υπάρχει ανώδυνο διαζύγιο και τα παιδιά καλούνται να αποδεχτούν τα νέα δεδομένα της ζωής του χωρίς αυτό να ήταν επιλογή τους. Παρ΄ όλα αυτά, έρευνες έχουν δείξει, ότι μακροπρόθεσμα τα οφέλη ενός «καλού» διαζυγίου για τα παιδιά (δηλαδή καλή/ τυπική επαφή μεταξύ γονέων για χάρη των παιδιών, συναισθηματική κάλυψη των παιδιών και από τους δύο γονείς, σωστός χειρισμός πρακτικών θεμάτων, κλπ) φαίνεται να είναι περισσότερα από το να παραμείνουν σε ένα δυστυχισμένο σπίτι. Εξάλλου, τα παιδιά επηρεάζονται πιο πολύ από το πώς τα μέλη της οικογένειας χειρίζονται τα πράγματα και τα συναισθήματά τους μετά το διαζύγιο, παρά από το ίδιο το διαζύγιο.
Οι γονείς αποτελούν σημαντικά πρότυπα για τη ζωή των παιδιών τους και αυτά που λένε και κάνουν τα επηρεάζουν βαθύτατα. Ο τρόπος με τον οποίο θα μιλήσουν στα παιδιά και θα τους ανακοινώσουν το χωρισμό παίζει μεγάλο ρόλο στο πώς εκείνα θα αντιδράσουν. Χρειάζονται λεπτοί χειρισμοί όπου οι ανάγκες των παιδιών έχουν προτεραιότητα. Εφόσον αποφασίσουν να χωρίσουν οριστικά, οι δύο γονείς πρέπει να συζητήσουν πρώτα μεταξύ τους και να επεξεργαστούν τι θα πουν στα παιδιά τους. Όταν έρθει η στιγμή που θα το κοινοποιήσουν στα παιδιά, καλό θα είναι να είναι και οι δύο παρόντες και να προετοιμαστούν για τις αντιδράσεις που θα ακολουθήσουν. Είναι σημαντικό να προσπαθήσουν να παραμείνουν ψύχραιμοι. Ο στόχος είναι να περάσει το μήνυμα στα παιδιά ότι μπορούν οι γονείς τους να έχουν τον έλεγχο της κατάστασης και ότι είναι σε θέση να ξεπεράσουν τις δυσκολίες. Αυτό δε σημαίνει ότι θα κρύψουν τη στεναχώρια τους, αλλά δε χρειάζεται να αφήσουν τη θλίψη τους να τους καταβάλλει. Είναι ωφέλιμο και οι δύο γονείς να καθησυχάσουν τα παιδιά με τη στάση τους γιατί ακόμα κι αν αυτά νιώσουν τρομερό σοκ από αυτά που ακούνε, από την άλλη τα βοηθάει να βλέπουν τους γονείς τους να διατηρούν την ψυχραιμία τους. Αυτό προϋποθέτει βέβαια από τους γονείς ωριμότητα και την ικανότητα να μπορούν να διαχειρίζονται πρωτίστως τα δικά τους συναισθήματα.
Τι πρέπει να πουν οι γονείς στα παιδιά;
Καταρχήν, πριν τους πουν οτιδήποτε, είναι απαραίτητο να φερθούν με ευθύτητα και ειλικρίνεια λαμβάνοντας υπόψη την ηλικία των παιδιών τους. Να τα απενοχοποιήσουν και να τα διαβεβαιώσουν ότι το διαζύγιο δεν είναι αποτέλεσμα της δικής τους συμπεριφοράς, αλλά και ότι δεν υπάρχει τίποτα να κάνουν για να εμποδίσουν αυτό το χωρισμό. Να τους εξηγήσουν ότι δεν αγαπιούνται μεταξύ τους ως σύζυγοι, αλλά ότι πάντα θα αγαπάνε τα παιδιά τους. Επιπλέον, μπορούν να τους πουν ότι οι γονείς παίρνουν διαζύγιο ο ένας από τον άλλο, αλλά όχι από τα παιδιά τους. Να φροντίσουν να είναι σταθεροί και να τους τονίσουν ότι η απόφαση που πήραν δεν πρόκειται να αλλάξει. Παρόλο που τα παιδιά μπορεί να υποφέρουν στην ανακοίνωση αυτή, θα μπορέσουν πιο εύκολα να το επεξεργαστούν αν είναι τελεσίδικο, γιατί αλλιώς δεν θα πάψουν να έχουν φαντασιώσεις επανασύνδεσης για το μέλλον.
Από την άλλη, χρειάζεται οι γονείς να προετοιμάσουν τα παιδιά τους για τις αλλαγές που θα ακολουθήσουν αλλά να δώσουν έμφαση σε αυτά που θα παραμείνουν ίδια, στην καθημερινή ρουτίνα των παιδιών (π.χ., ότι θα πηγαίνουν στο ίδιο σχολείο, ότι θα συνεχίσουν τις εξωσχολικές τους δραστηριότητες ). Είναι πολύ σημαντικό να βοηθήσουν τα παιδιά τους να εκφράσουν τα συναισθήματά τους. Να τα ακούσουν προσεκτικά, να απαντήσουν με ειλικρίνεια στα ερωτήματα τους και να τα αφήσουν να ξεσπάσουν. Δεν χρειάζεται οι γονείς λόγω της δικής τους αμηχανίας και αγωνίας να συντομεύσουν την περίοδο θλίψης των παιδιών τους. Κάθε παιδί χρειάζεται τον χρόνο και τον χώρο του για να αποδεχτεί ένα τόσο σημαντικό γεγονός στη ζωή του.
Οι αντιδράσεις των παιδιών εξαρτώνται από το αναπτυξιακό τους επίπεδο. Σύμφωνα με τον παιδοψυχολόγο Δρ. Scott Carroll «πιθανότατα μόνο τα παιδιά κάτω των 2 ετών δεν επηρεάζονται σημαντικά από το διαζύγιο των γονιών τους, γιατί δεν έχουν ακόμα καλλιεργήσει την προσκόλληση στον έναν ή τον άλλον», λέει ο ειδικός. Ο Δρ. Carroll αναφέρει επίσης ότι υπάρχει ακόμα μια κρίσιμη ηλικία από τη νηπιακή για να ζήσει ένα παιδί το χωρισμό των γονιών του. Είναι αυτή των 11 ετών, όταν ξεκινάει το παιδί να μπαίνει στην εφηβεία όπου το παιδί έχει να αντιμετωπίσει άλλες προκλήσεις. Η οικογένεια σ' αυτή τη φάση της ζωής του, του προσφέρει ασφάλεια και το προστατεύει από την πίεση που του ασκούν οι συνομήλικοί του. Μια δραματική αλλαγή στην οικογενειακή κατάσταση μπορεί να το κάνει να νιώθει ότι δεν έχει από πού να «πιαστεί».
Είναι σκόπιμο να ειπωθεί ότι κάθε παιδί αντιδρά στο διαζύγιο με τον δικό του τρόπο όχι μόνο σύμφωνα με την ηλικία του, αλλά και με την ψυχική του ωριμότητα, τον τρόπο που έγιναν οι χειρισμοί πριν/ κατά τη διάρκεια/ μετά το διαζύγιο, τη σχέση του με τον κάθε γονέα ξεχωριστά και την ικανότητα του να προσαρμόζεται στις αλλαγές. Υπάρχουν παιδιά που αντιδρούν άμεσα εκφράζοντας τη στεναχώρια ή την αγωνία τους. Άλλα πάλι εκφράζονται περισσότερο επιθετικά ή βίαια. Κάποια άλλα δε δείχνουν τίποτα, είτε γιατί το περίμεναν, είτε γιατί δεν το έχουν συνειδητοποιήσει ακόμα.
Παρόλα αυτά, υπάρχουν κοινά συναισθήματα και κοινές αντιδράσεις ανεξαρτήτως ηλικίας. Τα συναισθήματα αφορούν κυρίως σε θλίψη και φόβο, ενώ οι αντιδράσεις συμπεριλαμβάνουν την επιθυμία για επανασύνδεση των γονέων, θυμό απέναντι στον ένα ή και στους δύο γονείς, φόβο εγκατάλειψης, ενοχή, παλινδρόμηση, διαταραχές στον ύπνο ή στο φαγητό και σωματικές ενοχλήσεις.
Πότε χρειάζεται το παιδί βοήθεια από κάποιο ειδικό;
Ο κάθε γονιός γνωρίζει καλά το παιδί του και διαισθάνεται πότε μία συμπεριφορά θεωρείται φυσιολογική και πότε αποτελεί κραυγή για βοήθεια. Δεν είναι ανάγκη να φτάσει μια συμπεριφορά στα άκρα για να πάει κάποιος στον ειδικό. Ειδικά όταν τα παιδιά είναι μικρότερης ηλικίας, ενδείκνυται οι γονείς να είναι αυτοί που θα αναζητήσουν βοήθεια ως προς το πώς να ανακοινώσουν το διαζύγιο στα παιδιά ή/και πώς να διαχειριστούν τις μετέπειτα συμπεριφορές που μπορεί να προκύψουν. Το παιδί ίσως είναι χρήσιμο να επισκεφθεί ψυχολόγο όταν δείχνει να μην έχει τις κατάλληλες δεξιότητες για να προσαρμοστεί επαρκώς στα νέα δεδομένα. Η επίσκεψη στον ειδικό βοηθάει όχι μόνο στην αντιμετώπιση συγκεκριμένων δυσκολιών, αλλά και στην πρόληψη ώστε να μην εξελιχθούν αυτές οι δυσκολίες σε σοβαρά προβλήματα στη μετέπειτα ζωή των παιδιών.
Συμπερασματικά, δυο γονείς που επιλέγουν να μην συνεχίσουν τη ζωή τους σαν ζευγάρι, καλό θα ήταν να εξακολουθήσουν να συνυπάρχουν και να παίρνουν αποφάσεις για θέματα που αφορούν τα παιδιά από κοινού. Οι αχρείαστες κατηγορίες, συγκρούσεις και εντάσεις ιδιαίτερα μπροστά στα παιδιά, μπορεί να αποδειχτούν ζημιογόνες στην όλη ψυχοσυναισθηματική τους εξέλιξη. Στη τελική, μπορεί να μην πέτυχαν σαν σύζυγοι, έχουν όμως πάντα την ευκαιρία να πέτυχουν σαν γονείς!
*Εκπαιδευτική Ψυχολόγος
Υπηρεσία Εκπαιδευτικής Ψυχολογίας
Υπουργείο Παιδείας, Πολιτισμού, Αθλητισμού και Νεολαίας
