ΤΗΣ ΝΑΣΙΑΣ ΤΡΙΓΩΝΑΚΗ – ΠΑΥΛΟΥ PHD*
Η κάθε οικογένεια έχει από ένα. Ένα τραυματικό γεγονός, μια πράξη που δημιουργεί αμφιβολίες, μια σχιζοφρενής προ-γιαγιά, ένας κακοποιητικός πατέρας, μια αλκοολική μητέρα, μια σειρά από απόπειρες αυτοχειρίας, μια υιοθεσία, μια αιμομιξία. Μια ανεπιθύμητη εγκυμοσύνη που οδήγησε σε άμβλωση, ένας έρωτας μεταξύ συγγενών, μια απάτη, ένα μεγάλο οικονομικό χρέος, μια κληρονομιά που δεν δόθηκε στην οικογένεια. Μυστικά που αποκαλύπτουν όμως αλήθειες για την ζωή της κάθε οικογένειας μέσα από σχέσεις δύναμης των μελών τόσο σε ατομικό όσο και σε κοινωνικό αλλά και πολιτισμικό επίπεδο.
Το να υποθέσουμε ότι κάθε οικογένεια έχει και από ένα τουλάχιστον καλά κρυμμένο μυστικό, υπονοεί την κοινωνική ανοχή στο να υπάρχουν οικογενειακά μυστικά αλλά και την τάση των οικογενειών να κυκλοφορούν στην κοινωνία με ένα «άλλο πρόσωπο» - αυτό που φαίνεται προς τα έξω δεν είναι το ίδιο με αυτό που συμβαίνει πίσω από τις κλειστές πόρτες των σπιτιών.
Τι είναι όμως το μυστικό; Ποιος ορίζει τι είναι και τι δεν είναι μυστικό; Είναι απλά πληροφορίες που κρατήθηκαν και δεν μοιράστηκαν με άλλους ή είναι το κίνητρο και η προδιάθεση πίσω από μια τέτοια πράξη, η συνειδητή με άλλα λόγια ενέργεια απόκρυψης ενός γεγονότος;
Όλοι γνωρίζουμε ότι έχουμε μυστικά από τα άλλα μέλη της οικογένειάς μας και παράλληλα υποψιαζόμαστε ότι οι οικείοι μας έχουν μυστικά από εμάς. Κάποια μυστικά είναι «αθώα» και «γλυκά», όπως περιγράφονται στη βιβλιογραφία – ένα πάρτι γενεθλίων που δεν μας το είπαν επειδή ήθελαν να μας κάνουν έκπληξη. Άλλα μυστικά είναι «απαραίτητα» - όταν ξεκινάει μια σχέση, δεν θα πούμε στον άλλον τα στοιχεία πχ του τραπεζικού μας λογαριασμού ή αν μας άφησε ο παππούς περιουσία στο όνομά μας. Αυτά τα μυστικά δεν έχουν καμία σχέση με τα «τοξικά» μυστικά τα οποία καταστρέφουν σχέσεις – μια γυναίκα που δεν μπορεί να τεκνοποιήσει δεν έχει αποκαλύψει ποτέ στον σύζυγό της ότι έκανε μια σειρά από αμβλώσεις σε μικρότερη ηλικία που οδήγησαν σε τραυματισμό και ανικανότητα να μείνει έγκυος. Και πάλι, η έρευνες διαφοροποιούν τα «τοξικά» από τα «επικίνδυνα» μυστικά – τα τοξικά μυστικά αφήνουν τον χρόνο και την ένταση της σχέσης να αποκαλυφθούν πχ πόσα χρόνια θα μπορεί η γυναίκα του παραδείγματός μας να κρύβει την αιτία της δυσκολίας της να συλλάβει από τον άντρα της; Στα «επικίνδυνα» μυστικά υπάρχει πιο έντονο το στοιχείο της ατομικότητας και της ιδιωτικότητας – μια γυναίκα που έπεσε θύμα βιασμού από τον πατριό της στην εφηβεία, μπορεί να μην αποκαλύψει ποτέ την εμπειρία της αυτή αλλά να επηρεάζονται από αυτό το γεγονός όλες οι συντροφικές σχέσεις που επιχειρεί να κάνει στην ενήλικη ζωής της. Μόνο αυτή όμως θα ξέρει την πραγματική αιτία που οδηγεί σε αποτυχημένους δεσμούς.
Κάποια μυστικά είναι ταμπού (στιγματίζουν την οικογένεια ή μέλη αυτής), κάποια άλλα είναι παραπτώματα που μένουν κρυφά γιατί οι επιπτώσεις στο άτομο και στην οικογένεια είναι μεγάλες (η κλοπή μεγάλου χρηματικού ποσού από την εταιρεία που θα μπορούσε να οδηγήσει σε φυλάκιση) ή ακόμα και μυστικά που δεν συζητιούνται γιατί εμπεριέχουν θρησκευτικά ή πολιτικά στοιχεία που εκθέτουν ή δεν ευνοούν το άτομο ή την οικογένεια.
Ποιος παίρνει μέρος στο να φυλαχτεί ένα μυστικό, να προστατευτεί συνειδητά και να μην διαρρεύσει; Τα ιδιωτικά μυστικά αφορούν σε ένα πρόσωπο που έχει μυστικά από ένα ή περισσότερα άτομα της οικογένειας. Τα εσωτερικά οικογενειακά μυστικά αφορούν σε δυο τουλάχιστον μέλη της οικογένειας που έχουν κάτι κρυφό / μυστικό από τα υπόλοιπα μέλη ενώ κάποια άλλα μυστικά τα ξέρουν όλα τα μέλη της οικογένειας αλλά τα προφυλάσσουν από τον έξω κόσμο. Επίσης, εκτός από το να ξέρει μόνο ένας το μυστικό ή ένας να μην το ξέρει, υπάρχει και η περίπτωση που ενώ το ξέρει ένα μέλος της οικογένειας, δεν ξέρει ότι το γνωρίζει και κάποιος άλλος από την ίδια οικογένεια.
Το ερώτημα είναι γιατί υπάρχουν μυστικά στην οικογένεια και ποιος είναι ο λόγος που κρατιούνται και διαφυλάσσονται κρυφά από την υπόλοιπη οικογένεια. Τι χρησιμότητα έχει η ύπαρξη μυστικών και για ποιόν ή ποιους; Σίγουρα κάποια δύναμη έχουν τα μυστικά για να υπάρχουν και να παραμένουν μυστικά.
Η δύναμη που έχουν τα μυστικά σχετίζεται με το σύστημα της οικογένειας, την ιεραρχία σε αυτό, τους δεσμούς, τις συμμαχίες μεταξύ των μελών, τα όρια του κάθε μέλους. Έχει να κάνει με την οικογένεια ως ένα σύστημα συναισθημάτων όπου το κάθε μέλος δίνει και παίρνει δημιουργώντας λειτουργίες ή δυσλειτουργίες, ισορροπίες ή ανισορροπίες. Το κάθε μέλος ξεχωριστά και όλοι μαζί προσπαθούν με κάθε τρόπο να διατηρήσουν μια κανονικότητα, μια ισορροπία, ένα ζωντανό λειτουργικό οικογενειακό περιβάλλον - οτιδήποτε ξένο ή άγνωστο θεωρείται απειλή (πχ ένα μυστικό που δεν θα είναι πια μυστικό) και προκαλεί άγχος και ανασφάλεια στην οικογένεια. Προκειμένου να διατηρηθεί το αίσθημα ασφάλειας στην οικογένεια, η κάθε απειλή απορρίπτεται ή δεν γίνεται αποδεκτή έτσι τα μυστικά σε πολλές περιπτώσεις παραμένουν καλά κρυμμένα για να μην διαταράξουν το σύστημα της οικογένειας.
Φανταστείτε λοιπόν, τους γονείς να μην αποκαλύπτουν στα παιδιά τους ότι η μεγάλη τους αδερφή είναι υιοθετημένη. Την υιοθέτησαν πριν κάνουν τα άλλα δυο τους παιδιά γιατί, ενώ προσπαθούσαν, δεν μπορούσαν να τεκνοποιήσουν. Όταν στη συνέχεια κατάφεραν με ορμονοθεραπείες να αποκτήσουν άλλα δυο παιδιά, το ότι η κόρη τους είναι υιοθετημένη έμεινε μυστικό δικό τους, καλά κρυμμένο από τα παιδιά τους. Εάν κάποια στιγμή αποκαλυφθεί το μυστικό αυτό, τι συνέπειες θα έχει στην οικογένεια; Τι συνέπειες θα έχει στην κόρη τους αλλά και στη σχέση της με τους γονείς που της το κράτησαν κρυφό; Τι συνέπειες θα έχει στη σχέση της κόρη με τα άλλα δυο βιολογικά παιδιά της οικογένειας; Πόση αναστάτωση και ανισορροπία θα φέρει η αποκάλυψη ενός τέτοιου μυστικού στην οικογένεια; Έτσι, σε μια τέτοια αλλά και σε άλλες παρόμοιες περιστάσεις, όπου το μυστικό προστατεύει τη λειτουργία της οικογένειας, η αποκάλυψή του θα είναι καταστροφική και αποφεύγεται.
Σε ποιες περιπτώσεις όμως οι άνθρωποι αποκαλύπτουν τα μυστικά τους;
Σε περιπτώσεις που το μυστικό απειλεί την ευεξία τους – όταν το βάρος του μυστικού είναι τόσο μεγάλο που επηρεάζει την ψυχική υγεία του ατόμου, συχνά η μόνη διέξοδος είναι η αποκάλυψή του. Σε άλλες περιπτώσεις, ένα μυστικό θα αποκαλυφθεί όταν το άτομο που το κρατούσε κρυφό τόσο καιρό νιώσει ότι όταν θα το αποκαλύψει, οι άλλοι θα αντιδράσουν θετικά σε αυτό δείχνοντας εχεμύθεια και χωρίς να ασκήσουν αρνητική κριτική. Στην περίπτωση αυτή σημαντική παράμετρος είναι αυτή της εμπιστοσύνης. Όταν οι συνθήκες είναι τέτοιες και το άτομο νιώσει ότι οι άλλοι πχ τα μέλη της οικογένειάς του είναι έτοιμα για την αποκάλυψη, θα το κάνει. Όταν καταλάβει ότι ο χρόνος, ο τόπος και οι συνθήκες είναι τέτοιες που η αποκάλυψη δεν θα έχει αρνητικές επιπτώσεις στη λειτουργία της οικογένειας, θα το φανερώσει. Όπως και να το κάνουμε η αποκάλυψη ενός μυστικού εμπεριέχει ρίσκο και απαιτεί θάρρος και τόλμη για να βγει στην επιφάνεια. Όσο καλά και αν νομίζεις ότι γνωρίζεις την οικογένειά σου, ποτέ δεν θα είσαι σίγουρος για το πως θα αντιδράσει ο καθένας σε μια αποκάλυψη!!
*Λειτουργός ΥΕΨ / ΥΠΠΑΝ
