ΤΗΣ ΝΑΣΙΑΣ ΤΡΙΓΩΝΑΚΗ-ΠΑΥΛΟΥ*
Ο Άγιος Βασίλης είναι παραδοσιακά συνδεδεμένος με τις γιορτές των Χριστουγέννων. Φιγουράρει ως ένας καλόκαρδος άντρας, με άσπρα γένια και κόκκινη στολή. Φέρνει δώρα στα καλά παιδιά, στα παιδιά που ολόκληρο τον χρόνο ήταν φρόνιμα και επιμελή.
Η ιστορία του ξεκινάει τον 3ο αιώνα μ.Χ. όταν ο Άγιος Νικόλαος περπάτησε στην γη ως οα προστάτης άγιος των παιδιών. Ο Άγιος Νικόλαος έδωσε όλη του την περιουσία στους φτωχούς και ταξίδεψε σε πολλές χώρες προσφέροντας βοήθεια σε άρρωστους και φτωχούς. Στην πορεία, έγινε ο προστάτης άγιος τόσο των παιδιών όσο και των ναυτών. Γιορτάζεται την ημέρα του θανάτου του, στις 6 Δεκεμβρίου. Κατά τα χρόνια της Αναγέννησης, ήταν ο πιο δημοφιλής Άγιος, κυρίως στην Ολλανδία. Όταν λοιπόν το 1774 μια ομάδα Ολλανδών συγκεντρώθηκαν σε μια πλατεία της Νέας Υόρκης για να γιορτάσουν τη μνήμη του Αγίου Νικολάου, ξεκίνησε η παρουσία του και σε άλλες μεγάλες πόλεις της Αμερικής και μετονομάστηκε σιγά-σιγά σε Santa Claus (από το ολλανδικό Sinter Klaas, που το χρησιμοποιούσαν χαριτολογώντας).
Τον 19ο αιώνα, στη Φιλαδέλφεια της Αμερικής, στήθηκε κούκλα ανθρώπινου μεγέθους με τη μορφή του Αγίου Βασίλη και σε μικρό χρονικό διάστημα, μεγάλα καταστήματα παιχνιδιών και δώρων είχαν οικειοποιηθεί τη μορφή του γιατί είχε αποδειχτεί ως τεράστιος πόλος έλξης για μικρά παιδιά.
Έτσι ξεκίνησε η σύνδεση του Αγίου Νικολάου – Αγίου Βασίλη με τα Χριστούγεννα και την προσφορά δώρων. Στην ιστορία προστέθηκε το έλκηθρο και οι τάρανδοι. Προστέθηκε το ότι πηγαίνει από σπίτι σε σπίτι και αφήνει δώρα για όλα τα παιδιά τα οποία κουβαλάει σε έναν σάκο. Κατεβαίνει από τις καμινάδες των σπιτιών και εκεί, μπροστά στα τζάκια, βρίσκει μπισκότα και γάλα ως ένα ευχαριστώ για τα δώρα που αφήνει. Στο Άγιο Βασίλη γράφουμε γράμματα με το τι θα θέλαμε να μας φέρει και αυτός κάνει λίστες, ξεκινάει από τον Βόρειο Πόλο και μοιράζει τα δώρα του.
Και ενώ όλοι ξέρουμε ότι ο μύθος του Άγιου Βασίλη είναι αυτό ακριβώς, ένα παραμύθι, γιατί γενιές παιδιών μεγαλώνουν μέσα σε αυτό και πώς εμείς οι ενήλικοι – γονείς ενθαρρύνουμε αυτήν την παράδοση;
Γύρω στην ηλικία των 6 χρόνων, τα παιδιά αρχίζουν να διερωτούνται και να ρωτούν ευθέως εάν υπάρχει ο Άγιος Βασίλης. Η κατανόηση της μη ύπαρξης αυτού, είναι ίσως μια από τις πρώτες «εξελικτικές απώλειες» που θα βιώσει ένα μικρό παιδί. Το πότε ένα παιδί θα μάθει ότι δεν υπάρχει ο Άγιος Βασίλης εξαρτάται από παράγοντες όπως πχ το σχολείο όπου συναναστρέφονται παιδιά από άλλες θρησκείες ή στο σπίτι όπου τα μεγαλύτερα αδέρφια θα τους το πουν. Συνήθως γύρω στα 9 τα περισσότερα παιδιά ξέρουν ότι ο Άγιος Βασίλης είναι ένα παραμύθι. Σε εκείνη την ηλικία έχουν τόση εμπειρία ώστε να χρησιμοποιούν τη λογική και την εκλογίκευση στον τρόπο που σκέφτονται. Αρχίζουν και παρατηρούν λεπτομέρειες στη συμπεριφορά κυρίως των γονιών τους και να τις συνδέουν με πράγματα που έχουν ακούσει ή έχουν δει, αρχίζουν και διερωτούνται γιατί στην ερώτηση «υπάρχει μαμά ο Άγιος Βασίλης;» η μαμά διστάζει πλέον να δώσει μια ξεκάθαρη απάντηση.
Στην περίπτωση που το παιδί αρχίσει να ρωτάει για την ύπαρξη του Αγίου Βασίλη, δεν υπάρχει σωστό ή λάθος. Ο κάθε γονιός θα απαντήσει ανάλογα με την συναισθηματική ωριμότητα του παιδιού του. Για κάποια παιδιά το να χαθεί αυτή η εικόνα του καλού Αγίου που φέρνει δώρα και κατεβαίνει από τις καμινάδες, είναι μια απώλεια. Σηματοδοτεί μια μετάβαση από την παιδικότητα στην έφηβη ζωή. Είναι η διαπίστωση ότι τόσα χρόνια ζούσε σε ένα ψέμα. Είναι ένα βήμα προς το τι σημαίνει εμπιστοσύνη.
Με βάση τα ερευνητικά δεδομένα της εξελικτικής ψυχολογίας, τα παιδιά χρησιμοποιούν γνώση και εμπειρία από πολύ μικρή ηλικία για να καταλήγουν σε λογικά συμπεράσματα. Μέσα από την παρατήρηση μπορούν από πολύ νωρίς να συνδέουν γεγονότα, να συνδυάζουν αιτία – αποτέλεσμα, να πιστεύουν ή να απορρίπτουν ιδέες . Αφού, λοιπόν, τα παιδιά έχουν αυτές τις γνωστικές ικανότητες, αφού μπορούν να απαντήσουν από τόσο μικρή ηλικία για την ύπαρξη ή όχι του Άη-Βασίλη, ο φακός στρέφεται προς τους γονείς. Γιατί οι γονείς υποστηρίζουν το μύθο του Άη-Βασίλη; Γιατί βάζουν τα παιδιά να του γράψουν γράμμα και να ζητήσουν τα δώρα που θα ήθελαν να τους φέρει; Γιατί βλέπουν χριστουγεννιάτικες ταινίες με τα παιδιά τους όπου ο κεντρικός ήρωας είναι ο Άγιος Βασίλης; Γιατί μιλούν για καμινάδες και τζάκια την στιγμή που τα περισσότερα σπίτια δεν έχουν; Γιατί μπήκε στην ζωή μας ο Ρούντολφ, ο τάρανδος με την κόκκινη μύτη;
Ίσως επειδή οι γονείς έχουν την ανάγκη να γίνουν πιστευτοί από τα παιδιά τους. Ίσως επειδή μόνο με εικόνες και άλλα ερεθίσματα θα καταφέρουν να κάνουν τα παιδιά τους να πιστέψουν στις ιστορίες τους. Τα παιδιά ούτως ή άλλως πιστεύουν, κατά γενική ομολογία, αυτά που τους λένε οι γονείς τους. Ίσως όμως και να είναι περισσότερο η ανάγκη των ενήλικων να ζουν το παραμύθι των Χριστουγέννων και να περιμένουν, σε συμβολικό επίπεδο, την παρουσία του μυθικού Άη-Βασίλη στη ζωή τους. Ίσως είναι ένας ακίνδυνος τρόπος των γονιών να κρατούν ένα κομμάτι της παιδικότητάς τους ζωντανό.
Τα παιδιά και οι γονείς μπορούν να ζουν το παραμύθι του Άη-Βασίλη μαζί. Δεν υπάρχει ναι ή όχι στο εάν υπάρχει στα αλήθεια ο Άγιος Βασίλης. Είναι κομμάτι της παράδοσης των Χριστουγέννων και έχει γαλουχήσει γενιές και γενιές παιδιών χωρίς να αφήσει πίσω του ψυχολογικά τραύματα ή δυσκολίες στις σχέσεις παιδιών – γονέων. Όσο τα παιδιά περνούν όμορφα και χαίρονται βλέποντάς τον να μοιράζει δώρα, γιατί να πρέπει να τους το χαλάσουμε;
*Υπηρεσία Εκπαιδευτικής Ψυχολογίας / ΥΠΠΑΝ
