ΤΗΣ ΜΑΡΙΑΣ ΠΡΑΣΤΙΤΗ ΚΑΙ ΣΤΥΛΙΑΝΗΣ ΣΤΑΥΡΟΥ*
Η γονεϊκότητα αδιαμφισβήτητα δεν είναι εύκολη υπόθεση και αποτελεί καθημερινή πρόκληση ιδιαίτερα σε πρωτόγνωρες συνθήκες, όπου οι γονείς έρχονται αντιμέτωποι με δύσκολες καταστάσεις, έντονα συναισθήματα και συμπεριφορές που καλούνται να διαχειριστούν. Σε καταστάσεις όπως αυτές που βιώνουμε το τελευταίο διάστημα, είναι σημαντικό οι γονείς να αναγνωρίσουν ότι κάποιες αντιδράσεις, συμπεριφορές και συναισθήματα που πυροδοτούνται είναι φυσιολογικά και αναμενόμενα.
Σύμφωνα με έρευνες, ο γονικός ρόλος θεωρείται ένας από τους ισχυρότερους και πιο καθοριστικούς παράγοντες για την πολύπλευρη ανάπτυξη των παιδιών (Enns, Ruttle, & Barrieau, 2010). Συγκεκριμένα, η εφαρμογή αποτελεσματικών γονικών πρακτικών φαίνεται να συμβάλλει θετικά στη μείωση της πιθανότητας εμφάνισης προβλημάτων συμπεριφοράς, στη μείωση του γονικού στρες και στην ενίσχυση της συνολικής ψυχικής υγείας και ευεξίας των παιδιών (Stormshak, Bierman, McMahon, & Lengua, 2000; Brannan and Heflinger 2006; Solem et al. 2011).
Τέλειοι γονείς δεν υπάρχουν, ούτε εγχειρίδια με οδηγίες ώστε να μπουν σε εφαρμογή. Κανένα εγχειρίδιο δεν περιλαμβάνει όλες τις απαντήσεις, αφού κάθε παιδί είναι μοναδικό και διαφορετικό. Ωστόσο, μέσα από την ανάπτυξη και ενίσχυση των γονικών δεξιοτήτων, οι γονείς μπορούν να επιδράσουν θετικά ενδυναμώνοντας δεξιότητες των παιδιών τους. Όπως κάθε δεξιότητα, έτσι και οι γονικές δεξιότητες αναπτύσσονται μέσα από συνεχή προσπάθεια, εκπαίδευση και εμπειρία.
Ποιες είναι όμως κάποιες αποτελεσματικές γονεϊκές δεξιότητες; Ένα από τα συστατικά των αποτελεσματικών γονικών πρακτικών αποτελεί η θέσπιση ξεκάθαρων προσδοκιών και η επικοινωνία αυτών με τα παιδιά, ώστε να γνωρίζουν τι αναμένεται από αυτά. Ακόμη, οι γονείς είναι σημαντικό να αναγνωρίζουν και να ενισχύουν τις επιθυμητές συμπεριφορές των παιδιών τους, αποφεύγοντας την εστίαση της προσοχής τους σε ανεπιθύμητες συμπεριφορές. Η ανάπτυξη δεξιοτήτων αυτοελέγχου είναι επίσης ιδιαίτερα σημαντική. Για παράδειγμα, όταν οι γονείς αισθάνονται συναισθηματική ένταση είναι σημαντικό να μάθουν να κάνουν μια παύση, να σκεφτούν και μετά να (αντι)δράσουν με ηρεμία. Είναι σημαντικό οι γονείς να διασφαλίσουν ότι μέσα από το παράδειγμα τους, από τις δικές τους στάσεις και αντιδράσεις λειτουργούν ως θετικό πρότυπο για τα παιδιά.
Επίσης, η καθιέρωση κάποιων ρουτίνων της οικογένειας (π.χ. οικογενειακό γεύμα) είναι ιδιαίτερα σημαντική αφού ενισχύει τη συναισθηματική σύνδεση και την οικογενειακή συνοχή, δημιουργώντας αισθήματα ασφάλειας στα παιδιά. Παράλληλα, είναι σημαντικό οι γονείς να αφιερώνουν ποιοτικό χρόνο στα παιδιά τους, ενδυναμώνοντας αυτή τη συναισθηματική σύνδεση. Είναι σημαντικό οι γονείς να θυμούνται ότι περισσότερη σημασία έχει η ποιότητα και όχι η ποσότητα του χρόνου που αφιερώνουν στα παιδιά τους.
Πολύ σημαντική είναι η διατήρηση μιας συνεργατικής στάσης των γονέων με το σχολείο των παιδιών, επιδιώκοντας την ανάπτυξη και καθιέρωση μιας υγιούς σύνδεσης που να εξυπηρετεί την παροχή μαθησιακής αλλά και κοινωνικό-συναισθηματικής υποστήριξης των παιδιών (Sheridan et al., 2012). Παράλληλα, η ύπαρξη ενός αποτελεσματικού υποστηρικτικού κοινωνικού δικτύου (π.χ. άλλοι γονείς, φίλοι, συγγενείς) θεωρείται ιδιαίτερα σημαντική αφού συμβάλλει στη λήψη στήριξης και στην ενίσχυση της αίσθησης ότι υπάρχουν κι άλλα άτομα που ενδεχομένως να βιώνουν παρόμοιες καταστάσεις. Το υποστηρικτικό δίκτυο συμβάλλει στην ικανοποίηση των κοινωνικό-συναισθηματικών αναγκών των γονέων αλλά και των παιδιών τους.
Επιπλέον, είναι χρήσιμη η καλλιέργεια ενσυνειδητότητας στους γονείς, δηλαδή της ικανότητας να παρατηρούν με προσοχή σωματικές λειτουργίες (π.χ. αναπνοή), σκέψεις αλλά και συναισθήματα. Η προσέγγιση της εμπειρίας με ενσυνειδητότητα, μας διδάσκει να παρατηρούμε τα συναισθήματά και τις σκέψεις μας στο παρόν, να τα αναγνωρίζουμε αλλά και να τα βιώνουμε χωρίς να τα κρίνουμε. Αυτή η προσέγγιση συμβάλλει στην αποδοχή, στην έκφραση αλλά και στη διαχείριση των συναισθημάτων. Σύμφωνα με τη βιβλιογραφία, η ενσυνειδητότητα συμβάλλει στη βελτίωση της ικανότητας των παιδιών για αυτορρύθμιση (Dion et al. 2018; Kuby et al. 2015), αυτογνωσία, κοινωνικοποίηση, αισιοδοξία, και επίσης βοηθά στη μείωση του άγχους (Meiklejohn et al. 2012; Mendelson et al. 2010; Perry-Parrish et al. 2016; Schonert-Reichl και Lawlor 2010).
Κάθε γονιός είναι σημαντικό να εντοπίζει και να φροντίζει τις προσωπικές του ανάγκες ώστε να είναι σε θέση να ανταποκριθεί αποτελεσματικά στις ανάγκες των παιδιών του. Όσο περισσότερο φροντίζετε τις προσωπικές σας ανάγκες, τόση περισσότερη ενέργεια θα έχετε ώστε να φροντίσετε αποτελεσματικά και τις ανάγκες των παιδιών σας. Επομένως, ιδιαίτερα σε καταστάσεις κρίσης η αυτοφροντίδα θεωρείται απαραίτητη προϋπόθεση για την αποτελεσματική εφαρμογή των γονικών πρακτικών.
Σε περιόδους κρίσης ένας Σχολικός Ψυχολόγος καλείται να ανταποκριθεί παρέχοντας υποστήριξη στα διάφορα συστήματα που πλαισιώνουν τα παιδία, όπως το σύστημα του σχολείου και της οικογένειας. Μπορεί να συμβάλει στην ενδυνάμωση τους με τις απαραίτητες δεξιότητες διαχείρισης διευκολύνοντας έτσι την διαδικασία ανάκαμψης. Έρευνες κατέδειξαν ότι οι υπηρεσίες που παρέχει ένας Σχολικός Ψυχολόγος, αξιολογούνται ως πολύ σημαντικές και απαραίτητες, ιδιαίτερα σε περιόδους κρίσης (Watkins, Crosby, & Pearson, 2007).
Επομένως, η συνεργασία με κάποιο Σχολικό Ψυχολόγο μπορεί να συνδράμει στην ανάπτυξη και βελτίωση των γονικών δεξιοτήτων, μέσα από την παροχή υποστήριξης και καθοδήγησης, με στόχο την ενδυνάμωση του γονικού ρόλου. Στα πλαίσια μιας τέτοιας συνεργασίας μπορεί να ενισχυθεί η ψυχική ανθεκτικότητα των γονέων. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί μέσω της καλλιέργειας δεξιοτήτων επίλυσης προβλήματος και της παροχής υποστήριξης στη διαχείριση καταστάσεων κρίσης. Προσβλέποντας έτσι, στην εκπλήρωση των οικογενειακών αναγκών και διευκολύνοντας τη συνεργασία με άλλους φορείς με σκοπό την πρόσβαση της οικογένειας σε απαραίτητες παροχές στην κοινότητα.
Καταληκτικά, λαμβάνοντας υπόψη ότι οι γονεϊκές δεξιότητες δυνητικά μπορούν να αναπτυχθούν και να μεταφερθούν από γενιά σε γενιά, οι συνεχείς προσπάθειες βελτίωσης της ποιότητας τους είναι ιδιαίτερα σημαντικές. Ένας τρόπος με τον οποίο οι γονείς μπορούν να αναπτύξουν και να ενδυναμώσουν τις γονικές τους δεξιότητες, είναι μέσα από τη συμμετοχή τους σε εμπειρικά τεκμηριωμένα και στοχευμένα προγράμματα ψυχοεκπαίδευσης που έχουν απώτερο σκοπό την ενδυνάμωση του γονικού ρόλου.
Βιβλιογραφία
Bode, A. A., George, M. W., Weist, M. D., Stephan, S. H., Lever, N., & Youngstrom, E. A. (2016). The impact of parent empowerment in children’s mental health services on parenting stress. Journal of Child and Family Studies, 25(10), 3044-3055.
National Association of School Pychologists. (2014). Effective Parenting: Positive Support for Families [Position statement]. Bethesda, MD: Author.
National Association of School Psychologists. (2020). Strengthening positive parenting practices during a public health crisis [handout]. Author.
Parenting skills: Synthesis. In: Tremblay RE, Boivin M, Peters RDeV, eds. Tremblay RE, topic ed. Encyclopedia on Early Childhood Development [online]. http://www.child-encyclopedia.com/parenting-skills/synthesis. Updated September 2015. Accessed May 22, 2020.
Sheridan, S. M., Bovaird, J. A., Glover, T. A., Garbacz, S. A., Witte, A., & Kwon, K. (2012). A randomized trial examining the effects of conjoint behavioral consultation and the mediating role of the parent–teacher relationship. School Psychology Review, 41, 23–46.
Solem, M. B., Christophersen, K. A., & Martinussen, M. (2011). Predicting parenting stress: children's behavioural problems and parents' coping. Infant and Child Development, 20(2), 162-180.
Stack, D. M., Serbin, L. A., Enns, L. N., Ruttle, P. L., & Barrieau, L. (2010). Parental effects on children’s emotional development over time and across generations. Infants & Young Children, 23(1), 52–69. https://doi.org/10.1097/IYC.0b013e3181c97606
Stormshak, E. A., Bierman, K. L., McMahon, R. J., & Lengua, L. J. (2000). Parenting practices and child disruptive behavior problems in early elementary school. Journal of clinical child psychology, 29(1), 17-29.
Watkins, M. W., Crosby, E. G., & Pearson, J. L. (2001). Role of the school psychologist: Perceptions of school staff. School Psychology International, 22(1), 64-73.
*ΕιδικευόμενεςΕκπαιδευτικοίΨυχολόγοι
Υπό την εποπτεία των Εγγεγραμμένων Εκπαιδευτικών/ Σχολικών Ψυχολόγων, Λειτουργών Υ.Ε.Ψ., Χριστιάνας Λοίζίδου, DEdPsy, MSc, καιΈλενας Κάγκα MSc
