ΤΗΣ ΝΑΣΙΑΣ ΤΡΙΓΩΝΑΚΗ PhD *
Το παιδί, για να μπορέσει να εξελιχθεί σε ευτυχισμένο και υγιή ενήλικα, χρειάζεται να έχει βιώσει μια υγιή και όσο το δυνατό ευτυχισμένη παιδική ηλικία. Για να μπορέσουμε να τους προσφέρουμε ό,τι χρειάζονται, πρέπει να ξέρουμε πως σκέφτονται, πως αισθάνονται και ποιες είναι οι ανάγκες και οι δυνατότητές τους σε κάθε ηλικία. Οι γονείς, για να ασκήσουν αποτελεσματικά τον σημαντικό τους ρόλο, θα πρέπει να προσαρμόσουν τις αντιδράσεις και τις προσδοκίες τους στα στάδια ανάπτυξης του παιδιού τους και να δώσουν έμφαση και στις ψυχοκοινωνικές του ανάγκες. Η γνώση των βασικών ψυχοκοινωνικών αναγκών διευκολύνει τον ρόλο των γονιών και επηρεάζει θετικά την σχέση γονιού – παιδιού, κάτι που ξεκινάει από τη νηπιακή ακόμα ηλικία.
Κάθε παιδί έχει απόλυτη ανάγκη για ανάπτυξη και διατήρηση μιας σχέσης με τους πρωτογενείς φροντιστές του, τους γονείς του. Μέσα από την σχέση μητέρας – παιδιού (μητέρα τροφός του βρέφους), το παιδί αρχίζει να αντιλαμβάνεται την αξία του και να δημιουργεί την ταυτότητά του. Το βασικό στοιχείο της πρωταρχικής αυτής σχέσης, που στη συνέχεια επεκτείνεται και σε σχέσεις με τους βασικούς άλλους πχ πατέρα, αδέρφια, γιαγιά, παππού κλπ, είναι η χωρίς όρους αποδοχή και αγάπη. Η άνευ όρων αγάπη δεν έχει σχέση με το φύλο του παιδιού ούτε με τη φυσική του εμφάνιση αλλά με το αίσθημα της αποδοχής της μοναδικότητας του κάθε παιδιού.
Η αίσθηση της ασφάλειας ικανοποιείται όταν το παιδί ζει μέσα σε μια οικογένεια με σταθερές ενδοοικογενειακές σχέσεις όπου οι στάσεις και η συμπεριφορά των γονιών προς το παιδί χαρακτηρίζονται από συνέπεια. Είναι ιδιαίτερα σημαντικό για το παιδί να γνωρίζει πώς θα αντιδράσουν οι γονείς του σε κάθε συμπεριφορά του. Η δυνατότητα του παιδιού να προβλέπει τις αντιδράσεις στο άμεσο περιβάλλον του, δημιουργεί συναισθήματα ασφάλειας και μειώνει την αγωνία και το άγχος του. Η καθημερινότητα στη νηπιακή και προσχολική ηλικία πρέπει να είναι προβλέψιμη και σταθερή.
Βασική προϋπόθεση για την νοητική και συναισθηματική ανάπτυξη του νηπίου είναι η απόκτηση νέων εμπειριών. Όπως η τροφή είναι απαραίτητη για την σωματική ανάπτυξη, έτσι και οι νέες εμπειρίες που το νήπιο αποκτά μέσω του παιχνιδιού και της αλληλεπίδρασης με το περιβάλλον, είναι απαραίτητες για την ψυχοκοινωνική του εξέλιξη. Η έλλειψη ικανότητας του παιδιού να παίξει, να ακολουθεί κανόνες, να δίνει τη σειρά του στα άλλα παιδάκια, να μοιράζεται τα παιχνίδια του είναι συχνά ένδειξη μη τυπικής ανάπτυξης. Τα παιδιά παίζουν με ήχους, χρώματα, λέξεις, αντικείμενα και αυτό το παιχνίδι τους δίνει τη δυνατότητα να αναπτύξουν τη φαντασία τους, τις λεπτές και αδρές τους κινήσεις, να σχετιστούν και να κάνουν φίλους. Η εμπειρία του παιχνιδιού δίνει στο νήπιο την δυνατότητα να εκφράσει συναισθήματα ακόμα και με την υπόδηση ρόλων.
Το παιδί βρίσκει ανταπόκριση σε αυτή του την ανάγκη όταν οι γονείς επιτρέπουν και παράλληλα ενισχύουν την προσπάθειά του για αυτονομία και ανεξαρτητοποίηση. Μαθαίνει να φροντίζει τον εαυτό του, να τρώει και να ντύνεται μόνο του, να πλένεται, να πηγαίνει στην τουαλέτα, να συμμαζεύει τα παιχνίδια του. Καθώς μεγαλώνει, δίνεται στο παιδί μεγαλύτερη ανεξαρτησία και ανάληψη ευθυνών στο σπίτι μέσω της ενθάρρυνσης και μίμησης υγιών γονικών προτύπων.
Είναι σημαντικό για το παιδί να αναπτύξει εσωτερική πειθαρχία και αυτοέλεγχο. Τα σημαντικά πρόσωπα στην ζωή του παιδιού, αρχικά δηλαδή οι γονείς, θεωρούνται από το παιδί ως «οι αλάνθαστοι». Και επειδή ακριβώς τα νήπια μαθαίνουν από τους «αλάνθαστους» γονείς, οι ίδιοι οι ενήλικες οφείλουν να δρουν με αυτοπειθαρχία, αυτοσεβασμό και αυτοέλεγχο. Η συμπεριφορά των ενηλίκων μπορεί είτε να διευκολύνει ή να δυσκολέψει την πορεία της ψυχοκοινωνικής και ψυχοσυναισθηματικής ανάπτυξης του παιδιού. Η σταθερότητα στη συμπεριφορά των γονιών πρέπει να χαρακτηρίζεται από σταθερότητα στις πράξεις και να ταυτίζεται με τις αξίες και τα πιστεύω τους για να μπορέσουν τα παιδιά να προσαρμοστούν καλύτερα στο νηπιαγωγείο και μετέπειτα στην σχολική ρουτίνα. Η έλλειψη ορίων και πειθαρχίας οδηγεί σε χάος τόσο στο σπίτι όσο και στην ψυχοσύνθεση του νηπίου. Το νήπιο πρέπει να μάθει να ελέγχει και να ρυθμίζει τα ένστικτα και τις παρορμήσεις του, δηλαδή να αποδεχτεί τις επιθυμίες του από μια αλλά να μάθει να αναβάλλει την άμεση ικανοποίησή τους στο «εδώ και τώρα» και να μάθει να υπακούει στο «περίμενε λίγο» ή στο «θα το κάνουμε αργότερα».
Είναι αυτονόητη σχεδόν η ανάγκη του παιδιού να ανήκει σε μια ομάδα. Μέσα από την συνύπαρξη με τους συνομηλίκους μαθαίνει να δέχεται τους κανόνες, να μοιράζεται, να περιμένει, να δίνει, να παίρνει, να λέει όχι. Ο άνθρωπος είναι κοινωνικό ον και η ύπαρξή του βασίζεται στις σχέσεις με άλλους ανθρώπους οι οποίες ξεκινούν από την στιγμή της γέννησης. Όσο πιο νωρίς πάει το παιδί στο νηπιαγωγείο, τόσο πιο υγιείς θα είναι οι κοινωνικές του σχέσεις και τόσο περισσότερες οι δεξιότητες κοινωνικής ένταξης και προσαρμογής.
Το παιδί έχει ανάγκη να νιώθει ότι οι σημαντικοί άλλοι της ζωής του το στηρίζουν, το επιβραβεύουν, το ενισχύουν και το ενθαρρύνουν για να φτάσει το μέγιστο των ικανοτήτων και δυνατοτήτων του. Το νήπιο έχει την ανάγκη να του λένε μπράβο, να το χειροκροτούν και να το επιβραβεύουν ακόμα και για το πιο μικρό επίτευγμά του για να μπορέσει να προχωρήσει σε μεγαλύτερους και πιο πολύπλοκους στόχους. Τα παιδιά που γίνονται στόχος χλευασμού και κοροϊδίας, μαθαίνουν ότι είναι ανάξια και ντρέπονται γεμάτα ενοχές να επιχειρήσουν να δοκιμάσουν κάτι καινούργιο φοβούμενα την αρνητική κριτική και αποθαρρύνονται.
Εν κατακλείδι, για να αναπτυχθεί ένα παιδί με αρκετά καλές κοινωνικές δεξιότητες θα πρέπει οι βασικοί ενήλικες της νηπιακής του ζωής να λάβουν υπόψη όλες αυτές τις παραμέτρους, τουλάχιστον, ενώ ταυτόχρονα να μην παραμελούν την γνωστική και συναισθηματική του ανάπτυξη.
*Υπηρεσία Εκπαιδευτικής Ψυχολογίας
Υπουργείο Παιδείας, Αθλητισμού & Νεολαίας
