ΤΗΣ ΔΡΟΣ ΝΑΣΙΑΣ ΤΡΙΓΩΝΑΚΗ-ΠΑΥΛΟΥ PhD*
Η χρήση, η κατάχρηση, ο εθισμός και η διακίνηση ναρκωτικών έχουν πάρει τεράστιες διαστάσεις στις χώρες της Ευρώπης τα τελευταία χρόνια και η είσοδό τους στα σχολεία είναι πλέον μια πραγματικότητα που τρομάζει γονείς και εκπαιδευτικούς.
Το φαινόμενο του πειραματισμού και της χρήση ναρκωτικών ουσιών είναι πιο έντονο στα χρόνια της εφηβείας, μιας ευαίσθητης χρονικής περιόδου στη ζωή των ατόμων όπου αλλαγές συμβαίνουν σε πολλά επίπεδα: σωματικό, νοητικό, συναισθηματικό, ψυχικό, γνωστικό, κοινωνικό, προσωπικό. Η μετάβαση από την παιδική στην ενήλικη ζωή και το ενδιάμεσο στάδιο της εφηβείας για πολλά παιδιά είναι επώδυνο, με άλυτες προσωπικές και οικογενειακές συγκρούσεις, ψυχικά τραύματα, αποτυχίες στο σχολείο, ερωτικές απογοητεύσεις, ματαίωση, ανησυχίες για την εξωτερική εμφάνιση, απώλειες, ανατροπές.
Ο δρόμος από τον πειραματισμό με ναρκωτικές ουσίες μέχρι τον εθισμό και την εξάρτηση είναι μακρύς. Δεν υπάρχουν ομόφωνα ερευνητικά δεδομένα που να συνδέουν άμεσα το ότι εάν ένας έφηβος πειραματιστεί με νόμιμες ή παράνομες τοξικές ουσίες, θα καταλήξει εξαρτημένος από αυτές. Μεγάλα ποσοστά όμως εφήβων, όταν βρεθούν στο κατάλληλο περιβάλλον, την σωστή στιγμή, αντιμέτωποι με την ναρκωτική ουσία, θα κάνουν χρήση και κατάχρηση αυτής.
Με τον όρο «χρήση» εννοούμε ότι ο έφηβος χρησιμοποιεί μια ουσία για την καλυτέρευση της σωματικής και ψυχικής του υγείας. Διάκριση γίνεται μεταξύ της χρήσης συνταγογραφημένων ουσιών με την καθοδήγηση και παρακολούθηση ειδικού ιατρού και της χρήσης ουσιών που οι έφηβοι βρίσκουν στα ντουλαπάκια του μπάνιου του σπιτιού τους (πχ ασπιρίνες, υπνωτικά χάπια, αγχολυτικά) ή που τους τα δίνουν συμμαθητές τους στο σχολείο. Όταν η χρήση υπερβαίνει ποσοτικά και ποιοτικά την ενδεδειγμένη δοσολογία καθώς και τον σκοπό για τον οποίο δόθηκε ή κατασκευάστηκε, τότε ο έφηβος κάνει «κατάχρηση» αυτής. Όταν πλέον ένα ηρεμιστικό χάπι, που αρχικά δόθηκε από έναν γιατρό για καταπολέμηση της αϋπνίας και για συγκεκριμένο χρονικό διάστημα, λαμβάνεται σε αυξημένη δόση και για περισσότερο καιρό όχι για να καταπολεμήσει την αϋπνία αλλά για να αλλάξει την ψυχική διάθεση του ατόμου, τότε γίνεται κατάχρηση αυτού.
Τελικά, η ναρκωτική ουσία που καταφέρνει να ελέγξει την προσωπικότητα του ατόμου, να κατευθύνει την συμπεριφορά του, να καθορίσει την ψυχική του διάθεση, γίνεται συνήθεια, μέρος της καθημερινότητας σε βαθμό που το άτομο είναι εξαρτημένο από αυτή. Και το πιο σοβαρό πρόβλημα που προκύπτει δεν είναι η σωματική αλλά η ψυχική εξάρτηση του ατόμου.
Ακόμα και στα «σκληρά» ναρκωτικά, η σωματική απεξάρτηση μπορεί να διαρκέσει κάποιες ημέρες αλλά το άτομο αναρρώνει. Τα πράγματα δυσκολεύουν όταν έχουμε μπροστά μας ένα άτομο που είναι πλέον ψυχικά εξαρτημένο από την ναρκωτική ουσία. Το αλκοόλ, η ηρωίνη και η μορφίνη οδηγούν τόσο σε σωματική όσο και σε ψυχική εξάρτηση και ενώ η απότομη διακοπή τους προκαλεί το στερητικό σύνδρομο, η σωματική εξάρτηση περνάει – το πραγματικό πρόβλημα είναι η ψυχική εξάρτηση. Η ψυχική εξάρτηση που έχει να κάνει με την επιθυμία για αύξηση της ποσότητας της ναρκωτικής ουσίας αλλά και η αδυναμία παραίτησης της χρήσης αυτής δικαιολογώντας συνεχώς το γιατί την χρειάζεται.
Πολλές θεωρίες της ψυχολογίας έχουν προσπαθήσει όλα αυτά τα χρόνια να ερμηνεύσουν το γιατί τα παιδιά «πέφτουν» στα ναρκωτικά, την αιτία πίσω από την κατάχρηση ναρκωτικών ουσιών και πώς θα προλάβουμε το κακό. Τι φταίει λοιπόν;
Μήπως φταίει το ότι κάποιοι έφηβοι είναι ανασφαλείς, αβέβαιοι, αγχώδεις και οι ουσίες έχουν τέτοια επίδραση πάνω τους που τους κάνουν να νιώθουν, μετά την χρήση, σιγουριά για τον εαυτό τους, ηρεμία και δύναμη; Μήπως ένα αδύναμο εφηβικό ΕΓΩ ψάχνει ασφάλεια και ενίσχυση μέσα από το ναρκωτικό αφού δεν την βρίσκει μέσα στην οικογένειά του ή ανάμεσα στην παρέα των φίλων του;
Μήπως φταίνε οι άλλοι; Οι κακές παρέες; Οι «μάγκες» του σχολείου που παρασύρουν τα «αθώα» μας παιδιά; Μήπως τα παιδιά μας, στην προσπάθειά τους να ανήκουν σε μια κοινωνική ομάδα και να καταξιωθούν σε αυτήν ως ίσοι και όμοιοι, «αναγκάζονται» να κάνουν χρήση ναρκωτικών ουσιών; Φταίνε οι άλλοι και όχι το δικό μας παιδί;
Μήπως φταίνε οι γονείς; Μήπως δεν μεγάλωσαν σωστά το παιδί τους; Τι πήγε λάθος; Τι δεν κατάλαβαν όταν μεγάλωνε και ξεκινώντας το γυμνάσιο, άλλαξε η συμπεριφορά του, κλείστηκε στον εαυτό του, έπεσε η σχολική του επίδοση, μειώθηκαν οι βαθμοί, δεν τρέφεται σωστά, καπνίζει; Μήπως οι γονείς είναι υπερ-προστατευτικοί; Μήπως οι γονείς είναι πολύ φιλελεύθεροι; Μήπως δίνουν πολλή ανεξαρτησία στο παιδί; Μήπως το είχαν τόσο περιορισμένο όλα αυτά τα χρόνια που το παιδί κάνει τώρα την επανάστασή του;
Από την άλλη, ίσως φταίει το ότι οι γονείς του πήραν πρόσφατα διαζύγιο ή ίσως το ότι είναι ορφανό και μεγαλώνει μόνο με τον έναν γονιό. Αλλά μπορεί και να φταίει το ότι οι γονείς του δουλεύουν πολλές ώρες και δεν τον προσέχει κανένας τα απογεύματα όταν επιστρέφει στο σπίτι από το σχολείο ή μήπως φταίει το ότι είναι πολύτεκνη οικογένεια; Δεν μπορεί μια μητέρα να προσέχει ταυτόχρονα και τα 5 της παιδιά, κάποιο από αυτά θα πάρει τον στραβό τον δρόμο!
Πολλές λοιπόν θεωρίες, ερμηνείες, αιτίες, όλες βασισμένες σε προκαταλήψεις και στερεότυπα μιας κοινωνίας που προσπαθεί να κατανοήσει, να εξηγήσει, να αποτρέψει, να αποφύγει ακόμα και να θεραπεύσει τους ναρκομανείς. Η άγνοια, ο φόβος, η απειλή, ο θάνατος και άλλα, κυρίως αρνητικά συναισθήματα, συνδέουν την τοξικοεξάρτηση με την αιτία και το αποτέλεσμα αυτού του φαινομένου.
Η χρήση, η κατάχρηση και ο εθισμός από ναρκωτικές ουσίες είναι ένα περίπλοκο, πολυεπίπεδο και πολυπαραγοντικό φαινόμενο. Έχει να κάνει με το Άτομο, το Κοινωνικό Περιβάλλον και την ίδια την Ναρκωτική Ουσία. Τα τρία αυτά στοιχεία βρίσκονται ταυτόχρονα και σε αλληλοσύνδεση και όχι ξεχωριστά το ένα από τα άλλα. Όποιος προσπαθήσει να ερμηνεύσει το «γιατί» των ναρκωτικών δίνοντας έμφαση μόνο σε ένα από αυτά τα τρία στοιχεία, θα αποτύχει. Έτσι, προσπαθώντας να καταλάβουμε γιατί τα ναρκωτικά έχουν περάσει το κάγκελο των σχολείων και είναι ήδη μέσα στις σχολικές αυλές, δεν φτάνει να καταλάβουμε μόνο την προσωπικότητα του έφηβου αλλά να μελετήσουμε το κοινωνικό περιβάλλον του σχολείου, τις αξίες και τις αρχές του σχολικού συστήματος, τον κώδικα ποινών και τους κανόνες λειτουργίας του, την κοινότητα γύρω από το σχολείο, την εμπλοκή της οικογένειας και την συνεργασία αυτής με το σχολείο αλλά και το είδος των ουσιών που κυκλοφορούν και είναι διαθέσιμα στο σχολείο. Η κατανόηση της προσωπικότητας του παιδιού, το ιστορικό της οικογένειά του, τα βιώματα και οι εμπειρίες του σε συνδυασμό με τη διαθεσιμότητα, την προσφορά και την ζήτηση των ναρκωτικών ουσιών στο σχολείο καθώς και η κουλτούρα του σχολείου ίσως δώσουν την απάντηση στο «γιατί» ώστε εγκαίρως να προχωρήσουμε στο επόμενο στάδιο της αναγνώρισης της ύπαρξης του προβλήματος και της αντιμετώπισης αυτού.
*Λειτουργός Υπηρεσίας Εκπαιδευτικής Ψυχολογίας
ΥΠΠΑΝ
