Διαχείριση θυμού στα παιδιά και στους έφηβους


ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ*

«Ο καθένας μπορεί να θυμώσει, αυτό είναι εύκολο. Αλλά το να θυμώσει κανείς με το σωστό άτομο, στο σωστό βαθμό και στη σωστή στιγμή, για τη σωστή αιτία και με το σωστό τρόπο, αυτό δεν είναι εύκολο», Αριστοτέλης.

Ο θυμός είναι ένα πολύπλευρο συναίσθημα το οποίο περιλαμβάνει ενόχληση, απογοήτευση, δυσαρέσκεια και εκνευρισμό. Όπως και οι ενήλικες έτσι και τα παιδιά αισθάνονται θυμό. Ο θυμός πηγάζει κυρίως από εξωτερικά ερεθίσματα, αλλά και από ανησυχία για τα προσωπικά μας προβλήματα. Θυμό μπορούν να προκαλέσουν και κάποιες μνήμες τραυματικών γεγονότων.

Το συναίσθημα εμφανίζεται συχνά σε παιδιά και έφηβους. Πιθανά αίτια είναι η αίσθηση ότι παραβιάζεται ο προσωπικός τους χώρος, ότι τα δικαιώματα τους απειλούνται ή ότι η προσωπικότητα τους έχει δεχθεί ένα πλήγμα αδικίας από κάποιον άλλο ή από κάποια κατάσταση. Εξαιτίας του αυθόρμητου του χαρακτήρα τους, τα παιδιά και οι έφηβοι συχνά υποθέτουν ότι οι άλλοι τους επιτίθενται εσκεμμένα, ενώ συχνά δε συμβαίνει αυτό. Επιπλέον, ο εγωκεντρισμός τους, δημιουργεί την πεποίθηση ότι οι άλλοι θα πρέπει να ακολουθούν τους δικούς τους κανόνες. Ακόμη, η ζήλια και ο αδελφικός ανταγωνισμός μπορεί να οδηγήσουν σε εκρήξεις θυμού. Η αμηχανία, η απογοήτευση και η ταπείνωση μπορούν επίσης να οδηγήσουν σε ξεσπάσματα. Τέλος, η κόπωση, η πείνα, η ασθένεια και ο πόνος τείνουν να δημιουργούν θυμό στους ανθρώπους.

Επειδή ο θυμός μπορεί να οδηγήσει πολύ εύκολα  σε κάποια εναντιωματική ή προκλητική συμπεριφορά ή σε λεκτική και σωματική επιθετικότητα, είναι σημαντικό τα παιδιά και οι έφηβοι να βοηθηθούν ώστε να εντοπίσουν και να αμφισβητήσουν τις μη λειτουργικές σκέψεις που υιοθετούν και διατηρούν τον θυμό τους στο πέρασμα του χρόνου.

Ο θυμός εκδηλώνεται συνήθως με Α) ασυνήθιστα ξεσπάσματα επιθετικότητας, Β) απομόνωση κι έλλειψη ενδιαφέροντος για δραστηριότητες που ήταν ενδιαφέρουσες για αυτούς, Γ) υπερβολικά κλάματα και είναι μονίμως λυπημένοι, Δ) αποξένωση και αποφυγή συνάντησης με φίλους, Ε) αλλαγές στη διατροφή και στον ύπνο, Ζ) δυσκολίες στο να μιλήσουν ή να εξηγήσουν τα συναισθήματα τους, Η) αυτοκαταστροφικές συμπεριφορές και Θ) υπερβολικές αντιδράσεις.

Πρόληψη του θυμού σε παιδιά και έφηβους.

Ο θυμός δημιουργεί καταστάσεις έντονες, οι οποίες κάποιες φορές είναι δύσκολο να ελεγχθούν. Υπάρχουν ενέργειες τις οποίες μπορούν να κάνουν οι γονείς και οι εκπαιδευτικοί για να προλάβουν τις εκρήξεις των παιδιών και των εφήβων. Πιο κάτω παραθέτονται κάποιες ενδεικτικές τεχνικές που μπορούν να φανούν χρήσιμες:

  1. Επιβραβεύστε το παιδί/ τον έφηβο για τη θετική του συμπεριφορά. Σε καταστάσεις που πιθανόν να εμφάνιζε εκρήξεις θυμού, εάν εμφανίζει κατάλληλη συμπεριφορά πέστε φράσεις όπως «Μου αρέσει ο τρόπος που χειρίζεσαι την κατάσταση, συνέχισε έτσι» ή «Χαίρομαι που …». Η επιβράβευση πιθανόν να τον ωθήσει στο να υιοθετήσει  την επιθυμητή συμπεριφορά.
  2. Δώστε του έλεγχο για μικρά πράγματα, όποτε είναι εφικτό, με το να δίνετε επιλογές. Το μικρό κομμάτι ελέγχου που θα του δοθεί μπορεί να μειώσει τις μεγάλες διαμάχες για την εξουσία αργότερα. Για παράδειγμα, οι γονείς μπορούν να πουν «Τι θα ήθελες να κάνεις πρώτα, να βουρτσίσεις τα δόντια σου ή να βάλεις τις πιτζάμες σου;» ή «Προτιμάς να κάνεις τα μαθήματα σου τώρα ή να ξυπνήσεις μία ώρα πιο γρήγορα αύριο και να τα κάνεις;». Οι εκπαιδευτικοί θα μπορούσαν να πουν «Διάλεξε εσύ με ποια άσκηση θα ξεκινήσεις πρώτα να εργάζεσαι».
  3. Προσπαθήστε να αλλάξετε την δραστηριότητα του παιδιού/έφηβου, αν παρατηρήσετε ότι ασχολείται με κάτι που δεν πρέπει να κάνει ή ζητά κάτι που δεν μπορεί να έχει και που θα το οδηγήσει σε ξέσπασμα θυμού.
  4. Διδάξτε το παιδί/τον έφηβο πώς να ζητά κάτι χωρίς θυμό και στη συνέχεια πραγματοποιήστε το αίτημα του. Για παράδειγμα οι γονείς μπορούν να πουν: «Δοκίμασε να ζητήσεις αυτό το παιχνίδι ευγενικά και εγώ θα στο πάρω» ή «Δοκίμασε να ζητήσεις ευγενικά να αργήσεις μια ώρα περισσότερο να επιστρέψεις σπίτι αυτή την φορά και εγώ θα σου το επιτρέψω». Οι εκπαιδευτικοί θα μπορούσαν να πουν «Δοκίμασε να ζητήσεις ευγενικά να βγεις έξω για 5 λεπτά να ηρεμίσεις και εγώ θα σου το επιτρέψω» ή «Δοκίμασε να ζητήσεις ευγενικά να κάνεις μετά την άσκηση που σου ανάθεσα και εγώ θα σε αφήσω».
  5. Παιχνίδια ρόλων: Το παιδί σας μέσω φανταστικών σεναρίων και παιχνιδιών εκπαιδεύεται σε ολοένα δυσκολότερες προκλήσεις και μαθαίνει μέσω της μίμησης προτύπου να αναπτύσσει κοινωνικές δεξιότητες, να ρυθμίζει τα συναισθήματα του, αλλά και να διαχειρίζεται το θυμό του σε απαιτητικές καταστάσεις.
  6. Αποτύπωση θετικών δηλώσεων:Πείτε στο παιδί σας μερικές θετικές δηλώσεις και ζητήστε του να τις απομνημονεύσει και να τις λέει στον εαυτό του όταν νιώθει θυμωμένο. Οι δηλώσεις αυτές θα του υπενθυμίζουν να επιλέγει σωστούς τρόπους αντίδρασης αντί να ξεσπά χαοτικά. Μερικά παραδείγματα μπορεί να είναι: Α) Μπορώ να φροντίσω τον εαυτό μου, Β) Οι ανάγκες των άλλων είναι τόσο σημαντικές όσο και οι δικές μου, Γ) Μπορώ να κάνω καλές επιλογές.
  7. Χρησιμοποιήστε το χιούμορ για να αποσπάσετε την προσοχή του και κρατήστε τον μακριά από ξεσπάσματα θυμού. Προσοχή, όμως, σε καμία περίπτωση να μην είναι αστεία που τον γελοιοποιούν.
  8. Εάν του είναι δύσκολο να εξηγήσει μία στρεσσογόνα κατάσταση με λόγια ενθαρρύνετε τον να την περιγράψει γραπτά. Πιθανόν να του είναι δύσκολο να μιλήσει γι’ αυτή, επομένως το γράψιμο θα τον βοηθήσει να εκφραστεί πιο εύκολα. Παροτρύνετε τον μετά να τσαλακώσει ή να σκίσει το χαρτί και να το πετάξει στον κάδο. Συζητήστε μαζί του ότι πρέπει να βρίσκουμε τρόπους για να διώχνουμε μακριά μας ό,τι μας αγχώνει.
  9. Τεχνική 3 + 10: Πείτε στο παιδί/στον έφηβο, όταν νιώθει ότι θα θυμώσει πολύ και θα χάσει τον έλεγχο να πάρει 3 βαθιές ανάσες και στη συνέχεια να μετρήσει αργά από μέσα του μέχρι το 10. Αυτή η τεχνική θα το βοηθήσει να ηρεμίσει.
  10. Οι γονείς ενθαρρύνετε το παιδί σας να ακούσει την αγαπημένη του μουσική.
  11. Οι γονείς βεβαιωθείτε ότι το παιδί σας είναι ξεκούραστο και χορτάτο, γιατί σε τέτοιες περιπτώσεις το ξέσπασμα σε θυμό είναι πολύ πιθανό. Εάν διαπιστώσετε κάτι τέτοιο, δώστε ένα σνακ σε περίπτωση που το φαγητό αργεί να ψηθεί ή παροτρύνετε το να ξαπλώσει για λίγο.

Τεχνικές διαχείρισης του θυμού σε παιδιά και έφηβους.

Είναι λογικό ότι δεν προβλέπονται και δεν αντιμετωπίζονται όλες οι καταστάσεις που πιθανόν να πυροδοτήσουν τον θυμό στα παιδιά και στους έφηβους. Στις περιπτώσεις αυτές είναι χρήσιμο να υπάρχει ενημέρωση για το πώς βοηθιούνται τα παιδιά και οι έφηβοι για να σταματήσουν τον θυμό τους προτού κλιμακωθεί ανεξέλεγκτα.

Στο σπίτι:

Αποφύγετε την βία: Παραμείνετε ήρεμοι και ελέγξετε τη δική σας αντίδραση. Να θυμάστε ότι η βία φέρνει βία, και κάθε φορά που προσβάλετε και τιμωρείτε με τρόπο που κακοποιεί συναισθηματικά, το παιδί σας ουσιαστικά «διδάσκεται» τρόπους εξουσίας, τους οποίους αργά ή γρήγορα θα προσπαθήσει να φτάσει και να ξεπεράσει.

Επιδείξτε ενδιαφέρον: Εάν το παιδί σας φαίνεται αναστατωμένο, ρωτήστε το τι του συμβαίνει προτού ξεσπάσει. Δώστε του να καταλάβει ότι μπορεί να σας πει τα πάντα χωρίς να τον κρίνετε. Στόχος σας να είναι να καταλάβετε το παιδί σας και όχι να κερδίσετε τη διαμάχη ή να το κάνετε να συμπεριφέρεται σωστά. Ακούστε τον τόνο κι όχι τις λέξεις, ο οποίος επιδεικνύει αναστάτωση. Έχετε στο μυαλό σας, επίσης, ότι μια αγκαλιά ή ένα απαλό χάδι προσφέρουν το αίσθημα της ασφάλεια στο παιδί/στον έφηβο.

Μην το σκέφτεστε προσωπικά: Το παιδί σας μπορεί να κατευθύνει τον θυμό του σε εσάς, παρόλα αυτά μπορεί να το κάνει γιατί θέλει να το ακούσετε και να κάνετε κάτι. Πολλές φορές η αναστάτωση του απορρέει από ζητήματα που έχουν μικρή σχέση με εσάς ή απλώς εμπλέκεστε με έμμεσο τρόπο. Ακούστε και αναλάβετε την ευθύνη για πράγματα που ίσως θα ήθελε να αλλάξετε, αλλά μην ταράζεστε και μη θυμώνετε κι εσείς μαζί του. Επίσης, είναι σημαντικό να αποφασίσετε πότε ο θυμός γίνεται δυσλειτουργικός και να απαντάτε σε αυτό και όχι ανεξαιρέτως σε κάθε εκδήλωση θυμού του παιδιού.

Αγνόηση θυμού: Εάν πιστεύετε ότι το κάνει για να τραβήξει την προσοχή σας, αγνοήστε τον θυμό. Μόλις ηρεμίσει, δώστε του την προσοχή που χρειάζεται.

Εύρεση των αιτιών του συναισθήματος: Προσπαθήστε να κατονομάσετε το συναίσθημα ώστε να βοηθήσετε το παιδί σας να βρει αυτό που θέλει ή χρειάζεται. Ψάξτε και βρείτε πιθανές «παγίδες» ανάπτυξης θυμού στο χώρο του σπιτιού και στο πρόγραμμα της οικογένειας. Για παράδειγμα:

  • Υπάρχει αρκετός χώρος για να παίξει ή για να ασχοληθεί με κάτι που του αρέσει;
  • Δίνετε σε αυτό την απαραίτητη προσοχή και χρόνο που χρειάζεται;
  • Κάνετε ή βάζετε το παιδί σας σε ασχολίες ή δραστηριότητες που το βοηθούν να εκτονωθεί σωματικά και να «βγάλει» την ενέργεια του με κατάλληλο τρόπο (βόλτες σε πάρκα, παιδικές χαρές, συμμετοχή σε σπορ κτλπ);

Βάλτε όρια στη συμπεριφορά: Το να κατανοείτε τα συναισθήματα και τις ανάγκες του παιδιού σας καθώς και τα αίτια της συμπεριφοράς δεν είναι το ίδιο με τον να παραβλέπετε ή να αποδέχεστε αυτή τη συμπεριφορά. Θέστε όρια στη συμπεριφορά του καθώς το βοηθάτε να λύσει το πρόβλημα του. Θα μπορούσατε να πείτε «Θα ήθελες να βρεις έναν τρόπο να το αντιμετωπίσεις αυτό χωρίς να φωνάζεις, να κτυπάς πράγματα ή να εξοργίζεσαι; Τι νομίζεις ότι θα σε βοηθούσε;».

  • Όταν του ζητάτε κάτι ή το προειδοποιείτε για κάτι, να είσαστε στο επίπεδο του, κοιτώντας το στα μάτια, με σταθερό και ουδέτερο τόνο στη φωνή.

Χρήση τεχνικής time-out: Η τεχνική time-out είναι αποτελεσματική φτάνει να έχει προσυμφωνηθεί με το παιδί σας. Με αυτή την τεχνική διακόπτετε σε οποιοδήποτε μέρος μια συζήτηση που φαίνεται ότι έχει υψηλή ένταση για μερικά λεπτά. Το παιδί μένει μόνο για μερικά λεπτά χωρίς να μιλάει, έχοντας χρόνο έτσι να σκεφτεί αυτά που συζητήθηκαν.

Στο σχολείο:

  1. Προσπαθήστε να παραμείνετε δίπλα στο παιδί/στον έφηβο χωρίς να τρομοκρατηθείτε.
  2. Λειτουργήστε προστατευτικά προς το παιδί/τον έφηβο, αποδεχτείτε τα συναισθήματα θυμού του και μην γίνεται επικριτικοί μαζί του.
  3. Προσοχή και εγρήγορση, ώστε να βρείτε μια εναλλακτική και δημιουργική διέξοδο.
  4. Συζητήστε το συναίσθημα του μαθητή σας σε ουδέτερο και ήρεμο περιβάλλον.
  5. Περπατήστε ή ακούστε μουσική μαζί, δίνοντας του την ευκαιρία να χαλαρώσει.
  6. Μάθετε στον μαθητή εναλλακτικές τεχνικές αντιμετώπισης μιας στρεσσογόνας κατάστασης. Για παράδειγμα, (α) να μαζέψει κοντά στο σώμα του τα χέρια και τα πόδια, (β) να ακουμπήσει το κεφάλι του στο θρανίο, (γ) να χαλαρώσει τους μύες του σώματός του και να παραμείνει στην ίδια θέση για λίγο.
  7. Επιβραβεύστε θετικές συμπεριφορές και αγνοείστε αρνητικές συμπεριφορές. Χρησιμοποιήστε ένα σύστημα αμοιβών-συνεπειών με βάση τους στόχους που θα θέσετε σαν ομάδα.
  8. Βάλτε τον μαθητή δίπλα από «καλούς» μαθητές για να έχει σωστά πρότυπα προς μίμηση.

Συνοπτικά τα παιδιά και οι έφηβοι χρειάζονται αγάπη, υποστήριξη, ενθάρρυνση, στοργή, αποδοχή και προσοχή. Η ζωή είναι γεμάτη από απογοητεύσεις, πόνο, απώλεια και απροσδόκητες αντιδράσεις των άλλων ανθρώπων. Αυτό είναι κάτι που δεν μπορεί να αλλάξει. Εκείνο όμως που μπορεί να αλλάξει είναι ο τρόπος με τον οποίο επιλέγουν οι άνθρωποι να αντιμετωπίσουν τέτοιου είδους γεγονότα. Ελέγχοντας τις αντιδράσεις του θυμού τους, τα παιδιά μπορούν να προστατέψουν τον εαυτό τους από το να γίνουν περισσότερο δυστυχισμένοι μακροπρόθεσμα.

Εάν παρόλες τις προσπάθειες το παιδί/ο έφηβος εξακολουθεί να παρουσιάζει έντονες εκρήξεις θυμού μην διστάσετε να ζητήσετε εξειδικευμένη βοήθεια από Εκπαιδευτικό Ψυχολόγο.

*Ειδικευόμενη Εκπαιδευτική Ψυχολόγος




Comments (0)


This thread has been closed from taking new comments.





Newsletter










2534