ΤΗΣ ΕΛΕΝΗΣ ΚΑΡΒΟΥΝΑΡΗ*
Παρατηρώντας κανείς τα δεδομένα της εποχής μας, θα διαπιστώσει πως αυτό που την χαρακτηρίζει είναι η ανάγκη για γρήγορη επιτυχία και αναγνώριση. Από τη μία, υπάρχει μεγάλη δυσκολία στο να επενδύσει κανείς χρόνο και κόπο σε ένα έργο. Από την άλλη, παρατηρείται μια τάση προς την απογοήτευση, τη ματαίωση και την παραίτηση. Επακόλουθο είναι, μεταξύ άλλων, τα υψηλότερα επίπεδα κατάθλιψης, άγχους, αυτοκτονιών και χρήσης ουσιών.
Αν, όμως, αφουγκραστεί κανείς τις ανάγκες του αύριο, θα διαπιστώσει πως θα απαιτείται από τα παιδιά, σε μεγαλύτερο βαθμό από ότι σήμερα, να διαχειρίζονται καταστάσεις και συναισθήματα και να είναι σε θέση να επιλύουν διαπροσωπικές αλλά και ενδοπροσωπικές συγκρούσεις. Είναι επιτακτική η ανάγκη, λοιπόν, να καλλιεργήσουμε στα παιδιά δεξιότητες ζωής.
Στον αντίποδα της παραίτησης, της απογοήτευσης και του συνεχούς φόβου για αποτυχία, η Carol Dweck, καθηγήτρια και ερευνήτρια Ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο του Στάντφορντ, προτείνει την Νοοτροπία Ανάπτυξης (Growth Mindset).
Σύμφωνα με την έρευνα της Dweck και των συνεργατών της, οι άνθρωποι που λειτουργούν με βάση την Νοοτροπία Ανάπτυξης πιστεύουν πως οι δυνατότητές τους μπορούν να καλλιεργηθούν και να αναπτυχθούν μέσα από τη μάθηση, την προσπάθεια, την καθοδήγηση και την αξιοποίηση νέων στρατηγικών. Οι άνθρωποι που κατέχουν αυτή τη δεξιότητα πιστεύουν πως, σε όποια περίσταση και να βρίσκονται, έχουν την επιλογή για το πώς θα δράσουν. Κίνητρο και γνώμονας είναι το να ξεπερνούν τον εαυτό τους έχοντας ως στόχο την ανάπτυξη και την εξέλιξη. Χαρακτηριστικό στοιχείο τους είναι ότι θα επιδιώξουν να έρθουν αντιμέτωποι με το άγνωστο, υποκινούμενοι από μια διάθεση περιέργειας για την απόκτηση της καινούργιας γνώσης.
Το άγχος της αποτυχίας, αν και υπάρχει, υποβιβάζεται, ακριβώς γιατί αναγνωρίζουν πως η όποια αποτυχία δεν αντικατοπτρίζει το επίπεδο ικανοτήτων τους ή της ευφυίας τους. Αντίθετα, η αποτυχία ισοδυναμεί με ευκαιρία για μάθηση. Για τα άτομα που λειτουργούν με τη Νοοτροπία Ανάπτυξης το ζητούμενο είναι η συνεχής πρόοδος, η οποία επέρχεται αντιμετωπίζοντας τις προκλήσεις που παρουσιάζονται στην πορεία. Ζητούμενο είναι, επίσης, η ικανότητα να μαθαίνει κανείς κάτι, ακόμα και σε βάθος χρόνου. Έτσι, η προσπάθεια και ο χρόνος είναι σύμμαχοι, για να μπορέσουν να εκδηλωθούν οι ανθρώπινες δυνατότητες.
Συμφώνα με τη θεωρία της Dweck, οι άνθρωποι που λειτουργούν με βάση τον Παγιωμένο τρόπο Σκέψης (Fixed Mindset) πιστεύουν πως οι δυνατότητες και τα χαρακτηριστικά τους είναι αμετάβλητα. Επιζητούν τον έπαινο, ως στοιχείο επιβεβαίωσης και αποφεύγουν την προσπάθεια, η οποία αποτελεί ένδειξη αδυναμίας. Όταν είσαι έξυπνος/η και ταλαντούχος/α, τα επιθυμητά αποτελέσματα έρχονται χωρίς να χρειάζεται να καταβάλλεις ιδιαίτερη προσπάθεια. Οι άνθρωποι αυτοί, για να αποφύγουν το φόβο της αποτυχίας, θα στραφούν σε πεδία γνωστά και θα αποφύγουν οτιδήποτε τους προκαλεί ανασφάλεια, καταλήγοντας να έχουν, τελικά, μια εύθραυστη αυτοπεποίθηση. Αντίθετα, τα άτομα με τη Νοοτροπία Ανάπτυξης είτε εντοπίζουν τα ίδια, είτε με καθοδήγηση, τι είναι λειτουργικό, τι επιφέρει αποτελέσματα, και ποιες στρατηγικές συμβάλλουν, ώστε να επιτευχθούν οι στόχοι τους και αυτό γίνεται η βάση για να χτίσουν μια σταθερή αυτοεκτίμηση και αυτοπεποίθηση.
Πώς μπορούμε να καλλιεργήσουμε την Νοοτροπία Ανάπτυξης στα παιδιά
Απενοχοποιήστε την αποτυχία
Ο φόβος μπροστά στην αποτυχία μας κρατά δέσμιους και δεν μας επιτρέπει να εξελιχθούμε. Αν, όμως, καταφέρουμε να καλλιεργήσουμε πρώτα σε εμάς και έπειτα στα παιδιά μας την σκέψη πως το να αποτύχουμε είναι κάτι το αναμενόμενο, είναι μέρος της διαδικασίας εξέλιξης και μέρος της ζωής μας, απομακρύνουμε ένα μεγάλο βάρος από τους ώμους τους. Ας θυμόμαστε πως η αποτυχία είναι κοινωνικό κατασκεύασμα και πως τα παιδιά μαθαίνουν αυτή την έννοια μεγαλώνοντας. Αξίζει μόνο να σκεφτούμε πόσες φορές τα παιδιά πέφτουν και σηκώνονται μέχρι να αποκτήσουν την ικανότητα να περπατούν, χωρίς ποτέ να σκεφτούν πως δεν είναι ικανά για κάτι τέτοιο.
Επαινέστε την προσπάθεια αντί το αποτέλεσμα
Η άμεση επιβράβευση του αποτελέσματος ή των χαρακτηριστικών τους («Μπράβο! Είναι τέλειο αυτό που έφτιαξες!» ή «Μπράβο! Είσαι υπέροχος/η!») είναι δυνατόν να εκληφθεί από τα παιδιά ως απόδειξη των ικανοτήτων τους και της ευφυίας τους, ενώ η απουσία της επιβράβευσης ως έλλειψη ικανοτήτων. Εστιάστε στην προσπάθεια και επιδιώξτε να μάθετε πώς το παιδί προσέγγισε ένα έργο («Μπορείς να μου εξηγήσεις πώς σκέφτηκες να το κάνεις;»). Επιβραβεύστε το αποτέλεσμα σε συνάρτηση με την προσπάθεια που κατέβαλε το παιδί («Πιστεύω πως προσπάθησες πολύ και αυτό φαίνεται στο αποτέλεσμα»). Με αυτόν τον τρόπο βοηθάτε το παιδί να καλλιεργήσει παράλληλα τις δεξιότητες της κριτικής σκέψης, του αναστοχασμού, της επίλυσης προβλημάτων και του ευέλικτου τρόπου σκέψης.
Καλλιεργήστε την αυτογνωσία
Η αποφυγή επιβράβευσης όταν υπάρχει αναποτελεσματική προσπάθεια, όπως επίσης, το να αποφύγουμε να μεταφέρουμε στο παιδί το μήνυμα πως μπορεί να καταφέρει τα πάντα, είναι ένας ακόμη τρόπος. Η επίγνωση του τι είναι και τι δεν είναι αποτελεσματικό, αλλά και η επίγνωση του τι εμπίπτει στο φάσμα των δυνατοτήτων του παιδιού, αναλόγως της ηλικίας του, απομακρύνει την πιθανότητα να νιώσει απογοήτευση και ματαίωση και κατ’ επέκταση να τα παρατήσει. Ταυτόχρονα, η αποδόμηση του στόχου σε μικρότερα βήματα, ούτως ώστε να καταλάβει το παιδί προς τα πού να προχωρήσει είναι πιο πιθανό να το βοηθήσει να πετύχει τον στόχο του.
Η καλλιέργεια αυτών των δεξιοτήτων, δημιουργεί ασπίδα απέναντι στις δυσκολίες και τις απογοητεύσεις και δίνει στα παιδιά τα κατάλληλα εργαλεία για τη διαχείρισή τους, καθιστώντας τα ανθεκτικά και με επιμονή (Grit).
Ένα άτομο, λοιπόν, που κατέχει αυτές τις δεξιότητες ζωής, καλλιεργείται, αναπτύσσεται και εξελίσσεται στο πρόσωπο που μπορεί να είναι.
* Ειδικευόμενη Σχολική Ψυχολόγος
