ΤΗΣ ΝΑΣΙΑΣ ΤΡΙΓΩΝΑΚΗ-ΠΑΥΛΟΥ PhD *
Οι μεγάλες συμφορές περιλαμβάνουν καταστροφές όπου η απώλεια ανθρώπινης ζωής δημιουργεί, πέρα από πόνο και αναστάτωση, μεγάλες αλλαγές στο άτομο, στην οικογένεια, στην κοινότητα, στην πόλη, στο κράτος. Όταν η κρίση είναι μικρή, τα αποτελέσματα και η διαχείριση αυτών είναι συνήθως μικρής ή περιορισμένης διάρκειας. Σε μια πανδημία όμως όπως αυτή του covid-19 η εμπειρία της απώλειας επιμένει για μεγάλο χρονικό διάστημα με μια αλληλουχία συμφορών και αλλαγών σε όλα τα επίπεδα.
Η πανδημία του covid-19 έχει επιβάλλει μια διαβρωτική και διάχυτη αίσθηση της απώλειας από τραγικούς θανάτους ή την απειλή του θανάτου σε άτομα των ευπαθών ομάδων, στη μειωμένη ή ελλιπή φυσική επαφή με αγαπημένα πρόσωπα, στη μείωση της κοινωνικοποίησης, στην επαγγελματική ανασφάλεια. Η πανδημία του covid-19 στέρησε τον τρόπο ζωής που ξέραμε ως «κανονικό», τα όνειρα και τις ελπίδες που κάναμε, την αίσθηση του τι θεωρούσαμε αυτονόητο και βέβαιο. Καθώς οι θάνατοι από τον ιό κοντεύουν τα 2 εκατομμύρια σε παγκόσμιο επίπεδο, χάνουμε την ουσία του θανάτου και της απώλειας όσον αφορά στο τι ακριβώς σημαίνει το κάθε άτομο που χάνεται για την οικογένεια και τους αγαπημένους του. Ο κάθε θάνατος είναι μια εμπειρία πένθους και θρήνου για τον σύζυγο που χάθηκε, τον αδερφό / την αδερφή, τον γονιό, τον παππού / την γιαγιά, το παιδί, τον σύντροφο, τον φίλο / τη φίλη. Και τον κάθε τέτοιο θάνατο θέλουμε να τον βιώσουμε και να του αποδώσουμε τις τιμές που του αξίζουν. Οι θάνατοι που έχουν προκληθεί λόγω του covid-19 δεν βιώνονται το ίδιο. Με τα περιοριστικά μέτρα και την αυστηρότητα αυτών, με την καραντίνα και τα πρωτόκολλα αποστασιοποίησης, με την μειωμένη έως ανύπαρκτη φυσική παρουσία σε νοσοκομεία και ιατρικά κέντρα, οι άνθρωποι πεθαίνουν ή βιώνουν την ασθένεια από covid-19 μόνοι τους, χωρίς συγγενείς στο προσκεφάλι τους για στήριξη και συμπαράσταση. Οι τελετουργίες ταφής και κηδείας που αποτελούν σημαντικό κομμάτι της διαδικασίας αποχαιρετισμού του θανόντος και συναισθηματικής αποφόρτισης, δεν γίνονται λόγω των μέτρων και της αυστηρότητας αυτών.
Η εμπειρία της πανδημίας έχει επιφέρει αισθήματα απομόνωσης και μοναξιάς, επιβαρύνοντας το αίσθημα αβοηθησίας και σύγχυσης την στιγμή που οι άνθρωποι έχουν την έμφυτη τάση να στρέφονται στους οικείους τους για συμπαράσταση, ασφάλεια και φροντίδα. Το ρίσκο της μετάδοσης του ιού και της επιμόλυνσης αγαπημένων μας προσώπων, μας σταματάει από το να έρθουμε σε επαφή μαζί τους, να ταξιδέψουμε για να τους επισκεφτούμε, να τους αγκαλιάσουμε και να τους φιλήσουμε. Και όπως δείχνουν πρόσφατες έρευνες της ψυχολογίας, αυτή η απομάκρυνση και κοινωνική αποστασιοποίηση έχει ήδη αυξήσει την χρήση αλκοόλ και ψυχοτρόπων ουσιών, τη μελαγχολία, το άγχος, τις φοβίες, τη βία. Έχει επίσης αυξήσει την χρήση της τεχνολογίας ως έναν τρόπο επικοινωνίας και επαφής με τους άλλους, με ότι αυτό συνεπάγεται για τις μικρές κυρίως ηλικίες.
Η πανδημία έφερε οικονομική αστάθεια και οικονομικά προβλήματα, αβεβαιότητα επαγγελματικής αποκατάστασης, ανασφάλεια και κίνδυνο για το τι μέλει γενέσθαι. Η ελπίδα για ένα βέβαιο, σίγουρο και ασφαλές μέλλον μπορεί και να χάνεται σιγά-σιγά. Τα αυτονόητα και αυτά που θεωρούσαμε δεδομένα χάνονται και τη θέση τους παίρνει η υπόθεση και η έννοια μιας «δυνατής σφαλιάρας» στη μέχρι πρόσφατη πραγματικότητα – Αυτά που ξέραμε μέχρι σήμερα γκρεμίστηκαν!
Τώρα περισσότερο από ποτέ ψάχνουμε τρόπους να ανακάμψουμε, να παραμείνουμε ανθεκτικοί, σε ατομικό αλλά κυρίως σε συλλογικό επίπεδο. Πώς θα προσαρμοστούμε θετικά στην νέα κατάσταση πραγμάτων; Πώς θα πλαισιώσουμε την συμφορά; Πώς θα ανταποκριθούμε στον πόνο και στην αγωνία; Πώς θα ενισχύσουμε σχεσιακές διεργασίες ώστε να νιώσουμε ότι τα βγάζουμε πέρα, ότι τα καταφέρνουμε και επιβιώνουμε μιας τέτοιας κατάστασης; Πώς να αποδώσουμε νόημα στην πανδημία και στις δυσκολίες που τη συνοδεύουν; Πώς να επανακτήσουμε μια θετική και ελπιδοφόρα θέαση πέρα από τις δυσκολίες και την απώλεια, πώς να βρούμε νόημα και στόχους ή μια βαθύτερη σύνδεση τόσο εσωτερική όσο και διαπροσωπική;
Η απόδοση νέου νοήματος εμπεριέχει την ικανότητα να καταλάβουμε πρωτίστως τι έχει χαθεί και μετά το πως θα χτίσουμε μια νέα ζωή και πως θα αποτρέψουμε μελλοντικές κρίσεις και απώλειες. Η ανακατασκευή νοήματος είναι η βασική λειτουργία στο να «γίνουμε καλά» και να «θεραπεύσουμε το τραύμα» που έχει προκληθεί από τον θάνατο ή από άλλες απώλειες (πχ της ελευθερίας, της εργασίας, των κοινωνικών σχέσεων). Είναι μια διαδικασία που γίνεται σε βάθος χρόνου και όχι στιγμιαία. Στην τωρινή πανδημία, λόγου χάριν, μας είναι ακόμα δύσκολο να καταλάβουμε τι ακριβώς συμβαίνει αφού όλα αλλάζουν γρήγορα και δεν προλαβαίνουμε τις εξελίξεις. Οι περισσότεροι από εμάς προσπαθούμε ακόμα να καταλάβουμε τα γεγονότα και ακόμα διερωτόμαστε «Πώς έγινε αυτό;», «Θα μπορούσε να είχε αποφευχθεί;», «Τι άλλο θα μας συμβεί;», «Πώς θα είναι η ζωή μας;» ενώ την ίδια στιγμή θέλουμε να μάθουμε για τα νέα κρούσματα, τον αριθμό των νέων θανάτων σε καθημερινή βάση, εάν τα εμβόλια είναι ασφαλή, εάν έχουν παραγγείλει αρκετά για όλους, εάν όλο αυτό θα τελειώσει ή κατά πόσο έπεται συνέχεια. Σε αυτό έρχεται να προστεθεί ο λόγος και οι ενέργειες της κάθε κυβέρνησης, τα δημοσιογραφικά ρεπορτάζ, η αντιπαραθέσεις και οι αντιπαλότητες σε κοινωνικό επίπεδο που δεν αφήνουν το άτομο να ψάξει και να ανακαλύψει την νέα αίσθηση της κανονικότητας, της ταυτότητας και της αφομοίωσης των γεγονότων.
Οι άνθρωποι όμως ελπίζουν. Η ελπίδα είναι αυτή που μας κρατάει όρθιους απέναντι στην απόγνωση και την ανασφάλεια. Η ελπίδα δεν θα διώξει την πανδημία του covid-19 μακριά ούτε ως δια μαγείας θα την εξαφανίσει αλλά «όταν φαίνεται πως η ελπίδα έχει χαθεί, σε τι μπορούμε να ελπίζουμε και να προσδοκούμε;». Με ποια δύναμη εσωτερική και συλλογική θα μπορούσαμε να βρούμε το πιθανό μέσα στο απίθανο, τον έλεγχο μέσα στο ανεξέλεγκτο, την ελπίδα μέσα στην απελπισία;
Καθώς ο κόσμος αλλάζει, πρέπει να αλλάξουμε και εμείς μαζί του. Η πανδημία και οι αντιδράσεις μας σε αυτήν θα φέρουν προκλήσεις και αλλαγές που δεν μπορούμε να προβλέψουμε αλλά θα κληθούμε να αντιμετωπίσουμε ατομικά και όλοι μαζί.
*Λειτουργός ΥΕΨ / ΥΠΠΑΝ
