ΤΗΣ ΔΡΟΣ ΝΑΣΙΑΣ ΤΡΙΓΩΝΑΚΗ*
Μέχρι την ηλικία των 12 περίπου ετών, η ζωή του παιδιού έχει έναν κυρίως εγωκεντρικό χαρακτήρα. Αυτό σημαίνει ότι στην πλειοψηφία τους τα παιδιά αποτείνονται στην οικογένεια και στους γονείς για κάλυψη των βασικών, κοινωνικών και συναισθηματικών τους αναγκών. Στα χρόνια πριν την εφηβεία, αν και υπάρχουν αρκετές συγκρούσεις μεταξύ παιδιών και γονιών, σπάνια τα παιδιά αμφισβητούν τα γονεϊκά πρότυπα και την εξουσία αυτών. Τα παιδιά μέχρι και πριν το γυμνάσιο, σχετίζονται με τους γονείς και με άλλα πρόσωπα κύρους πχ δασκάλους με τρόπο σχεδόν εξάρτησης αλλά και θαυμασμού.
Η μετάβαση από την παιδική στην εφηβική ηλικία δεν φέρνει μόνο σωματικές και βιολογικές αλλαγές αλλά και αλλαγές στον τρόπο που οι έφηβοι σχετίζονται τόσο με τους ενήλικες όσο και με τους συνομηλίκους τους. Ναι μεν οι έφηβοι εξαρτώνται από τους γονείς τους αλλά η εξάρτηση αυτή είναι περισσότερο πχ οικονομική και λιγότερο συναισθηματική ή κοινωνική. Ο έφηβος αρχίζει να αμφισβητεί την εξουσία των γονιών ειδικότερα και των ενηλίκων γενικότερα και ούτε η οικογένεια ούτε το σχολείο είναι πια πόλοι έλξης για αυτούς. Ο θαυμασμός και ο σεβασμός στρέφεται προς άλλες ομάδες ή πρόσωπα τα οποία οι έφηβοι εξιδανικεύουν προσπαθώντας να τους μοιάσουν, υιοθετώντας το στυλ ντυσίματος, το στυλ χτενίσματος, την προφορά και το λεξιλόγιο ή ακόμα και τις συνήθειές τους. Τα καινούργια αυτά πρόσωπα ή ομάδες μπορεί να προέρχονται από διάφορους χώρους πχ αθλητισμό, μουσική, θρησκεία, πολιτική. Καθώς ο έφηβος προσπαθεί να ταυτιστεί με τις ομάδες ή τα πρόσωπα, δημιουργώντας την ταυτότητά του και βρίσκοντας την ψυχική του ισορροπία, οι ομάδες συνομηλίκων παίζουν έναν ακόμα πολύ σημαντικό ρόλο στο να βοηθήσουν στη μετέπειτα μετάβαση του εφήβου στην ενήλικη ζωή.
Η ομάδα συνομηλίκων από τη μια αντιμετωπίζει τα ίδια ακριβώς διλήμματα και προβληματισμούς με τον έφηβο αλλά από την άλλη λειτουργεί ως υποστήριξη στον χειρισμό των συγκρούσεων και των αντιπαραθέσεων με την οικογένεια. Οι φίλοι στην τελική μοιράζονται μεταξύ τους τα ίδια προβλήματα, τις ίδιες εντάσεις, τις ίδιες αξίες και ιδανικά καθώς και τις ίδιες στάσεις ζωής. Οι ομάδες συνομηλίκων στην εφηβεία χαρακτηρίζονται από μεγάλη εσωτερική συνοχή και έχουν τη δύναμη να αποκλείουν άτομα άλλων ομάδων ή και ομάδες ολόκληρες που δεν ενστερνίζονται τις ίδιες ιδέες ή σκέψεις με αυτές. Ενώ οι ομάδες της παιδικής και σχολικής ηλικίας έχουν αρχηγό έναν ενήλικα, οι εφηβικές ομάδες συσπειρώνονται όταν νιώθουν ότι απειλούνται από την ενήλικη παρουσία. Συσπειρώνονται για να είναι σε θέση να τα βάλουν όλοι μαζί με έναν κοινό εχθρό: τον ενήλικα γονιό, τον ενήλικα καθηγητή, τον ενήλικα διευθυντή.
Η εφηβεία είναι μια περίοδος της ζωής με πολλά σκαμπανεβάσματα και ο έφηβος καλείται να αποκτήσει από τη μια την ταυτότητα που έχει για τον εαυτό του και από την άλλη την κοινωνική του ταυτότητα αυτή δηλαδή που παρουσιάζει προς τα έξω, στους σημαντικούς άλλους. Η ταυτότητα που είχε δημιουργήσει ως παιδί καταργείται και μια νέα ταυτότητα αναδύεται .
Η ταυτότητα αυτή έχει να κάνει με τους ρόλους του κάθε έφηβου στην ομάδα συνομηλίκων και τις στάσεις της ομάδας για τους ανθρώπους και τον κόσμο γενικότερα. Η απόδοση των ρόλων σχετίζεται με την προσωπικότητα, τον χαρακτήρα, τα ιδιαίτερα στοιχεία του κάθε έφηβου το πώς δηλαδή ο κάθε έφηβος επικοινωνεί τις ιδιότητες του στις σχέσεις τους με τους συνομηλίκους του. Ο ένας έφηβος παίρνει τον ρόλο του ηγέτη, ο άλλος του επαναστάτη, ο τρίτος του διαμεσολαβητή, κάποιος άλλος παίρνει το ρόλο της ήρεμης δύναμης, του σωτήρα, του θύματος, του γκρινιάρη, του κωμικού κλπ κλπ. Κάποια στιγμή οι ρόλοι αυτοί σταθεροποιούνται και εδραιώνονται οπότε ο κάθε έφηβος συμπεριφέρεται, συναισθάνεται και σκέφτεται βάσει του ρόλου που έχει υιοθετήσει στην ομάδα του. Κάποιοι ρόλοι είναι συγκρουσιακοί και κάποιοι συμπληρωματικοί. Όλοι είναι χρήσιμοι για να επιβιώσει η ομάδα και να συνεχίσει να υφίσταται.
Εκτός από τους ρόλους, οι στάσεις της ομάδας και των μελών της ενισχύουν την ταυτότητά της. Στάσεις είναι οι απόψεις που έχουμε για τους γύρω μας και οι απόψεις αυτές επηρεάζουν το πώς συμπεριφερόμαστε απέναντι σε αυτούς. Οι στάσεις έχουν το στοιχείο του συναισθήματος (πως νιώθουμε απέναντι σε κάποιον ή κάτι), το στοιχείο της γνωστικής μας αντίληψης (τι πιστεύουμε δηλαδή για κάποιον ή κάτι) και το στοιχείο της πράξης (τι σκοπεύουμε να κάνουμε, πώς να συμπεριφερθούμε απέναντι σε κάποιον ή κάτι). Άρα οι στάσεις των εφήβων και των ομάδων αυτών απέναντι στους ενήλικους γονείς και καθηγητές είναι το προϊόν των σκέψεων, των γνώσεων και των πεποιθήσεων τους. Σύνθετες διεργασίες. Οι έφηβοι καλούνται να οργανωθούν με τέτοιον τρόπο που οι ρόλοι και οι στάσεις απέναντι σε άλλους να τους ισορροπούν ψυχικά και να τους κάνουν να νιώθουν όμορφα, με μια ικανοποίηση τόσο απέναντι στους άλλους όσο και απέναντι στο ίδιο τους τον εαυτό.
Οι ομάδες συνομηλίκων, οι φίλοι, οι παρέες στην εφηβεία είναι ό,τι πιο πολύτιμο και σημαντικό έχει στην ζωή του ο έφηβος. Όταν το αντιληφθούν αυτό οι γονείς (πάντα με επαγρύπνηση και καθοδήγηση), οι συγκρούσεις με τα τους έφηβους γιους και τις έφηβες κόρες τους μπορεί να γίνουν λιγότερο επιθετικές και περισσότερο λειτουργικές και αποτελεσματικές.
*Υπηρεσία Εκπαιδευτικής Ψυχολογίας
Υπουργείο Παιδείας, Αθλητισμού και Νεολαίας
