Με ποια σειρά γεννήθηκες

ΤΗΣ ΔΡΟΣ ΝΑΣΙΑΣ ΤΡΙΓΩΝΑΚΗ ΠΑΥΛΟΥ PhD*

Η σειρά γέννησης του καθενός μας στην οικογένεια φαίνεται πως επηρεάζει πολλές πλευρές της προσωπικότητάς μας. Ο Alfred Adler, ένας από τους πρωτοπόρους της ανάπτυξης των θεωριών της προσωπικότητας, μίλησε για το πώς η θέση μας στην οικογένεια έχει άμεση σχέση με το ποιοι είμαστε στην ενήλικη ζωή πιστεύοντας ότι

• Η σειρά γέννησης του καθενός έχει σχέση με την προσωπικότητα
• Η προσωπικότητα του καθενός έχει σχέση με το πώς βλέπει ο καθένας μας τη θέση και τον ρόλο του μέσα στην οικογένεια

Ο Adler, καθώς και άλλοι θεωρητικοί, αναφέρει πως τα πρωτότοκα παιδιά έχουν την τάση να είναι πιο συντηρητικά. Είναι παιδιά φιλόδοξα, πειθαρχημένα, ακολουθούν νόμους και κανόνες.  Τα πρωτότοκα είναι παιδιά που έχουν κίνητρα για μια επιτυχημένη ζωή, είναι πιο υποταγμένα στους γονείς τους και κοινωνικά περισσότερο προσαρμοστικά.  Επειδή είναι πιο υπάκουα παιδιά από τα μικρότερα αδέρφια τους, απαιτούν να κάνουν και οι άλλοι το ίδιο, να επιδεικνύουν υπακοή και σεβασμό στην οικογένεια και στην πολιτεία.  Τα πρωτότοκα όμως είναι και παιδιά εκθρονισμένα.  Με την γέννηση ενός δεύτερου παιδιού, κατεβαίνουν από τον θρόνο τους και δεν είναι πλέον τα πριγκιπόπουλα ή οι πριγκίπισσες των γονιών τους.  Για τον λόγο αυτό, καλούνται να είναι διπλά δυναμικά και εργατικά ώστε να δείχνουν πάντα ότι έχουν την πρωτιά ανάμεσα στα αδέρφια τους.

Σε περίπτωση που τα παιδιά είναι τρία, το μεσαίο παιδί παίρνει το ρόλο του επαναστάτη και συνήθως είναι αυτά που δοκιμάζουν τα όρια των γονιών, δεν υποκύπτουν εύκολα σε θέματα ορίων και εξουσίας και αμφισβητούν κανόνες και κανονισμούς.  Συχνά το μεσαίο παιδί έχει δυσκολία στο να βρει τη θέση του μέσα στην οικογένεια.  Δεν ξέρει αν πρέπει να συμμαχήσει με το πρωτότοκο παιδί ή με το μικρότερο και πολλές φορές τα μεσαία παιδιά είναι οι ειρηνοποιοί σε καταστάσεις έντασης ή κρίσης στην οικογένεια. 

Τα μεσαία παιδιά μαθαίνουν από μικρή ηλικία πώς να ανταγωνίζονται αλλά και πώς να διεκδικούν.  Αναπτύσσουν ικανότητες διαμεσολαβητή, διαπραγματευτή, «κάνουν παζάρια» με τους άλλους για να κερδίσουν τα θέλω τους.  Ανταγωνίζονται τα αδέρφια τους αλλά σε διαφορετικούς τομείς (πχ εάν το πρωτότοκο είναι άριστος μαθητής, βραβευμένος στο σχολείο, το μεσαίο παιδί θα επενδύσει στη μουσική ή στον αθλητισμό) για να φανεί η ξεχωριστή τους αξία.  Οι θεωρητικοί των σχολών της προσωπικότητας περιγράφουν τα μεσαία παιδιά ως να βρίσκονται πάντα σε έναν αγώνα δρόμου - τρέχουν να φτάσουν αλλά δεν μπορούν να προσπεράσουν τα πρωτότοκα αδέρφια τους.

Τα πιο μικρά παιδιά (2^ο ή 3^ο αναλόγως μεγέθους οικογένειας) φαίνεται πως είναι τα πιο χαϊδεμένα παιδιά, εξαρτώμενα από τα μεγαλύτερα αδέρφια τους αλλά κυρίως σε μια σχέση εξάρτησης από τους γονείς τους.  Εμφανίζονται πιο ανώριμα και πιο ανεύθυνα από τα μεγαλύτερα παιδιά.  Είναι εξωστρεφή και κοινωνικά αλλά περιμένουν τους άλλους να τα κάνουν όλα ενώ σπάνια παίρνουν πρωτοβουλίες.  Γίνονται χειριστικά και βρίσκουν πάντα τον τρόπο να περνάει το δικό τους.

Υπάρχουν και οικογένειες που έχουν ένα παιδί.  Τα μοναχοπαίδια είναι το κέντρο της προσοχής των γονιών και της άμεσης οικογένειας (παππούς, γιαγιά, νονός / νονά, θείος / θεία) και επιζητούν την ίδια προσοχή και θαυμασμό και από άλλους (δάσκαλο, φίλους, ξαδέρφια).  Θέλουν να είναι οι ηγέτες σε ομάδες συνομηλίκων και έχουν δυσκολία στο να συμβιώνουν σε ομάδες ή να παίζουν σε ομαδικά παιχνίδια και ιδίως όταν πρόκειται να χάσουν.  Τα μοναχοπαίδια είναι καχύποπτα παιδιά, δεν είναι εύκολο να εμπιστευτούν άλλους, δεν οριοθετούνται εύκολα και συχνά είναι παιδιά απείθαρχα.

Στην περίπτωση των δίδυμων παιδιών, μια ξεχωριστή ερευνητικά κατηγορία, οι γονείς συνήθως βλέπουν το ένα παιδί ως το πρώτο, βάσει της σειράς που γεννήθηκαν, και κυρίως το ένα ως πιο δυνατό, πιο δυναμικό, πιο διεκδικητικό σε σχέση με το άλλο που είναι στη σκιά του αδερφού ή της αδερφής του.

Σε κάποιες οικογένειες υπάρχουν τα παιδιά που έχουν πάντα μπροστά τους έναν αδερφό ή μια αδερφή φάντασμα.  Τα παιδιά αυτά γεννήθηκαν μετά τον θάνατο ενός αδερφού ή μιας αδερφής και είναι συνήθως παιδιά υπερ-προστατευμένα από τους γονείς, υπόκεινται σε συγκρίσεις με το παιδί που πέθανε, προσπαθούν να φτάσουν ή να μοιάσουν εκείνο το παιδί με αποτέλεσμα να επαναστατούν, να αντιδρούν, να μην αντέχουν το ιδεατό του αδερφού ή της αδερφής που χάθηκε.

Υπάρχουν και παιδιά υιοθετημένα που οι γονείς στην περίπτωση αυτή είναι τόσο ευγνώμονες που τα έχουν ενώ ταυτόχρονα τα παραχαΙδεύουν, τα υπερ-προστατεύουν, τους κάνουν τα χατίρια μπροστά στο φόβο της εγκατάλειψης ή στην επιθυμία των παιδιών να φύγουν ψάχνοντας τους βιολογικούς τους γονείς.

Και φυσικά υπάρχουν και οικογένειες με ένα αγόρι ανάμεσα σε πολλά κορίτσια ή ένα κορίτσι ανάμεσα σε πολλά αγόρια που και εκεί η σειρά γέννησης έχει ρόλο να διαδραματίσει πχ το κορίτσι μετά από 2-3 αγόρια δεν θα εκθρονιστεί, θα έχει πολλά αντρικά πρότυπα μεγαλύτερα να την καθοδηγούν και να την προστατεύουν, θα είναι η αγαπημένη όλων, θα διεκδικεί την προσοχή (και θα την έχει) όλων των αγοριών αλλά κυρίως του πατέρα ή και θα έρχεται σε συγκρούσεις με τη μητέρα κλπ.

Τέλος, υπάρχουν οικογένειες με αγόρια μόνο και άλλες μόνο με κορίτσια που και εκεί οι δυναμικές, οι συμμαχίες, οι ρόλοι εξαρτώνται από πολλούς παράγοντες όπως και στις άλλες περιπτώσεις, δηλαδή

• Η διαφορά ηλικίας των παιδιών / η απόσταση ετών μεταξύ τους
• Το φύλο του παιδιού
• Οι σχέσεις των γονιών κατά τη διάρκεια του κύκλου ζωής της οικογένειας
• Γεγονότα που συνέβησαν μεταξύ της γέννησης του κάθε παιδιού
• Το εάν και κατά πόσο κάποια αδέρφια είναι ετεροθαλή μεταξύ τους, από προηγούμενους γάμους των γονιών ή από μεικτές οικογένειες
• Η κουλτούρα, η θρησκεία, το πολιτισμικό πλαίσιο που γεννιούνται τα παιδιά
• Το οικονομικό και μορφωτικό επίπεδο των γονιών

Γιατί έχει τόση σημασία όμως η σειρά γέννησής μας;

Γιατί οι γονείς συστήνουν τα παιδιά τους ως «ο μεγάλος μου γιός», «ο Βενιαμίν της οικογένειας», «η μικρή μου κόρη»; 

Γιατί πολλά παιδιά δυσανασχετούν όταν οι γονείς λένε, ανάμεσα σε πολλά άλλα, «να γίνεις σαν τη μεγάλη σου αδερφή», «πήγαινε να ρωτήσεις τον μεγάλο σου αδερφό», «κάτι θέλει το μωρό, πήγαινε να δεις!»;

Πολλοί ερευνητές πιστεύουν ότι η σειρά γέννησης είναι μετρήσιμη και όχι τόσο αόριστη όσο άλλες πτυχές της σχέσης των μελών της οικογένειας.  Η σειρά γέννησης μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να εξηγήσει συμπεριφορές, ταπεραμέντο, επιτυχίες ή αποτυχίες, μπορεί να δικαιολογήσει πράξεις, σκέψεις και συναισθήματα.  Ακόμα και μεγάλοι ψυχολόγοι και ερευνητές όπως ο Sigmund Freud, ο Carl Jung και ο Carl Rogers έχουν αναφερθεί στην βιβλιογραφία τους στις δικές τους οικογένειες και στη σειρά γέννησης των μελών τους.  Αναφέρθηκαν στο πως το πρωτότοκο παιδί συνδέεται με τη μητέρα, πως τα διαγενεακά τραύματα μεταφέρονται από τη μητέρα στην μικρότερη κόρη, μελέτησαν τις σχέσεις των αδερφών μεταξύ τους, το τι επάγγελμα ακολούθησε το κάθε παιδί και πόσο σχετικό ήταν με το επάγγελμα του γονιού ή των άλλων αδερφών.  Ποιος συνεχίζει τις οικογενειακές παραδόσεις, ποιος μένει με τους γονείς για να τους φροντίσει στα γεράματα, ποιος κρατάει τις ισορροπίες σε έναν καυγά.  Σε ποιόν θα αποταθεί η μικρή κόρη όταν έχει προβλήματα, στον μεγάλο αδερφό ή στον μεσαίο;  Με ποιόν θα παίξει το μεσαίο παιδί, με τον μεγάλο ή με τον μικρό αδερφό; Και πως επιβιώνει το μοναχοπαίδι;  Με ποιόν παίζει στο σπίτι, πόση μοναξιά νιώθει όντας μοναχοπαίδι;  Πώς επηρεάζονται τα οικονομικά μιας οικογένειας με πολλά παιδιά, ποιος σπουδάζει και ποιος όχι, ποιος παντρεύεται μικρός και ποιος μένει εργένης;

Η σειρά γέννησης και η θέση του κάθε παιδιού στην οικογένεια χρησιμοποιείται στην ψυχοθεραπεία αφού το σύστημα της οικογένειας έχει δομή, ιεραρχία, κανόνες και όρια.  Και μέσα σε ένα σύστημα ο ρόλος του καθενός προσδιορίζεται από την στιγμή της γέννησής του.

*Λειτουργός ΥΕΨ / ΥΠΠΑΝ