ΤΗΣΔΡΟΣ ΝΑΣΙΑΣ ΤΡΙΓΩΝΑΚΗ - ΠΑΥΛΟΥ PhD*
Ξεκινώντας η νέα σχολική χρονιά, έντονα συναισθήματα κατακλύζουν κυρίως γονείς και παιδιά της νηπιακής ηλικίας. Τα συναισθήματα είναι πιο έντονα φέτος, υπό την σκιά της πανδημίας του covid-19 όπου θέματα ατομικής και συλλογικής ασφάλειας και υγείας επικρατούν, πρωτόκολλα και μέτρα προστασίας επιβάλλονται, «μάσκα» και «αντισηπτικό» είναι λέξεις γνώριμες πλέον σε όλους.
Η προσχολική ηλικία, δηλαδή τα χρόνια πριν το δημοτικό σχολείο, χαρακτηρίζεται από αλλαγές τόσο στην σωματική ανάπτυξη όσο και σε άλλους τομείς της εξέλιξης του παιδιού όπως η ψυχοκινητική, η γνωστική, η γλωσσική, η αντιληπτική ωριμότητά του. Παράλληλα με όλες αυτές τις αλλαγές, η ψυχοκοινωνική ανάπτυξη στην προσχολική ηλικία είναι υψίστης σημασίας, βοηθώντας το νήπιο να διαμορφώσει τις σχέσεις του με τα πρόσωπα και τα πράγματα του περιβάλλοντός του.
Κοινωνικοποίηση «είναι η διαδικασία με την οποία το παιδί μαθαίνει να συμπεριφέρεται κατά τα πρότυπα της ομάδας στην οποία προορίζεται να ζήσει και να δράσει. Μέσω της διαδικασίας αυτής το παιδί αποκτά την κοινωνική συνείδηση και τον αυτοέλεγχο που απαιτείται για να γίνει υπεύθυνο μέλος της κοινότητας» (Παρασκευόπουλος, 1987).
Με βάση κυρίως τις έρευνες του Erik Erikson, η εξελικτική ψυχολογία αναφέρει πως, επαρκής κοινωνικοποίηση είναι αυτή που επιτρέπει στα παιδιά να περάσουν συγκεκριμένες «αναπτυξιακές κρίσεις» με επιτυχία. Αρκετά παιδιά σήμερα πηγαίνουν στο νηπιαγωγείο από τα 2 τους χρόνια, ενώ από τα 3-4 τους χρόνια και μετά η πλειοψηφία των νηπίων φοιτούν και στα νηπιαγωγεία και όλα τα παιδιά, βάσει Νόμου, στην προδημοτική τάξη η οποία είναι υποχρεωτική.
Εκεί, λοιπόν, από τα 2 έως τα 3 του χρόνια, το νήπιο περνάει μια αναπτυξιακή κρίση αυτή της «αυτονομίας ή αμφιβολίας». Αρχίζει η απεξάρτηση από τη μητέρα ή το άτομο πρωταρχικής φροντίδας και η εξερεύνηση του περιβάλλοντος. Το παιδί απαιτεί να αποφασίζει μόνο του τι θέλει να κάνει, πώς και πότε. Ο τρόπος που θα αντιδράσει ο γονιός σε αυτή την κρίση του Εγώ του παιδιού του, καθορίζει πόσο αυτόνομο και ανεξάρτητο θα είναι το παιδί ή πόσο θα αρχίσει να κυριεύεται από αμφιβολίες, ανασφάλειες ή αναξιότητα. Επιτυχία θεωρείται όταν το παιδί αναπτύξει δεξιότητες αυτονομίας που οδηγούν σε τάση δραστηριοποίησης και εξερεύνησης παίρνοντας πρωτοβουλίες σε αντίθεση με το παιδί που είναι γεμάτο αμφιβολίες και οδηγείται σε αισθήματα τύψεων και ενοχών (2η ψυχοκοινωνική κρίση, «πρωτοβουλία ή ενοχή»). Επομένως, συνοπτικά, ένα νήπιο μαθαίνει καλύτερα να εντάσσεται σε μια κοινωνική ομάδα, πχ αυτή του νηπιαγωγείου, όταν είναι αυτόνομο και έχει μάθει να παίρνει πρωτοβουλίες χωρίς να αμφιβάλλει για τον εαυτό του, τις γνώσει και τις ικανότητές του οι οποίες ενισχύονται και δεν του δημιουργούν αισθήματα κατωτερότητας, τύψεων και ενοχών.
Πολλά παιδιά (και πολλές μαμάδες!) είναι αγχωμένα τις μέρες πριν ανοίξουν τα νηπιαγωγεία. Το άγχος του αποχωρισμού στη νηπιακή ηλικία είναι ένα φυσιολογικό φαινόμενο και συνδέεται άμεσα με το άτομο φροντίδας, στις πλείστες των περιπτώσεων, τη μητέρα και το δεσμό / προσκόλληση μαζί της (Bowlby, 1973). Ο φόβος απώλειας της φροντίδας και της ασφάλειας και προστασίας που παρέχει η μητέρα στο παιδί, δημιουργεί αισθήματα άγχους κατά τον αποχωρισμό τους την ώρα που μένει μόνο του στο χώρο του νηπιαγωγείου. Φυσιολογικό είπαμε πως είναι και θεωρείται έτσι από την στιγμή που η αρχική διαμαρτυρία και απόγνωση γίνεται, μέσα σε εύλογο χρονικό διάστημα, αποδέσμευση, αποδοχή και ηρεμία. Σε αντίθετη περίπτωση, το φυσιολογικό άγχος αποχωρισμού μπορεί να εξελιχθεί σε διαταραχή (πχ δυσκολία προσαρμογής, σχολική άρνηση, έντονη απροθυμία να αποχωριστεί τους γονείς, μειωμένη κοινωνική επαφή με συνομηλίκους, επαναλαμβανόμενα σωματικά συμπτώματα) που δεν θα πρέπει να αγνοηθούν από γονείς και νηπιαγωγούς.
Ας μην ξεχνάμε ότι η φοίτηση στο νηπιαγωγείο είναι μια ευχάριστη και δημιουργική φάση στην ζωή ενός παιδιού αλλά, πέρα από τον αποχωρισμό από τους γονείς, το νήπιο εισβάλει σε ένα άγνωστο περιβάλλον με δικούς του κανόνες όπου καλείται να συνυπάρξει με ενήλικες και συνομηλίκους διαφορετικών ιδιοσυγκρασιών, εμπειριών και προσωπικοτήτων. Τα νήπια καλούνται να ακολουθήσουν ένα ημερήσιο πρόγραμμα, να πειθαρχήσουν, να συμμορφωθούν, να ανταγωνιστούν, να ακολουθήσουν μια ρουτίνα μέσα στην οποία ίσως νιώθουν πίεση, ανασφάλεια, αμφιβολία, αγωνία, φόβο, αμηχανία. Μέσα σε αυτό το περιβάλλον καλούνται να αποδείξουν ότι μπορούν να τα καταφέρουν. Πρέπει να αποδείξουν ότι γνωστικά, γλωσσικά, κινητικά και κυρίως συναισθηματικά μπορούν να επιβιώσουν. Φέτος είναι μια ιδιαίτερη χρονιά όμως - καλούνται να υπερβούν τους εαυτούς τους και να προσαρμοστούν και στα δεδομένα του covid-19, όπως όλοι μας. Η συνεργασία νηπιαγωγείου, οικογένειας και ειδικών ψυχικής υγείας είναι σημαντική, όπου κριθεί απαραίτητη.
Δρ Νάσια Τριγωνάκη-Παύλου
Υπηρεσία Εκπαιδευτικής Ψυχολογίας / ΥΠΠΑΝ
