ΤΗΣ ΔΡΟΣ ΝΑΣΙΑΣ ΤΡΙΓΩΝΑΚΗ ΠΑΥΛΟΥ*
Η μοναξιά είναι μια υποκειμενική εμπειρία και γι’ αυτό και είναι δύσκολο να εντοπιστεί και να αξιολογηθεί. Μπορούμε εύκολα να εντοπίσουμε και να μετρήσουμε τους κοινωνικά απομονωμένους ανθρώπους και τους μοναχικούς αλλά όχι αυτούς που νιώθουν μοναξιά.
Με βάση τις θεωρίες της κοινωνικής ψυχολογίας, η μοναξιά ορίζεται ως το χάσμα μεταξύ των κοινωνικών δεσμών και σχέσεων που το άτομο θα ήθελε να είχε και των σχέσεων και κοινωνικών αλληλεπιδράσεων που νιώθει ότι έχει τη δεδομένη στιγμή. Μπορεί, δηλαδή, να γνωρίζουμε ένα άτομο που φαινομενικά έχει πολλούς γνωστούς και «φίλους» αλλά αν τον ρωτήσουμε γι΄ αυτούς θα μας πει ότι «δεν νιώθω ότι πραγματικά όλοι αυτοί ξέρουν ποιος είμαι» ή «δεν νιώθω ουσιαστικά ότι είμαι κοντά με κανέναν από αυτούς».
Η μοναξιά δεν είναι το ίδιο με την μοναχικότητα ή την κοινωνική απόσυρση. Η μοναξιά βιώνεται ως κάτι αρνητικό ενώ η μοναχικότητα ή η κοινωνική απομόνωση όχι. Η μοναξιά έχει θέση μέσα στο άτομο και στο πως νιώθει. Η μοναξιά βιώνεται μέσα σε ένα πλήθος κόσμου, σε μια μεγάλη παρέα, σε μια οικογένεια, στη δουλειά ενώ από την άλλη, το να απομακρύνεσαι κοινωνικά, να θέλεις λίγο χρόνο μόνος σου, να μην θέλεις να μιλήσεις σε κανέναν, μπορεί να σημαίνει «αφήστε με μόνο μου» αλλά όχι ότι «νιώθω μοναξιά». Η διαφορά, με άλλα λόγια, βρίσκεται στη συχνότητα, τη διάρκεια και την ένταση του βιώματος και της αρνητικής εμπειρίας της μοναξιάς. Και όλα αυτά σε συνδυασμό με την συναισθηματική βαρύτητα, το πόσο σημαντικό είναι να έχει κάποιος σχέσεις και έναν κοινωνικό, υποστηρικτικό περίγυρο αλληλεπιδράσεων ή όχι. Άρα, αρκετοί κοινωνικοί ψυχολόγοι, αναφέρονται στη μοναξιά ως ένα φάσμα: όσο πιο μεγάλη σημασία και συναισθηματική βαρύτητα έχουν οι σχέσεις και οι ανθρώπινοι δεσμοί για το άτομο, τόσο πιο έντονη η μοναξιά που βιώνει όταν αυτοί οι δεσμοί και οι σχέσεις λείπουν από την ζωή του.
Η εμπειρία της μοναξιάς, το «συχνά νιώθω τόσο μόνη μέσα μου και ενώ μπορώ να μιλήσω για χίλια-δυο πράγματα σε φίλους και συναδέλφους, δεν μπορώ να μιλήσω για αυτή τη μοναξιά, αυτή τη μάχη που έχει ξεσπάσει μέσα μου. Πολεμάω με τον ίδιο μου τον εαυτό», μπορεί να περιγραφεί ως μια περιστρεφόμενη σκάλα. Η κατάσταση στην οποία βρίσκεται το άτομο και ένα γεγονός ενεργοποιούν αρνητικά συναισθήματα και σκέψεις. Ανεβαίνοντας την σκάλα, αυτές οι σκέψεις και τα συναισθήματα επηρεάζουν την συμπεριφορά με τρόπο αρνητικό ώστε να απομακρυνθεί το άτομο, να απομονωθεί. Αυτό οδηγεί σε περισσότερα αρνητικά αισθήματα και σκέψεις και λιγότερη διάθεση για κινητοποίηση και επανασύνδεση με τους γνωστούς / φίλους. Και όσο το άτομο δεν κινητοποιείται και δεν καταβάλει προσπάθεια να σχετιστεί και να συνδεθεί, τόσο περισσότερο απομονώνεται, αποσυνδέεται, και βιώνει εντονότερα τη μοναξιά του. Μόνο όταν αναγνωρίσει ότι οι αρνητικές σκέψεις και συναισθήματα επηρεάζουν τη μοναξιά του, θα καταφέρει εμπράκτως να αλλάξει το μοτίβο, να μετακινηθεί προς σκαλοπάτια που οδηγούν στην κοινωνική επαφή, στην αναζήτηση της επαφής με άλλους ανθρώπους, στο μοίρασμα εμπειριών για να μην είναι τόσο έντονο το αίσθημα της μοναξιάς του.
Η μοναξιά είναι κάτι πέρα από την μοναχικότητα ή την κοινωνική απομόνωση / απόσυρση – δεν διερωτάται απλά εάν κάποιος έχει φίλους ή σε ποιόν να πει τα προβλήματά του. Αναφύονται σοβαρότερα θέματα όπως λόγου χάριν, «πού ανήκω;», «έχει νόημα η ζωή μου στον κόσμο αυτόν;», «ποιος είναι ο σκοπός της ύπαρξής μου;», «εάν πάρω τώρα τηλέφωνο έναν συνάδελφό μου, θα δεχτεί να βγει μαζί μου για καφέ; Κι αν όχι, γιατί; Αφού στο γραφείο φαίνεται να με συμπαθεί…». Το βίωμα της μοναξιάς υπερβαίνει γλώσσα, φυλή, θρησκεία, οικονομικό και μορφωτικό επίπεδο – βιώνεται από όλους τους λαούς, τις φυλές, τα κοινωνικά υποστρώματα.
Αυτό είναι εμφανές με την πανδημία του covid-19. Μια πανδημία που έχει αγγίξει όλες τις χώρες, τις θρησκείες, τις οικονομίες, τους πολιτισμούς, τις γλώσσες του πλανήτη. Μια πανδημία που έχει αγγίξει αδιακρίτως όλον τον κόσμο και φαίνεται να έχει οδηγήσει σε μια πανδημία στρες, άγχους, μοναξιάς. Φυσικά, έρευνες της κοινωνικής ψυχολογίας ασχολήθηκαν με την ψυχολογία της μοναξιάς και τις επιπτώσεις αυτής στην ψυχική υγεία των ανθρώπων πολλά χρόνια πριν την πανδημία του covid-19. Δεν είναι φαινόμενο ή αποτέλεσμα αυτής. Αλλά η κοινωνική αποστασιοποίηση, ο εγκλεισμός, η προστασία της δημόσιας υγείας με την έλλειψη αγκαλιάς, χειραψίας, φιλιού, οι μειωμένες επισκέψεις σε σπίτια φίλων / γνωστών, ο φόβος μετάδοσης του ιού, η προστασία των ευπαθών ομάδων, το κλείσιμο σχολείων, η εκ περιτροπής εργασία και η τηλεργασία, έχουν αυξήσει την εμφάνισή του αισθήματος και τους βιώματος της μοναξιάς ανεξαιρέτως ηλικίας ή κοινωνικομορφωτικού και οικονομικού status. Το σύνθημα «είμαστε σε αυτό μαζί» / «μαζί θα τα καταφέρουμε», συνοδεύεται από το αίσθημα / βίωμα «αλλά είμαστε τόσο μόνοι».
*Λειτουργός ΥΕΨ / ΥΠΠΑΝ
