ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ*
«Ο καθένας μπορεί να θυμώσει, αυτό είναι εύκολο. Αλλά το να θυμώσει κανείς με το σωστό άτομο, στο σωστό βαθμό και στη σωστή στιγμή, για τη σωστή αιτία και με το σωστό τρόπο, αυτό δεν είναι εύκολο», Αριστοτέλης.
Ο θυμός είναι ένα πολύπλευρο συναίσθημα το οποίο περιλαμβάνει ενόχληση, απογοήτευση, δυσαρέσκεια και εκνευρισμό. Όπως και οι ενήλικες έτσι και τα παιδιά αισθάνονται θυμό. Ο θυμός πηγάζει κυρίως από εξωτερικά ερεθίσματα, αλλά και από ανησυχία για τα προσωπικά μας προβλήματα. Θυμό μπορούν να προκαλέσουν και κάποιες μνήμες τραυματικών γεγονότων.
Το συναίσθημα εμφανίζεται συχνά σε παιδιά και έφηβους. Πιθανά αίτια είναι η αίσθηση ότι παραβιάζεται ο προσωπικός τους χώρος, ότι τα δικαιώματα τους απειλούνται ή ότι η προσωπικότητα τους έχει δεχθεί ένα πλήγμα αδικίας από κάποιον άλλο ή από κάποια κατάσταση. Εξαιτίας του αυθόρμητου του χαρακτήρα τους, τα παιδιά και οι έφηβοι συχνά υποθέτουν ότι οι άλλοι τους επιτίθενται εσκεμμένα, ενώ συχνά δε συμβαίνει αυτό. Επιπλέον, ο εγωκεντρισμός τους, δημιουργεί την πεποίθηση ότι οι άλλοι θα πρέπει να ακολουθούν τους δικούς τους κανόνες. Ακόμη, η ζήλια και ο αδελφικός ανταγωνισμός μπορεί να οδηγήσουν σε εκρήξεις θυμού. Η αμηχανία, η απογοήτευση και η ταπείνωση μπορούν επίσης να οδηγήσουν σε ξεσπάσματα. Τέλος, η κόπωση, η πείνα, η ασθένεια και ο πόνος τείνουν να δημιουργούν θυμό στους ανθρώπους.
Επειδή ο θυμός μπορεί να οδηγήσει πολύ εύκολα σε κάποια εναντιωματική ή προκλητική συμπεριφορά ή σε λεκτική και σωματική επιθετικότητα, είναι σημαντικό τα παιδιά και οι έφηβοι να βοηθηθούν ώστε να εντοπίσουν και να αμφισβητήσουν τις μη λειτουργικές σκέψεις που υιοθετούν και διατηρούν τον θυμό τους στο πέρασμα του χρόνου.
Ο θυμός εκδηλώνεται συνήθως με Α) ασυνήθιστα ξεσπάσματα επιθετικότητας, Β) απομόνωση κι έλλειψη ενδιαφέροντος για δραστηριότητες που ήταν ενδιαφέρουσες για αυτούς, Γ) υπερβολικά κλάματα και είναι μονίμως λυπημένοι, Δ) αποξένωση και αποφυγή συνάντησης με φίλους, Ε) αλλαγές στη διατροφή και στον ύπνο, Ζ) δυσκολίες στο να μιλήσουν ή να εξηγήσουν τα συναισθήματα τους, Η) αυτοκαταστροφικές συμπεριφορές και Θ) υπερβολικές αντιδράσεις.
Πρόληψη του θυμού σε παιδιά και έφηβους.
Ο θυμός δημιουργεί καταστάσεις έντονες, οι οποίες κάποιες φορές είναι δύσκολο να ελεγχθούν. Υπάρχουν ενέργειες τις οποίες μπορούν να κάνουν οι γονείς και οι εκπαιδευτικοί για να προλάβουν τις εκρήξεις των παιδιών και των εφήβων. Πιο κάτω παραθέτονται κάποιες ενδεικτικές τεχνικές που μπορούν να φανούν χρήσιμες:
Τεχνικές διαχείρισης του θυμού σε παιδιά και έφηβους.
Είναι λογικό ότι δεν προβλέπονται και δεν αντιμετωπίζονται όλες οι καταστάσεις που πιθανόν να πυροδοτήσουν τον θυμό στα παιδιά και στους έφηβους. Στις περιπτώσεις αυτές είναι χρήσιμο να υπάρχει ενημέρωση για το πώς βοηθιούνται τα παιδιά και οι έφηβοι για να σταματήσουν τον θυμό τους προτού κλιμακωθεί ανεξέλεγκτα.
Στο σπίτι:
Αποφύγετε την βία: Παραμείνετε ήρεμοι και ελέγξετε τη δική σας αντίδραση. Να θυμάστε ότι η βία φέρνει βία, και κάθε φορά που προσβάλετε και τιμωρείτε με τρόπο που κακοποιεί συναισθηματικά, το παιδί σας ουσιαστικά «διδάσκεται» τρόπους εξουσίας, τους οποίους αργά ή γρήγορα θα προσπαθήσει να φτάσει και να ξεπεράσει.
Επιδείξτε ενδιαφέρον: Εάν το παιδί σας φαίνεται αναστατωμένο, ρωτήστε το τι του συμβαίνει προτού ξεσπάσει. Δώστε του να καταλάβει ότι μπορεί να σας πει τα πάντα χωρίς να τον κρίνετε. Στόχος σας να είναι να καταλάβετε το παιδί σας και όχι να κερδίσετε τη διαμάχη ή να το κάνετε να συμπεριφέρεται σωστά. Ακούστε τον τόνο κι όχι τις λέξεις, ο οποίος επιδεικνύει αναστάτωση. Έχετε στο μυαλό σας, επίσης, ότι μια αγκαλιά ή ένα απαλό χάδι προσφέρουν το αίσθημα της ασφάλεια στο παιδί/στον έφηβο.
Μην το σκέφτεστε προσωπικά: Το παιδί σας μπορεί να κατευθύνει τον θυμό του σε εσάς, παρόλα αυτά μπορεί να το κάνει γιατί θέλει να το ακούσετε και να κάνετε κάτι. Πολλές φορές η αναστάτωση του απορρέει από ζητήματα που έχουν μικρή σχέση με εσάς ή απλώς εμπλέκεστε με έμμεσο τρόπο. Ακούστε και αναλάβετε την ευθύνη για πράγματα που ίσως θα ήθελε να αλλάξετε, αλλά μην ταράζεστε και μη θυμώνετε κι εσείς μαζί του. Επίσης, είναι σημαντικό να αποφασίσετε πότε ο θυμός γίνεται δυσλειτουργικός και να απαντάτε σε αυτό και όχι ανεξαιρέτως σε κάθε εκδήλωση θυμού του παιδιού.
Αγνόηση θυμού: Εάν πιστεύετε ότι το κάνει για να τραβήξει την προσοχή σας, αγνοήστε τον θυμό. Μόλις ηρεμίσει, δώστε του την προσοχή που χρειάζεται.
Εύρεση των αιτιών του συναισθήματος: Προσπαθήστε να κατονομάσετε το συναίσθημα ώστε να βοηθήσετε το παιδί σας να βρει αυτό που θέλει ή χρειάζεται. Ψάξτε και βρείτε πιθανές «παγίδες» ανάπτυξης θυμού στο χώρο του σπιτιού και στο πρόγραμμα της οικογένειας. Για παράδειγμα:
Βάλτε όρια στη συμπεριφορά: Το να κατανοείτε τα συναισθήματα και τις ανάγκες του παιδιού σας καθώς και τα αίτια της συμπεριφοράς δεν είναι το ίδιο με τον να παραβλέπετε ή να αποδέχεστε αυτή τη συμπεριφορά. Θέστε όρια στη συμπεριφορά του καθώς το βοηθάτε να λύσει το πρόβλημα του. Θα μπορούσατε να πείτε «Θα ήθελες να βρεις έναν τρόπο να το αντιμετωπίσεις αυτό χωρίς να φωνάζεις, να κτυπάς πράγματα ή να εξοργίζεσαι; Τι νομίζεις ότι θα σε βοηθούσε;».
Χρήση τεχνικής time-out: Η τεχνική time-out είναι αποτελεσματική φτάνει να έχει προσυμφωνηθεί με το παιδί σας. Με αυτή την τεχνική διακόπτετε σε οποιοδήποτε μέρος μια συζήτηση που φαίνεται ότι έχει υψηλή ένταση για μερικά λεπτά. Το παιδί μένει μόνο για μερικά λεπτά χωρίς να μιλάει, έχοντας χρόνο έτσι να σκεφτεί αυτά που συζητήθηκαν.
Στο σχολείο:
Συνοπτικά τα παιδιά και οι έφηβοι χρειάζονται αγάπη, υποστήριξη, ενθάρρυνση, στοργή, αποδοχή και προσοχή. Η ζωή είναι γεμάτη από απογοητεύσεις, πόνο, απώλεια και απροσδόκητες αντιδράσεις των άλλων ανθρώπων. Αυτό είναι κάτι που δεν μπορεί να αλλάξει. Εκείνο όμως που μπορεί να αλλάξει είναι ο τρόπος με τον οποίο επιλέγουν οι άνθρωποι να αντιμετωπίσουν τέτοιου είδους γεγονότα. Ελέγχοντας τις αντιδράσεις του θυμού τους, τα παιδιά μπορούν να προστατέψουν τον εαυτό τους από το να γίνουν περισσότερο δυστυχισμένοι μακροπρόθεσμα.
Εάν παρόλες τις προσπάθειες το παιδί/ο έφηβος εξακολουθεί να παρουσιάζει έντονες εκρήξεις θυμού μην διστάσετε να ζητήσετε εξειδικευμένη βοήθεια από Εκπαιδευτικό Ψυχολόγο.
*Ειδικευόμενη Εκπαιδευτική Ψυχολόγος