ΤΗΣ ΔΡΟΣ ΝΑΣΙΑΣ ΤΡΙΓΩΝΑΚΗ - ΠΑΥΛΟΥ PhD
Όταν ένα παιδί εκτίθεται σε μια φυσική καταστροφή (σεισμό, πυρκαγιά, πλημμύρα, ανεμοστρόβιλο κλπ), οι συναισθηματικές επιπτώσεις σχετίζονται με το είδος και την ένταση της φυσικής καταστροφής, με την ύπαρξη ή την απουσία κοινωνικής στήριξης και αλληλεγγύης, με την αποδιοργάνωση ή μη της καθημερινότητας και με τον βαθμό αναστάτωσης και χάους που δημιουργείται τόσο στην οικογένεια όσο και στο ευρύτερο κοινωνικό πλαίσιο στο οποίο είναι ενταγμένο το κάθε παιδί.
Πληθώρα συναισθηματικών αντιδράσεων έχουν καταγραφεί σε έρευνες που αφορούν στις επιπτώσεις φυσικών καταστροφών στην ψυχολογία των παιδιών και κυμαίνονται από έκδηλη αγωνία και ανησυχία μέχρι διαταραχή μετατραυματικού στρες και καταθλιπτική συμπτωματολογία. Τα περισσότερα παιδιά, αρχικά, εμφανίζουν φόβο, αμηχανία, ανησυχία για την υγεία των μελών της οικογένειας, λύπη και μια αγωνία για το τι θα γίνει μετά. Όσο περνάει ο καιρός και λίγες ίσως μέρες μετά την καταστροφή, τα παιδιά αρχίζουν να συνειδητοποιούν το μέγεθος της καταστροφής και, με βάση την χρονολογική τους ηλικία καθώς και το γνωστικό και αναπτυξιακό τους στάδιο, αισθάνονται άγχος και ανασφάλεια, δυσκολίες στον ύπνο, καχυποψία, θυμό και αγανάκτηση ιδίως σε περιπτώσεις που προσωπικά αντικείμενα έχουν καταστραφεί ή και αγαπημένα πρόσωπα έχουν τραυματιστεί ή αρρωστήσει. Λογικά, μετά από κάποιο εύλογο χρονικό διάστημα, οι συναισθηματικές αυτές αντιδράσεις τίθενται υπό έλεγχο ή μειώνονται. Σε περιπτώσεις που η φυσική καταστροφή έφερε πολλές απώλειες ή ακόμα και τον θάνατο, οι επιπτώσεις είναι μακροχρόνιες και επηρεάζουν την καθημερινότητα των παιδιών σε κοινωνικό και μαθησιακό επίπεδο.
Αν και οι περισσότερες έρευνες στην σχολική και κλινική ψυχολογία αναφέρουν ότι οι ειδικοί ψυχικής υγείας δεν πρέπει να βγάζουν αυθαίρετα συμπεράσματα ή να καταλήγουν στο ότι όλα τα παιδιά που έχουν ζήσει φυσικές καταστροφές θα αναπτύξουν κάποια ψυχοπαθολογία, εν τούτοις αναφέρονται σε στοιχεία ή συμπτώματα άγχους και στρες που σε κάποια παιδιά είναι πιο έντονα και μακροχρόνια ενώ σε άλλα όχι τόσο. Αυτό έχει να κάνει με την ωριμότητα του παιδιού, την ηλικία στην οποία βίωσε μια φυσική καταστροφή, το πώς οι ενήλικες την αντιμετώπισαν και τους μηχανισμούς που έχει αναπτύξει το κάθε παιδί μέσα από ατομικά και συλλογικά βιώματα στο να είναι ανθεκτικό και να μπορεί να αντιμετωπίζει τέτοιες προκλήσεις.
Σε πολλά εγχειρίδια αναφέρεται η σύνδεση μιας Διαταραχής Μετατραυματικού Στρες στα παιδιά (άνω των 6 ετών) μετά το τραύμα μιας φυσικής καταστροφής αφού το παιδί έχει υποστεί πρωτογενή ή δευτερογενή έκθεση σε πραγματικό ή επαπειλούμενο θάνατο, βαρύ τραυματισμό ή απειλή της σωματικής του ακεραιότητας είτε βιώνοντας άμεσα το τραυματικό γεγονός, είτε ως μάρτυρας όταν το γεγονός συνέβαινε ή μαθαίνοντας ότι το τραυματικό γεγονός συνέβη σε άτομο του στενού οικογενειακού του κύκλου.
Αφού έχει συμβεί το τραυματικό γεγονός, μπορεί να παρουσιαστούν ακούσιες και επαναλαμβανόμενες ενοχλητικές μνήμες του συμβάντος, επαναλαμβανόμενα όνειρα, επαναβιώσεις όπου το παιδί νιώθει ότι ξαναζεί το τραυματικό γεγονός, έντονη ή παρατεταμένη ψυχολογική ενόχληση ή και έκδηλες φυσιολογικές αντιδράσεις
Η συγκεκριμένη διαταραχή στα παιδιά 6 ετών και μικρότερα έχει τα ίδια κριτήρια διάγνωσης, αφού η διάρκεια των συμπτωμάτων είναι τουλάχιστον 1 μήνα μετά το τραυματικό γεγονός (θάνατος, βαρύς τραυματισμός,κλπ) και περισσότερο από 6 μήνες με έντονη
Παιδιά που έχουν υποστεί κακοποίηση ή μακροχρόνια παραμέληση, που έχουν βιώσει τον αιφνίδιο θάνατο αγαπημένου προσώπου λόγω τροχαίου δυστυχήματος, πνιγμού ή αυτοκτονίας, παιδιά που έχουν διαφύγει από πόλεμο ή παιδιά που βίωσαν φυσικές καταστροφές (πυρκαγιές, σεισμούς, πλημμύρες κλπ) είναι πολύ πιθανό να αναπτύξουν μετατραυματικό στρες μετά το συμβάν.
Η συναισθηματική επίδραση μιας φυσικής καταστροφής στα παιδιά συνδέεται άμεσα με τις επιπτώσεις αυτής στην ψυχολογία των ενηλίκων. Όταν οι ενήλικες φαίνεται πως έχουν ανεπτυγμένες δεξιότητες προσαρμογής στις νέες συνθήκες και είναι ψυχικά ανθεκτικοί στις ανατροπές και τις δυσάρεστες εκπλήξεις της ζωής, τα παιδιά αναγνωρίζουν, κατανοούν και συμπεριφέρονται με πιο ήπια συμπτώματα ως αντίδραση στην καταστροφική εμπειρία. Όπως είναι φυσικό, σε κάθε μορφή απώλειας, ο θυμός, η αγανάκτηση, η λύπη, η αγωνία και η ανασφάλεια είναι συναισθήματα που λογικά ακολουθούν το βίωμα. Σε μια φυσική καταστροφή όμως η συλλογική προσπάθεια, η κοινωνική στήριξη, η αλληλεγγύη, η αλληλο-υποστήριξη και η αλληλοκατανόηση μαζί με έκτακτες, έμπρακτες και άμεσες πολιτικές αποφάσεις και δράσεις, παίζουν εξίσου σημαντικό ρόλο στο να προχωρήσει το άτομο, η γειτονιά, η κοινότητα ολόκληρη παρακάτω με στόχο την καλύτερη διαχείριση του ψυχικού τραύματος.
Λειτουργός ΥΕΨ / ΥΠΠΑΝ
