ΤΗΣ ΔΡΟΣ ΝΑΣΙΑΣ ΤΡΙΓΩΝΑΚΗ-ΠΑΥΛΟΥ PhD*
Ένας μεγάλος αριθμός εφήβων έχουν την τάση να απορροφούνται από τον εαυτό τους, να είναι εγωκεντρικοί τόσο μέσα από την διάσταση του «φανταστικού τους κοινού» όσο και του «προσωπικού τους παραμυθιού». Στην διάσταση του «φανταστικού κοινού» οι έφηβοι τείνουν να φαντάζονται ότι είναι συνεχώς πάνω σε μια σκηνή, δίνοντας μια συνεχή παράσταση, όπου οι άλλοι (σε ρόλο θεατών), τους δίνουν την αμέριστη και συνεχή προσοχή τους. Επάνω σε αυτήν την φανταστική σκηνή, το «προσωπικό παραμύθι» του κάθε έφηβου παίζεται με τέτοιον τρόπο που ο έφηβος νιώθει πως είναι μοναδικός και κανένας άλλος δεν είναι σε θέση / δεν έχει την δυνατότητα να τον καταλάβει. Για παράδειγμα, ένας έφηβος που πιστεύει ότι στο δικό του «φανταστικό παραμύθι» είναι αλώβητος και άτρωτος, δεν θα μπορεί να αντιληφθεί τις συνέπειες επικίνδυνων πράξεων και συμπεριφορών και θα παίζει μπροστά στο «φανταστικό του κοινό» παιχνίδια με τις μηχανές, με τις ουσίες, με το αλκοόλ. Μπορεί να ακούγεται υπερβολικό και σίγουρα δεν αναφερόμαστε σε όλους τους έφηβους, αλλά ο εγωκεντρισμός αυτός αγγίζει ένα μεγάλο ποσοστό αγοριών και κοριτσιών και αφήνει γονείς και εκπαιδευτικούς να διερωτώνται «Γιατί συμπεριφέρεται έτσι, Γιατί τα κάνει αυτά; Δεν ξέρει ότι είναι απρόσεκτος και μπορεί να πάθει κακό;».
Όταν οι ενήλικες προσπαθούν να εκλογικεύσουν με τους εγωκεντρικούς έφηβους νιώθουν ότι βρίσκουν μπροστά τους ένα τεράστιο τείχος. Προσπαθώντας να καταλάβουν «γιατί κάνουν τέτοιο show» τα παιδιά τους, δεν γνωρίζουν ότι εκείνη την στιγμή διαδραματίζεται το «προσωπικό παραμύθι» του κάθε παιδιού κυρίως μπροστά σε ένα κοινό όπως οι συνομήλικοι. Οι συνομήλικοι είναι το πιο δύσκολο κοινό για κάθε έφηβο να ικανοποιήσει, να τους κερδίσει με την παράσταση που θα δώσει, να καταφέρει να τον/την χειροκροτήσουν! Και φανταστείτε τι θα γίνει σε περίπτωση που η παράσταση που δίνει ο έφηβος μπροστά στο κοινό των συνομηλίκων, δεν είναι επιτυχημένη! Η κοροϊδία, ο χλευασμός, η απόρριψη, η κοινωνική περιθωριοποίηση που θα ακολουθήσει είναι περισσότερο τραυματική για τον έφηβο και το Εγώ του από ότι η τιμωρία των γονιών ή των καθηγητών.
Σε αυτές τις παραμέτρους θα προσθέσω και άλλους παράγοντες που δυναμώνουν την εγωκεντρική στάση των εφήβων και δυσκολεύουν τις σχέσεις τους με τους ενήλικες. Οι έφηβοι είναι πιο άμεσοι στο να έρχονται σε αντιπαράθεση, στο να κάνουν αντίλογο, στο να βρίσκουν εύκολα αντι-επιχειρήματα στα επιχειρήματα των ενηλίκων. Οι έφηβοι δεν εξιδανικεύουν πλέον τους γονείς και τους καθηγητές τους όπως κάνουν τα παιδιά του νηπιαγωγείου και των πρώτων τάξεων του δημοτικού. Έτσι, είναι μεγάλο σοκ για έναν πατέρα που ενώ η κόρη του στα 9 της χρόνια τον θεωρούσε αψεγάδιαστο (ομορφότερο, καλύτερο, εξυπνότερο από τους άλλους πατεράδες), τώρα στα 14 της να του αντιμιλά και να του απαριθμεί τα λάθη του και τις ατέλειές του (που κατά βάθος τα αναγνωρίζει και ο ίδιος αλλά δεν το ομολογεί και τα κρύβει!). Οι έφηβοι και οι ενήλικες ζουν σε διαφορετικές πραγματικότητες. Εκείνο που για τους γονείς είναι «αξίες» και «υπευθυνότητα», πχ, για τον έφηβο είναι «αυτονομία» και «προσωπικό γούστο». Όταν η μητέρα λέει στην 15χρονη κόρη της ότι ο τρόπος που ντύνεται δεν αρμόζει σε μαθήτρια σχολείου, η κόρη θα γυρίσει και θα πει ότι όλα τα κορίτσια στην τάξη της ντύνονται ακριβώς έτσι! Οι έφηβοι, μέσα στον εγωκεντρισμό τους, δεν μπορούν να υιοθετήσουν την οπτική ενός άλλου και δει ενήλικου ατόμου – η οπτική, η γνώμη, ο τρόπος σκέψης των ενηλίκων είναι πολύ μακρινός και εντελώς άγνωστος και ξένος σε αυτούς.
Τα χρόνια πριν το γυμνάσιο, οι νεαροί έφηβοι δεν καταλαβαίνουν πλήρως ότι οι άλλοι μπορεί να έχουν διαφορετικές απόψεις ή γνώμες από τους ίδιους. Δεν κατανοούν γιατί η δασκάλα ή η μητέρα αντιδρά έντονα σε μια φούστα που θα φορέσουν ενώ η ίδια η 11χρονη την βρίσκει cool και τόσο in-fashion. Μεγαλώνοντας, στα χρόνια του γυμνασίου, αρχίζει και αντιλαμβάνεται την «οπτική των τρίτων». Αρχίζει και αντιλαμβάνεται την αντίθεση απόψεων και την σύγκρουση που αυτή δημιουργεί με πιο αντικειμενικό και λιγότερο προσωπικό τρόπο. Για πολλούς έφηβους αυτή η γνωστική (και συναισθηματική) διεργασία μπορεί να πάρει χρόνια (συχνά μέχρι την ενηλικίωση) μέχρι δηλαδή να φτάσει στο σημείο να πει «να προσέχω τι θα πω στην φίλη μου για το καινούργιο της κούρεμα, ίσως να ενοχληθεί από τα σχόλια μου…» ή «εγώ και ο ξάδερφός μου ερχόμαστε συνέχεια σε λεκτική αντιπαράθεση επειδή είμαστε και οι δυο το ίδιο ξεροκέφαλοι…». Στην εφηβεία αυτό δεν γίνεται αφού «εγώ είμαι σωστός» ενώ «εσύ είσαι λάθος». Ενήλικες που συγκρούονται με έφηβους προσπαθώντας να τους πείσουν, να τους κάνουν να δουν το σωστό, να τους συνεφέρουν δεν καταφέρνουν τίποτα άλλο από το να παρατείνουν τις συγκρούσεις και να τις κάνουν πιο δυνατές. Σε αυτές τις περιπτώσεις χάνεται και η ουσία της σύγκρουσης, ο λόγος της αντιπαράθεσης, η αιτία της λογοδοσίας αφού στόχος είναι ποιος θα υπερισχύσει και ποιος θα κερδίσει αντί να επιτευχθεί ένας συμβιβασμός που να λαμβάνει υπόψη τον εγωκεντρισμό του έφηβου.
Ενήλικες και έφηβοι καλό θα είναι να φτάνουν σε μια διαπραγμάτευση. Για τον έφηβο «ο άλλος πρέπει να αλλάξει». Για τον ενήλικα «εγώ πρέπει να αλλάξω». Η απόσταση ανάμεσα σε αυτές τις δυο στάσεις ζωής είναι μεγάλη. Ο ενήλικας που λογικά έχει βρεθεί στην θέση του έφηβου, διαπραγματεύεται με λόγια, πράξεις, λειτουργικές και υγιείς συμπεριφορές την σχέση του με τον έφηβο για να του διδάξει τον συμβιβασμό, την αμοιβαία λύση σε ένα διαπροσωπικό πρόβλημα, τον σεβασμό στην άποψη του άλλου και την σημασία της αυτοκριτικής και της μείωσης του εγωκεντρισμού.
*Λειτουργός Υπηρεσίας Εκπαιδευτικής Ψυχολογίας / ΥΠΠΑΝ
