Στηρίζοντας γονείς που πενθούν

ΤΗΣ ΝΑΣΙΑΣ ΤΡΙΓΩΝΑΚΗ PhD *

Δεν είναι εύκολο να μιλάμε για τον θάνατο.  Αν και είναι αναπόσπαστο κομμάτι της ζωής μας, συζητήσεις γύρω από τον θάνατο αποφεύγονται από ενήλικες, σα να φοβόμαστε να ανοίξουμε ένα τέτοιο θέμα, σα να μας αγχώνει πολύ το τι θα πούμε και τι θα ακούσουμε.

Μέσα στο πλαίσιο αυτό, ίσως είναι ακόμα πιο δύσκολο να στηρίζουμε γονείς που πενθούν την απώλεια ενός παιδιού.  Οι περισσότεροι δεν το θεωρούμε εύκολο να ξέρουμε τι να τους πούμε ή τι να κάνουμε για να τους στηρίξουμε στο πένθος και στον θρήνο της απώλειάς τους.  Ίσως, όμως,  θα ήταν χρήσιμο να έχουμε υπόψη μας κάποια σημεία

• Δεν τους αγνοούμε. 
• Δεν λέμε «θα το ξεπεράσεις» ή «ο χρόνος γιατρεύει»
• Δεν τους λέμε «έχεις και άλλα παιδιά» ούτε «θα κάνετε κι άλλο παιδί»
• Δεν τους λέμε «ξέρω πως νιώθεις»
• Δεν τους λέμε «πήγε κάπου καλύτερα» ούτε «τους καλούς τους παίρνει κοντά του ο Θεός»
• Δεν τους λέμε ότι τέτοιες τραγωδίες συμβαίνουν σε αυτούς που μπορούν να τις επιβιώσουν
• Δεν τους λέμε «δεν ξέρω πως τα καταφέρνεις και στέκεσαι στα πόδια σου» - τι επιλογή έχουν;
• Δεν τους λέμε ιστορίες για άλλους γονείς που έχασαν τα παιδιά τους
• Δεν τους λέμε «μην κλαις» ή «μην πονάς»
• Δεν τους μιλάμε για πράσινους κήπους στον παράδεισο

Οι άνθρωποι συνήθως έχουν καλές προθέσεις και διάθεση να σταθούν και να συμπαρασταθούν σε πενθούντες γονείς αλλά δυσκολεύονται να πουν τα κατάλληλα λόγια, την κατάλληλη στιγμή.  Γιατί είναι δύσκολο να

• Τους μιλήσουμε για το παιδί τους που πέθανε;
• Τους ρωτήσουμε πώς νιώθουν, πώς αισθάνονται;
• Τους ρωτήσουμε εάν χρειάζονται πρακτική και όχι συναισθηματική βοήθεια;
• Καθίσουμε απλά δίπλα τους χωρίς να μιλάμε, να αξιοποιήσουμε τη δύναμη της σιωπής;

Γιατί μάλλον δεν ξέρουμε τον τρόπο.  Δεν ξέρουμε ότι η απώλεια ενός παιδιού είναι ίσως η μεγαλύτερη τραγική απώλεια που μπορεί να βιώσει ένας γονιός και μέσα σε αυτήν την απώλεια τα συναισθήματα, οι σκέψεις και οι πράξεις παίρνουν άλλη μορφή και άλλη σημασία.  Οι πενθούντες γονείς είναι άνθρωποι που δεν ήξεραν, δεν πρόβλεψαν, δεν ήταν έτοιμοι να βιώσουν μια τέτοια εμπειρία.  Είναι άνθρωποι που δηλώνουν «κενοί» και «άδειοι» μετά την απώλεια του παιδιού τους.  Άνθρωποι που λένε ότι έχουν ένα βάρος στο στήθος, μια θηλιά στο λαιμό τους.  Άνθρωποι που σκέφτονται εάν θα μπορούσαν να είχαν κάνει κάτι για να το εμποδίσουν από το να συμβεί, άνθρωποι που τους κατακλύζουν τύψεις και ενοχές για πράγματα που είπαν ή δεν είπαν, πράγματα που έκαναν ή δεν έκαναν.  Οι πενθούντες γονείς είναι θυμωμένοι – με τον εαυτό τους, τους γιατρούς, την οικογένεια, τον Θεό.  Ψάχνουν απεγνωσμένα απάντηση στο «γιατί» τους και δεν ησυχάζουν, δεν ηρεμούν επειδή η απάντηση δεν είναι πάντα διαθέσιμη.  Οι πενθούντες γονείς δεν είναι συναισθηματικά διαθέσιμοι ούτε για τα άλλα τους παιδιά, εάν έχουν, ούτε για τον σύντροφό τους, ούτε για τον ίδιο τους τον εαυτό, για ένα ακαθόριστο χρονικό διάστημα.  Μπορεί να φαίνονται κουρασμένοι, εξαντλημένοι και ληθαργικοί.  Μπορεί να μην σκέφτονται ορθά και να μην αποδίδουν πλέον ούτε στις επαγγελματικές ούτε στις κοινωνικές τους υποχρεώσεις.  Κάποιοι σωματοποιούν τις ψυχοσυναισθηματικές επιπτώσεις της απώλειας και το ανοσοποιητικό τους σύστημα καταρρέει.  Γίνονται ευάλωτοι, φιλάσθενοι, νευρικοί, εριστικοί, συναισθηματικά ευμετάβλητοι.  Αντιδρούν όταν ακούν άλλους να γκρινιάζουν για φαινομενικά ασήμαντους λόγους.  Βρίσκονται σε μια διαρκή αναζήτηση της «χαμένης αγκαλιάς», των ονείρων και των προσδοκιών που είχαν για το παιδί που έχασαν, είναι σταματημένοι στις αναμνήσεις του παρελθόντος που έχουν με το παιδί τους και δεν μπορούν να φανταστούν ή να σκεφτούν το μέλλον, ένα μέλλον χωρίς το παιδί τους.

Τα παιδιά υποτίθεται ότι δεν θα πεθάνουν πριν τους γονείς τους, αυτό λέει ο κύκλος της ζωής.  Ψυχολόγοι και κοινωνιολόγοι περιγράφουν το πένθος των γονιών ως «πολύπλοκο», «πολυεπίπεδο» και «αδύνατο να εκφραστεί με λόγια λόγω της κατακλυσμικής φύσης των συναισθημάτων». 

Και όπως γράφει η Arnold (2013), «το πένθος των γονιών δεν έχει όρια.  Αγγίζει όλο το είναι τους.  Κάποιοι γονείς θα κλάψουν και κάποιοι θα ουρλιάζουν υστερικά.  Κάποιοι πάλι θα είναι τόσο εκκωφαντικά σιωπηλοί που το μέσα τους θα ματώνει.  Το πένθος σε αυτήν την περίπτωση ενώνει μόνο αυτούς που το έχουν βιώσει σε όλη του την έκταση, το γονεϊκό πένθος δεν είναι σαν τα άλλα είδη πένθους γιατί εδώ η απώλεια είναι ανεκτίμητης αξίας».

*Υπηρεσία Εκπαιδευτικής Ψυχολογίας / ΥΠΠΑΝ