπεριφορές ως τέτοιες αντάξιας ανταμοιβής.

Αν και οι περισσότεροι φόβοι των παιδιών συνήθως ξεπερνιούνται εύκολα, σε κάποιες περιπτώσεις μπορεί να αποτελέσουν πρόβλημα. Εάν για παράδειγμα οι φοβίες παρεμβαίνουν με την καθημερινότητα των παιδιών και συνεχίζουν ακόμα και μετά από τις προσπάθειες και τα διαβήματα των γονιών, θα πρέπει να τύχουν  έγκαιρου χειρισμού από ειδικούς επαγγελματίες. Αυτό που πρέπει να θυμούνται οι γονείς είναι ότι οι ίδιοι αποτελούν το σημαντικότερο κλειδί για την μακρόχρονη αποτελεσματικότητα οποιασδήποτε παρέμβασης και θεραπείας.

*Σχολικός Ψυχολόγος
Υπηρεσία Εκπαιδευτικής Ψυχολογίας

Ενδεικτική βιβλιογραφία:

Davis III, T. E., Ollendick, T. H., & Öst, L. G. (2019). One-Session treatment of specific phobias in

children: recent developments and a systematic review. Annual review of clinical psychology, 15, 233-256.

Dingfelder, S. F. (2005, July). Fighting children's fears, fast. Monitor on Psychology, 36(7).

Long, N. (2014). Stress and economic hardship: The impact on children and parents. In Pediatric  Dentistry, 36, 109–114. American Academy of Pediatric Dentistry.

www.parenting-ed.org




Comments (0)


This thread has been closed from taking new comments.





Newsletter










2634