ΤΗΣ ΔΡΟΣ ΝΑΣΙΑΣ ΤΡΙΓΩΝΑΚΗ PhD*
Τα παιδιά τα οποία μεγαλώνουν σε μια εγγράμματη κοινωνία διαμορφώνουν από πολύ νωρίς, και πριν τη φοίτηση τους στο σχολείο, αντιλήψεις σχετικά με τη λειτουργία του γραπτού λόγου. Η επαφή και η επίδραση με τον γραπτό λόγο του περιβάλλοντός τους, που κατακλύζεται από σύμβολα, λογότυπα, επιγραφές, ανακοινώσεις, εφημερίδες, βιβλία και γενικά έντυπο υλικό, οδηγεί τα παιδιά στην αντίληψη ότι ο γραπτός λόγος είναι φορέας μηνυμάτων. Τα παιδιά παρακολουθώντας τους εγγράμματους ενήλικες να διαβάζουν και να γράφουν, αρχίζουν να συνειδητοποιούν τη λειτουργία του γραπτού λόγου. Ως αποτέλεσμα ακόμα και αν δεν γνωρίζουν να διαβάζουν με τον συμβατικό τρόπο εντούτοις αναπτύσσουν συμπεριφορές γραμματισμού. Η ανάδυση του γραμματισμού ξεκινάει όταν το παιδί ξεκινάει να παράγει από μόνο του γραπτό λόγο π.χ. να διαβάσει στη μαμά τη λίστα του σουπερμάρκετ ή να ετοιμάσει το ίδιο τη λίστα με τα αντικείμενα που χρειάζεται. Η δυναμική αυτή πορεία ενός παιδιού προς την αντίληψη του γραπτού λόγου ονομάζεται «αναδυόμενος αλφαβητισμός». Ο όρος «αναδυόμενος αλφαβητισμός», που προέρχεται από τον αγγλικό όρο «emergent literacy», χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά από τη Marie Clay (1966) η οποία περίγραψε τον τρόπο με τον οποίο τα παιδιά αλληλεπιδρούν με τα έντυπα μέσα πριν να είναι ακόμη σε θέση να διαβάσουν ή να γράψουν. Πρόκειται λοιπόν για τη γνώση του γραπτού λόγου η οποία δομείται σταδιακά πριν την επίσημη διδασκαλία της ανάγνωσης και της γραφής στο εκπαιδευτικό σύστημα. Ο αναδυόμενος γραμματισμός είναι μια συνεχής, σταδιακή, εξελικτική διαδικασία και προκύπτει από την ενεργητική εμπλοκή και αλληλεπίδραση των παιδιών με κοινωνικές καταστάσεις.
Τα παιδιά που εμπλέκονται σε δραστηριότητες επικοινωνιακού χαρακτήρα της γραπτής γλώσσας αντιλαμβάνονται ότι τα σύμβολα ή οι λέξεις σε ένα γραπτό κείμενο μεταφέρουν το νόημα και όχι οι εικόνες, συνειδητοποιούν τις συμβάσεις του γραπτού λόγου όπως αρχή και τέλος της σελίδας, τίτλος, εξώφυλλο, οπισθόφυλλο, στίξη, φορά της ανάγνωσης, μιμούνται συμπεριφορές ανάγνωσης και γραφής χωρίς να τα διδάσκονται άμεσα και επίσημα. Ο συγκεκριμένος όρος έχει αντικαταστήσει την έννοια της αναγνωστικής ετοιμότητας (reading readiness) που ήθελε τα παιδιά να φτάνουν στην κατάλληλη νοητική ηλικία και ωρίμανση για να μπορούν να δεχτούν και να ανταποκριθούν στη διδασκαλία της ανάγνωσης και της γραφής. Ερευνητικά δεδομένα αποδεικνύουν ότι η μάθηση του γραπτού λόγου είναι μια συνεχής διαδικασία που πηγάζει από το ίδιο το παιδί. Τα όρια ανάμεσα στην προανάγνωση και την ανάγνωση εκμηδενίζονται σε μια αναπτυξιακή πορεία με συγκεκριμένο νόημα για τα παιδιά που στόχο έχει την επικοινωνία
Το ενδιαφέρον των ειδικών της διεθνούς επιστημονικής κοινότητας για τον γραμματισμό ή εγγραμματισμό των παιδιών της προσχολικής ηλικίας, αλλά και για τη λειτουργία του αναδυόμενου γραμματισμού είναι μεγάλο. Έρευνες καταδεικνύουν ότι τα συστατικά στοιχεία του αναδυόμενου γραμματισμού τα οποία αναπτύσσονται πριν από την έναρξη της φοίτησης του παιδιού στο Νηπιαγωγείο, συνδέονται άμεσα με την ανάπτυξη των ίδιων δεξιοτήτων που αναπτύσσονται στο νηπιαγωγείο και αργότερα στο δημοτικό σχολείο. Τα συστατικά στοιχεία του αναδυόμενου γραμματισμού που συνδέονται με τη μετέπειτα ανάπτυξη του γραμματισμού (κατάκτηση της ανάγνωσης και γραφής) είναι τα ακόλουθα:
1. Προφορικός λόγος
2. Φωνολογική επίγνωση
3. Επίγνωση των λειτουργιών και συμβάσεων του γραπτού λόγου
4. Αναδυόμενες συμπεριφορές ανάγνωσης και γραφής.
Οι νηπιαγωγοί μπορούν να εμπλέξουν τα παιδιά σε ευχάριστες δραστηριότητες οι οποίες θα περιλαμβάνουν:
• Συζήτηση για ένα θέμα που τους ενδιαφέρει έχοντας άλλοτε τον ρόλο του ομιλητή και άλλοτε τον ρόλο του ακροατή
• Περιγραφή των εμπειριών τους
• Περιγραφή εικόνων
• Περιγραφή αντικειμένων
• Ανα-διήγηση μιας ιστορίας /παραμυθιού που άκουσαν
• Αφήγηση δικών τους ιστοριών και εμπειριών
• Επιχειρηματολογία για να πείσουν τους άλλους για την άποψή τους
• Επανάληψη λέξεων και ψευδολέξεων που θα ακούσουν σε μια ιστορία
• Εκτέλεση σειράς οδηγιών οι οποίες θα ξεκινούν από απλές σε πιο σύνθετες
• Εύρεση τίτλου μιας ιστορίας
• Ολοκλήρωση προτάσεων
• Ολοκλήρωση μιας ιστορίας
Οι πιο πάνω δραστηριότητες θα πρέπει να έχουν νόημα για το παιδί και να μην είναι αποκομμένες, αλλά να αποτελούν μέρος και να είναι πάντοτε ενσωματωμένες στην καθημερινή μαθησιακή διαδικασία, αναδεικνύοντας τον επικοινωνιακό χαρακτήρα της γλώσσας.
*Υπηρεσία Εκπαιδευτικής Ψυχολογίας ΥΠΑΝ
