ΤΗΣ ΝΑΣΙΑΣ ΤΡΙΓΩΝΑΚΗ - ΠΑΥΛΟΥ*
Η διάγνωση μιας καταθλιπτικής διαταραχής στα παιδιά και στους έφηβους είναι δύσκολη για τους ειδικούς ψυχικής υγείας αφού τα υπάρχοντα κλινικά διαγνωστικά εγχειρίδια κάνουν αναφορές στα συμπτώματα των ενηλίκων και όχι των παιδιών ή των έφηβων. Η ταξινόμηση της παιδικής / εφηβικής ψυχοπαθολογίας είναι ελλιπής και η αξιοπιστία των διαγνωστικών εργαλείων υπό συζήτηση.
Οι δυο βασικές κλινικές εικόνες που σκιαγραφούνται κάτω από την ομπρέλα των καταθλιπτικών διαταραχών είναι α) η μείζονα καταθλιπτική διαταραχή και β) η επιμένουσα (δυσθυμία). Η μείζων καταθλιπτική διαταραχή χαρακτηρίζεται από καταθλιπτικό συναίσθημα, αϋπνία, απώλεια βάρους, αίσθημα αναξιότητας, απώλεια ευχαρίστησης σε δραστηριότητες που πριν ευχαριστούσαν το άτομο, σκέψεις θανάτου, απάθεια, απαξίωση για θέματα αυτοφροντίδας κλπ. Η δυσθυμία είναι πιο ήπιας μορφής αλλά κρούει τον κώδωνα κινδύνου και μπορεί να εξελιχθεί σε μείζονα καταθλιπτική διαταραχή.
Περίπου το 8% των εφήβων βιώνουν στη διάρκεια ενός έτους τουλάχιστον ένα καταθλιπτικό επεισόδιο. Το ποσοστό είναι πιο μεγάλο στα κορίτσια. Τα καταθλιπτικά επεισόδια κατά τη διάρκεια της εφηβείας, μια δύσκολη μεταβατική περίοδος για όλους τους νέους, συνδέονται με άγχος, αντιδραστική συμπεριφορά, κοινωνική αποξένωση, θυμό, κλάμα, ανορεξία, χρήση ναρκωτικών ουσιών, χρήση αλκοόλ, αυτοκαταστροφικές σκέψεις ή και ενέργειες.
Η κατάθλιψη είναι μια χρόνια διαταραχή που συχνά υποτροπιάζει και η περίοδος ανάρρωσης είναι μακρά. Αυτό έχει να κάνει με το ότι τόσο οι γονείς όσο και οι ειδικοί σε θέματα ψυχικής υγείας εφήβων, βλέπουν τα συμπτώματα και προσπαθούν να τα καταστείλουν χωρίς να ασχολούνται με τη ρίζα του προβλήματος, τι δηλαδή προκάλεσε αυτά τα συμπτώματα στον έφηβο. Η εφηβεία είναι μια δύσκολη φάση στη ζωή κάθε νεαρού ατόμου με πολλές αλλαγές (σωματικές, ορμονικές, γνωστικές, συναισθηματικές) και συχνά αυτές οι αλλαγές βιώνονται σαν απώλειες για τον έφηβο. Για παράδειγμα, το ότι δεν είναι πλέον παιδί αλλά ένα στάδιο πριν την ενηλικίωση, βιώνεται ως η απώλεια της παιδικότητας, της αθωότητας, του παιχνιδιού, της ανεμελιάς. Το παιδί που δεν είναι έτοιμο να αναλάβει τις ευθύνες αυτού του καινούργιου ρόλου, αυτής της νέας πιο «υπεύθυνης» ταυτότητας, πενθεί. Αρνείται από τη μια το ότι μεγαλώνει και θυμώνει που δεν μπορεί να τα βγάλει πέρα με τις τόσες ευθύνες που καλείται να επωμιστεί.
Τα αίτια της εμφάνισης της καταθλιπτικής διαταραχής μπορεί να οφείλονται σε
Πολύ συχνά την κατάθλιψη συνοδεύουν άγχη, διαταραχή της διαγωγής, διαταραχή της διατροφής, ψυχοσωματικά προβλήματα (πονοκέφαλος, ενούρηση).
Ποια είναι τα στοιχεία εκείνα που οδηγούν τους γονείς στην ανίχνευση της κατάθλιψης στα παιδιά τους; Δυο είναι τα κύρια χαρακτηριστικά συμπτώματα
Βλέπουν τα παιδιά τους λυπημένα, δυστυχισμένα, μελαγχολικά, ευερέθιστα, ανήσυχα. Παρατηρούν μια λειτουργική έκπτωση τόσο στο σπίτι όσο και στο σχολείο. Ο έφηβος δεν έχει κίνητρο να σηκωθεί από το κρεβάτι και να πάει στο σχολείο. Δεν ανοίγει την τσάντα του να διαβάσει αλλά κοιμάται πολλές ώρες σε βαθμό που «ξεχνάει» να κάνει μπάνιο ή να φάει. Συνδέουν την αλλαγή αυτή στη συμπεριφορά του παιδιού τους με γεγονότα που έπεσαν στην αντίληψή τους πχ έναν καυγά με τον φίλο του ή μειωμένοι βαθμοί στα διαγωνίσματα. Μπορεί να συνδέουν την συμπεριφορά του παιδιού τους με παρόμοιες συμπεριφορές που έχουν δει ή βιώσει σε άλλα μέλη της οικογένειας πχ ένας θείος όταν ήταν μικρός είχε τα ίδια συμπτώματα (γενετικοί παράγοντες της κατάθλιψης, επαναλαμβανόμενα μοτίβα διαταραχής) και είχε διαγνωστεί και εκείνος με κατάθλιψη. Τέλος, παρατηρούν τη διάρκεια αυτών των αλλαγών – «έχουν περάσει δυο εβδομάδες και ακόμα δεν έχει συνέλθει».
Αφού τα συμπτώματα επιμένουν, οι γονείς αποτείνονται σε ειδικούς ψυχικής υγείας για βοήθεια. Η διαχείριση της κάθε περίπτωσης θα πρέπει να οργανώνεται με βάση την ιδιαιτερότητά της. Δεν είναι όλα τα κλινικά προφίλ τα ίδια αφού ο κάθε έφηβος είναι μοναδικός και τα αίτια εκδήλωσης της κατάθλιψή του έχουν να κάνουν με το πλαίσιο που ζει, την οικογένεια μέσα στην οποία μεγαλώνει, το σχολείο στο οποίο φοιτά, την ηλικία του, το ιατρικό του ιστορικό κλπ. Στις πλείστες των περιπτώσεων, η αντικαταθλιπτική αγωγή είναι η άμεση λύση γιατί αν κατασταλούν τα συμπτώματα και νιώσει το παιδί καλύτερα, νομίζουν οι γονείς ότι το πρόβλημα δεν θα επανέλθει. Είπαμε όμως πιο πάνω ότι η κατάθλιψη είναι υποτροπιάζουσα και η χρήση φαρμακευτικής αγωγής από μόνη της, δεν λύνει το πρόβλημα.
Ο συνδυασμός φαρμακοθεραπείας και ψυχοθεραπείας είναι ερευνητικά πιο αποτελεσματικός. Η ψυχοθεραπεία από έμπειρους θεραπευτές εφήβων έχει ως θεραπευτικό στόχο την βελτίωση της διάθεσης εστιάζοντας στις σκέψεις και την συμπεριφορά. Η συμπεριφορική ενεργοποίηση, η μείωση των αρνητικών σκέψεων και η βελτίωση δεξιοτήτων επίλυσης προβλημάτων στόχο έχουν την αύξηση της διάθεσης, τη μείωση των αισθημάτων απελπισίας, την βελτίωση των διαπροσωπικών σχέσεων. Σημαντικό ρόλο παίζει η συνεργασία των γονιών σε αυτή τη θεραπευτική διαδικασία και η ενημέρωση του σχολείου ώστε να στηρίζουν τον έφηβο στο θεραπευτικό αυτό ταξίδι.
*PhD MSc BSc (Hons)
Υπηρεσία Εκπαιδευτικής Ψυχολογίας / ΥΠΠΑΝ
