Μετάβαση από το Δημοτικό στο Γυμνάσιο. Πόσο ομαλή μπορεί να είναι η μετάβαση λόγω COVID 19;

ΤΗΣ ΝΙΚΗΣ ΘΕΟΔΩΡΟΥ*

        Μετά από την επιστροφή των μαθητών στα σχολεία Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, διανύοντας οι μαθητές της Δημοτικής εκπαίδευσης ένα πρωτόγνωρο γι’αυτούς ‘διάλειμμα’, καλούμαστε να σκεφτούμε σήμερα λίγο παραπάνω μια μερίδα παιδιών οι οποίοι θα μεταβούν από τον ερχόμενο Σεπτέμβρη σε μια ανώτερη εκπαιδευτική βαθμίδα, το Γυμνάσιο.  Η μετάβαση λοιπόν, από την πρωτοβάθμια στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση, καλεί τον μαθητή να αναπτύξει προσαρμοστικές δεξιότητες τόσο για την αλλαγή του σχολικού περιβάλλοντος όσο και στον τρόπο διαχείρισης διαφόρων κοινωνικών, συναισθηματικών και εκπαιδευτικών θεμάτων.  Επομένως η πορεία αυτή δεν αναμένεται να είναι σχετικά απλή και ίδια για τον κάθε μαθητή.

  Θεωρείται πως για το σχολικό έτος, το τελευταίο τρίμηνο αποτελεί μια περίοδο προετοιμασίας των τελειόφοιτων μαθητών, ενώ η αξιοποίηση διαφόρων μέσων που θα συμφωνηθούν από το κάθε σχολείο έχει σκοπό την καλύτερη τους προσαρμογή. Ενδεχομένως να είναι έντονη σήμερα  η απώλεια της περιόδου της ‘προετοιμασίας’ των τελειοφοίτων του Δημοτικού  για το Γυμνάσιο, λόγω του κοινωνικού εγκλεισμού υπό την πανδημία- COVID 19, η οποία διήρκησε θα έλεγα τους πιο βοηθητικούς μήνες για αξιοποίηση του σχολικού χρόνου σε ένα δημιουργικά ευεργετικό βαθμό. Συνεπώς, στο σημείο αυτό έρχονται κάποια αναπάντητα ερωτήματα με βάση τα σημερινά δεδομένα τα οποία καλούμαστε να σκεφτούμε και να προβληματιστούμε.  «Η περίοδος προετοιμασίας των τελειόφοιτων  σήμερα, τι απέγινε και πόσο ομαλή μπορεί να είναι η μετάβαση τους στο Γυμνάσιο;. Πώς θα μπορούσε ένα παιδί και μια οικογένεια να διαχειριστούν την καινούρια κατάσταση με όλα τα συναισθήματα, τις σκέψεις και τις ανησυχίες που τους καταδιώκουν;»

Σαφώς κανείς δεν μπορεί να αμφισβητήσει το γεγονός πως το άγχος που έχει ένας τελειόφοιτος μαθητής για το Γυμνάσιο είναι έντονο και περιλαμβάνει μια γκάμα σκέψεων. Σκέψεις που χαρακτηρίζονται από απορία, σκέψεις σύγκρισης των σχέσεων με εκπαιδευτικούς και με το εκπαιδευτικό σύστημα, ή και που να αφορούν τις επιδόσεις, τις προσδοκίες, τις εξετάσεις ακόμα και  τους κανόνες πειθαρχίας - σχολική συμπεριφορά (απουσίες). Όπως διακρίνονται, είναι αρκετές οι  ανησυχίες των μαθητών οι οποίοι θα περάσουν από την παιδική στην εφηβική ηλικία που αυτό συμπεριλαμβάνει επιπλέον δυσκολίες και πληθώρα σκέψεων και συναισθημάτων. Συνεπώς  οι ανησυχίες τους φαίνεται να  εμποδίζουν την ομαλή προσαρμογή τους στο καινούριο εκπαιδευτικό σύστημα ενώ η περίοδος της Προεφηβείας θεωρείται σημαντική αλλαγή σε τομείς κοινωνικόσυναισθηματικής και συμπεριφορικής λειτουργικότητας.

Γενικότερα, η μετάβαση από το Δημοτικό στο Γυμνάσιο όπως χαρακτηρίζεται και στην βιβλιογραφία, αποτελεί ένα κρίσιμο γεγονός το οποίο συμπίπτει με πολλές αναπτυξιακές αλλαγές, με τα περισσότερα παιδιά να καλούνται να τις αντιμετωπίσουν κατά την διάρκεια της σχολικής τους σταδιοδρομίας. Τα παιδιά ‘οφείλουν’ να προσαρμοστούν σε ένα νέο θεσμικό περιβάλλον. Εντούτοις, η περίοδος της μετάβασης, τους βρίσκει αντιμέτωπους με πρωτόγνωρα στοιχεία  όπως το να έρθουν σε  επαφή με νέα σχολικά θέματα και με εκπαιδευτικούς οι οποίοι έχουν διαφορετικές προσδοκίες. Εξίσου σημαντική είναι η ενσωμάτωσή τους σε ένα νέο και μεγαλύτερο κοινωνικό περιβάλλον το οποίο σηματοδοτεί μια περίοδο διακύμανσης των φιλικών σχέσεων, καθώς η αντιμετώπιση της ‘κοινωνικής απώλειας’ – απώλεια των φίλων που είχαν στο δημοτικό σχολείο, είναι μια επιπλέον αγχωτική κατάσταση που ενδέχεται να  επηρεάσει τις αντιλήψεις και την αυτοεκτίμηση τους (Cantin, & Boivin, 2004). Το κομμάτι των φιλικών σχέσεων, είναι σημαντικό να αναφέρω όπως υποστηρίζεται ερευνητικά, ότι συνδέεται με την κοινωνικοσυναισθηματική προσαρμογή και αποτελεί  προστατευτικό παράγοντα σε περιόδους μετάβασης.  Επομένως, κάτω από τις σημερινές συνθήκες στις οποίες κλήθηκαν τα παιδιά να παραμένουν λειτουργικά, είναι απαραίτητο να τους δίνεται η ευκαιρία για διατήρηση των κοινωνικών τους επαφών, χρησιμοποιώντας κάθε εφικτό και διαθέσιμο μέσο που υπάρχει από την κάθε οικογένεια.

Σε μια περίοδο αλλαγής και μετάβασης (νέο περιβάλλον μάθησης και νέοι στόχοι υλοποίησης), τα παιδιά μπορεί να παρουσιάσουν αυξημένα συμπτώματα άγχους ή κατάθλιψης τα οποία ίσως να επιδεινωθούν. Συνεπώς φαίνεται πως το κλειδί για μια βέλτιστη μαθησιακή και ψυχική λειτουργικότητα κρύβεται πίσω από τον τομέα της προσαρμογής. Ως εκ τούτου, οι γονείς αλλά και οι δάσκαλοι των παιδιών αυτών μπορούν να βοηθήσουν συμβολικά, χτίζοντας ‘δεξιότητες ανθεκτικότητας’ με προσδοκία την καλύτερη προσαρμογή του μαθητή στο νέο του κοινωνικό και ακαδημαϊκό περιβάλλον. Η ακολουθία μερικών βημάτων σε σύντομο χρονικό διάστημα ίσως να δώσει την ευκαιρία για την δημιουργία ενός ανθεκτικού πλαισίου  το οποίο θα είναι χρήσιμο στον μαθητή με την μετάβαση του στο Γυμνάσιο από τον Σεπτέμβρη.

• Είναι σημαντικό να ενθαρρυνθούν τα παιδιά ώστε να δοκιμάσουν νέα πράγματα και να μάθουν νέες δεξιότητες που μπορεί να βρίσκονται εκτός της ζώνης άνεσής τους. Ειδικότερα η περίοδος που μόλις διένυσαν, τους βρήκε ήδη αρκετά ‘απροετοίμαστους’, εντούτοις οι δεξιότητες τους σε δοκιμές και  προκλήσεις που πιθανό να είχαν να αντιμετωπίσουν καθημερινά, να αποτελέσουν σημαντικής αξίας για το παρόν στάδιο.
• Εξηγήστε πως είναι εντάξει να κάνουν λάθη ή ακόμα και να αποτύχουν. Μερικές φορές η αποτυχία μπορεί να είναι μια μαθησιακή ευκαιρία και οι γονείς ή οι δάσκαλοι μπορούν να βοηθήσουν τα παιδιά να καταλάβουν τι μπορεί να χρειάζεται ώστε να προβούν σε κατάλληλες διορθώσεις και αλλαγές.
• Διδάξτε στα παιδιά ότι η μάθηση απαιτεί προσπάθεια, χρόνο και πρακτική. Δεν έρχονται όλα εύκολα σε κάποιον με την πρώτη προσπάθεια για απόκτηση μιας νέας ικανότητας. Χρειάζεται να ενθαρρύνονται ώστε να είναι υπομονετικοί όταν μαθαίνουν νέα πράγματα. Είναι σημαντικό ωστόσο να κατανοήσουν ότι μπορεί να έχουν ένα μοναδικό τρόπο μάθησης που να είναι διαφορετικός από τα υπόλοιπα παιδιά.
• Βοηθήστε τους να επιλύσουν προβλήματα, αλλά αφήστε τους να βρουν πιθανές λύσεις, με την καθοδήγησή σας.
• Ενθαρρύνετε τους να επικοινωνήσουν με ερωτήσεις για να λάβουν και την αντίστοιχη υποστήριξη. Είναι σημαντικό να αναγνωρίσουν το γεγονός πως δεν είναι μόνοι τους σ’ αυτή την περίοδο.

Τα αισθήματα αβεβαιότητας παρατηρείται να αυξάνονται για τις κοινότητες και τις οικογένειες οι οποίες έρχονται αντιμέτωπες με μεταβατικές αλλαγές. Συνεπώς, το άγχος και οι δυσκολίες που προκλήθηκαν την τελευταία περίοδο, μπορεί να εμποδίσουν περαιτέρω τη συγκέντρωση, τη γνωστική λειτουργία, τη μνήμη και τις κοινωνικές σχέσεις. Ας μην αγνοήσουμε λοιπόν τα δυνατά σημεία των μαθητών και ας προωθήσουμε την αίσθηση του ανήκειν. Όλοι οι μαθητές έχουν μοναδικές δεξιότητες τις οποίες δόμησαν  και αναδιαμόρφωσαν ως επί το πλείστον στη σχολική κοινότητα. Ένα παιδί για να αισθανθεί και πάλι το γεγονός ότι ανήκει σ’ένα κοινωνικό πλαίσιο είναι σημαντικό να του δώσουμε την ευκαιρία να χρησιμοποιήσει τις δυνατότητες του και να χτίσει πάνω σ’αυτές. Επομένως το να διαχειριστούν τα συναισθήματα τους στην προκειμένη περίοδο είναι αρκετά βοηθητικό, ενθαρρύνοντας τους σ’ευχάριστες γι’ αυτούς δραστηριότητες.

*Ειδικευόμενη Εκπαιδευτικός Ψυχολόγος

Υπηρεσία Εκπαιδευτικής Ψυχολογίας

(υπό την εποπτεία της Δρ Νάσιας Τριγωνάκη-Παύλου, PhD)

Ενδεικτική Βιβλιογραφία :

Bouffard, T., Boileau, L., & Vezeau, C. (2001). Students’ transition from elementary to high school and changes of the relationship between motivation and academic performance. European journal of psychology of education, 16(4), 589.

Lohaus*, A., Elben, C., Ball, J., & Klein-Hessling, J. (2004). School transition from elementary to secondary school: Changes in psychological adjustment. Educational Psychology, 24(2), 161-173.

Cantin, S., & Boivin, M. (2004). Change and stability in children’s social network and self-perceptions during transition from elementary to junior high school. International Journal of Behavioral Development, 28(6), 561-570.

Martínez, R. S., Aricak, O. T., Graves, M. N., Peters-Myszak, J., & Nellis, L. (2011). Changes in perceived social support and socioemotional adjustment across the elementary to junior high school transition. Journal of youth and adolescence, 40(5), 519-530.