ΤΗΣ ΔΡΟΣ ΝΑΣΙΑΣ ΤΡΙΓΩΝΑΚΗ ΠΑΥΛΟΥ PhD*
Ο φόβος της εγκατάλειψης είναι ένας φόβος που τον μοιράζονται όλα τα μέλη της οικογένειας ενός αγχωμένου παιδιού. Όλα τα μέλη της οικογένειας φοβούνται μήπως μείνουν μόνοι να αντιμετωπίσουν όσα φέρει η ζωή, χωρίς στήριξη από αυτούς στους οποίους έχουν μάθει να βασίζονται. Το παιδί φοβάται μήπως χάσει τους γονείς του, οι γονείς φοβούνται μήπως δεν έχει ο ένας τον άλλον, μήπως η ζωή τα φέρει έτσι ώστε να μην μπορούν να στηριχθούν ο ένας στον άλλον.
Οικογένειες με παιδιά που βιώνουν άγχος εγκατάλειψης φαίνονται οικογένειες αγαπημένες, δεμένες, υποστηρικτικές αλλά αυτό έχει ένα τίμημα: περιορισμό της ελευθερίας, απώλεια της ταυτότητας λόγω πχ γονεοποίησης των παιδιών ή μείωση της έκφρασης του συναισθήματος του θυμού, της οργής, της δυσαρέσκειας κάτι που μπορεί να οδηγήσει σε εσωτερικευμένο άγχος – οι στενοί δεσμοί προσκόλλησης μεταξύ των μελών της οικογένειας είναι γεμάτοι ανασφάλειες. Το παιδί που στηρίζεται αποκλειστικά στους γονείς του για βοήθεια, γίνεται υπερευαίσθητο στα σημάδια γονεϊκής μη-διαθεσιμότητας, απομάκρυνσης, απόρριψης, αναστάτωσης. Από την άλλη πλευρά, οι γονείς γίνονται υπερευαίσθητοι στα σημάδια άγχους του παιδιού και νιώθουν την πίεση να δράσουν άμεσα ώστε να μην το εξωτερικεύσει ή εάν είναι στην αρχή, να το εμποδίσουν να εμφανιστεί. Θυσιάζουν την υγιή αλληλεπίδραση και τις σχέσεις τους στην οικογένεια προκειμένου να δώσουν αμέριστη προσοχή στο αγχωμένο παιδί πιστεύοντας ότι έτσι το φροντίζουν και το βοηθούν. Οι γονείς χάνουν την μεταξύ τους σχέση. Ο πατέρας και η μητέρα απομακρύνονται μεταξύ τους και είτε ο ένας ή ο άλλος ζητούν ακόμα πιο στενό δεσμό με το παιδί για να ισοσταθμίσουν την χαμένη σχέση του γάμου τους. Αυτή η γονεϊκή απορρόφηση από το άγχος του παιδιού, αποδυναμώνει την σχέση του ζευγαριού.
Όσο το παιδί αντιλαμβάνεται ότι ο γονιός δένεται περισσότερο μαζί του, αρχίζει να μεταφράζει αυτή την στενή σχέση ως μήνυμα από τους γονείς του ότι πραγματικά ως παιδί βρίσκεται σε κίνδυνο, ότι από κάτι απειλείται. Μέσα σε μια σύγχυση διπλών μηνυμάτων, το παιδί αγχώνεται περισσότερο – από τη μια του λένε «δεν υπάρχει τίποτα να φοβάσαι» και από την άλλη προσαρμόζονται στο άγχος του παιδιού, αλλάζουν προτεραιότητες στην ζωή τους, μειώνουν τις απαιτήσεις τους από το παιδί ή ανέχονται συμπεριφορές μεταφέροντας έτσι το μήνυμα στο παιδί ότι κάτι σοβαρό του συμβαίνει. Φαύλος κύκλος.
Ο φόβος της εγκατάλειψης είναι ένα θέμα που απασχολεί ολόκληρη την οικογένεια, όταν εμφανιστεί. Δεν προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι αγχωμένα παιδιά έχουν αγχωμένους γονείς. Όταν το παιδί έχει άγχος, έχουν και οι γονείς οι οποίοι στην προσπάθειά τους να μειώσουν το άγχος του παιδιού, έχουν την επιθυμία και το κίνητρο να μειώσουν και το δικό τους. Το άγχος έχει διεισδύσει σε ολόκληρο το οικογενειακό σύστημα και μείωση αυτού καθώς και των συμπτωμάτων του είναι μια διαδικασία δύσκολη και μακροχρόνια. Για να ξεκινήσει μια τέτοια διαδικασία πρέπει αρχικά να παρατηρήσουμε τα σημάδια που εμφανίζουν τα παιδιά και να διερωτηθούμε
Τα μοτίβα συμπεριφοράς είναι μάλλον πιο περίπλοκα από ότι αρχικά νομίζουμε. Πολλές έρευνες έχουν δείξει ότι συγκεκριμένα μοντέλα σχέσεων και αλληλεπιδράσεων μεταξύ των μελών της οικογένειας σχετίζονται με το άγχος και τους φόβους των παιδιών. Κάποιες έρευνες υποστηρίζουν την σχέση μεταξύ υπερπροστατευτικών γονέων και αγχωμένων παιδιών, άλλες την σχέση μεταξύ αγχωτικών γονέων και αγχωμένων παιδιών. Κάποιες έρευνες καταλήγουν στο ότι όσο πιο ελεγκτικός και αυταρχικός είναι ο γονιός, τόσο πιο αγχωμένα και φοβικά είναι τα παιδιά. Η πληθώρα των ερευνών όμως καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι τα παιδιά εμφανίζουν άγχος και απειλή από γονείς υπερπροστατευτικούς και ταυτόχρονα υπερεμπλεκόμενους στην ζωή των παιδιών τους. Γονείς που ενώ δίνουν την εντύπωση ότι νοιάζονται και ασχολούνται με την φροντίδα και την ευημερία των παιδιών τους, τελικά τα πνίγουν με την ασφυκτική παρουσία τους στις ζωές τους. Δεν τους δίνουν χώρο να μεγαλώσουν, να σκεφτούν αυτόβουλα, να πράξουν αυτόνομα. Τα παιδιά δεν βιώνουν τους γονείς αυτούς ως υποστηρικτικούς ή διαθέσιμους αλλά μάλλον ως γονείς απορριπτικούς, απόμακρους, συναισθηματικά απόντες. Τα παιδιά καταλήγουν να είναι αγχωμένα και σε μια συνεχή ένταση που σχετίζεται με το φόβο της εγκατάλειψης / απόρριψης εάν δεν κάνουν κάτι που να ευχαριστεί ή να βρίσκει σύμφωνους τους γονείς. Βρίσκονται συνεχώς μέσα στον κυκλώνα των αγχωτικών συναισθημάτων των γονιών τους και στροβιλίζονται μαζί τους μέσα σε αυτόν χωρίς να μπορούν να βρουν τρόπο διαφυγής.
Όπως όλα τα συμπτώματα σε μια οικογένεια έτσι και τα συμπτώματα άγχους και φόβου απόρριψης και εγκατάλειψης σχετίζονται με τον τρόπο που τα μέλη της οικογένειας αλληλεπιδρούν και σχετίζονται μεταξύ τους. Όταν το παιδί είναι αγχωμένο, είναι και οι γονείς. Όταν ένας ή και οι δυο γονείς είναι αγχωμένοι, είναι και τα παιδιά. Στην προσπάθεια των γονιών να μειώσουν το άγχος στο παιδί, προσαρμόζονται και υποτάσσονται στα συμπτώματα αυτού με αποτέλεσμα να συνεχίζεται ο φαύλος κύκλος του άγχους στην οικογένεια.
*Λειτουργός ΥΕΨ / ΥΠΠΑΝ
