ΤΗΣ ΠΟΛΙΝΑΣ ΘΕΜΙΣΤΟΚΛΕΟΥΣ*
Σήμερα, σε όλο τον κόσμο, η λέξη «Covid» έχει ξεθωριάσει από τη δημόσια καθομιλουμένη και τα πράγματα επανέρχονται κοντά στο φυσιολογικό για μαθητές, γονείς και σχολικό προσωπικό. Ωστόσο, ακόμη μαθαίνουμε να ευδοκιμείτε σε αβέβαιους καιρούς. H πανδημία του COVID-19 έχει επηρεάσει το ρόλο των Εκπαιδευτικών Ψυχολόγων και τον τρόπο με τον οποίο οι επαγγελματίες έχουν προσαρμοστεί στις συνεχιζόμενες προκλήσεις της πανδημίας .
Η καθημερινή εργασία έχει αλλάξει με πολλούς τρόπους. Οι τομείς εργασίας συνεχίζουν να υφίστανται, ωστόσο η πανδημία μας υποχρέωσε να επικεντρωθούμε περισσότερο στην παρέμβαση σε καταστάσεις κρίσης, λόγω των πιο κάτω παραγόντων.
1. Αύξηση των αναφορών οικογενειακής βίας -Τα μεγάλα διαστήματα κοινωνικής απομόνωσης αυξάνουν τον κίνδυνο εμφάνισης ενδοοικογενειακής βίας. Στην Κύπρο, οι γραμμές βοήθειας κατέγραψαν αύξηση στις κλήσεις κατά 20% τις πρώτες ημέρες της περιόδου περιορισμού και αυξήθηκαν κατά 30% την εβδομάδα μετά την επιβεβαίωση της πρώτης περίπτωσης Covid στην Κύπρο (Bradbury-Jones C, Isham L, 2020).
2. Αύξηση των περιπτώσεων σεξουαλικής κακοποίησης παιδιών - Σύμφωνα με τον αριθμό των αναφορών σεξουαλικής κακοποίησης παιδιών, από τον Ιανουάριο έως τον Ιούνιο του 2021 (περίοδος 6 μηνών) έγιναν 241 αναφορές. Αυτός ο αριθμός ήταν ήδη στο 83% του αριθμού που αναφέρθηκε το 2019 σε μια περίοδο 12 μηνών. (Γραφείο Επιτρόπου για την Προστασία των Δικαιωμάτων του Παιδιού στην Κύπρο 2021). Τα στοιχεία είναι αντίστοιχα με διεθνείς και ευρωπαϊκές έρευνες. Λαμβάνοντας υπόψη ότι τα σχολεία είναι η κύρια πηγή παραπομπών για κακοποίηση παιδιών, λόγω του κλεισίματος των σχολείων, δεν γνωρίζουμε αν οι αριθμοί είναι ακόμη μεγαλύτεροι και υπάρχουν πολλές περιπτώσεις οι οποίες δεν καταγγέλθηκαν.
Επιπρόσθετα, τα παιδιά και οι έφηβοι τα τελευταία 2 χρόνια εκτέθηκαν περισσότερο στη χρήση του διαδικτύου (π.χ. για μελέτη, αναψυχή, κοινωνικοποίηση κ.λπ.) και ο κίνδυνος είχε επίσης αυξηθεί για άργα ανηλίκων (grooming), σεξουαλική κακοποίηση ή/και εκμετάλλευση παιδιών μέσω του διαδικτύου (π.χ. διακίνηση παιδικής και εκδικητικής πορνογραφίας). (Ellis et al., 2020).
3. Αύξηση αυτοκτονικού ιδεασμού των παιδιών και εφήβων - Η ερευνητική βιβλιογραφία υποδηλώνει ότι την τελευταία δεκαετία παρατηρήθηκαν ανησυχητικές αυξήσεις στον αυτοτραυματισμό, τον αυτοκτονικό ιδεασμό και στις απόπειρες αυτοκτονίας στους εφήβους. Τα περιστατικά αυτά πολλαπλασιάστηκαν με την εμφάνιση του COVID-19. (Ibeziako P, Kaufman K, Scheer KN, Sideridis G. P, 2022). Αν και στην Κύπρο δεν διατηρούμε στατιστικά δεδομένα σχετικά, στην καθημερινή εργασία του Εκπαιδευτικού Ψυχολόγου η άνοδος τέτοιων περιστατικών ήταν και είναι αισθητή.
4. Αύξηση Συναισθηματικών και Συμπεριφορικών Δυσκολιών - Ερευνητικά παγκόσμια παρατηρήθηκε αύξηση διαγνώσεων – όπως για παράδειγμα, διαταραχή προσαρμογής, μετατραυματικό στρες, (Galanis et al 2021), αισθήματα απώλειας/πένθους (Sprang και Silman 2013), καταθλιπτικές διαταραχές, αγχώδεις διαταραχές, διατροφικές διαταραχές και ιδεοψυχαναγκαστικής διαταραχής (Ibeziako P, Kaufman K, Scheer KN, Sideridis G. P, 2022).
Επιπλέον, οι μαθητές που αντιμετωπίζουν κοινωνικο-συναισθηματικές προκλήσεις είναι πιο πιθανό να επαναλάβουν την τάξη, να εγκαταλείψουν το σχολείο, να έχουν χαμηλότερους βαθμούς και να αποβληθούν ή να παρατήσουν το σχολείο. (Brännlund et al., 2017: Kang -Yi et al., 2018· Murphy et al., 2015)
5. Αποχή από το σχολείο (σωματική και συναισθηματική) - Ο συσσωρευμένος αριθμός απουσιών στα παιδιά και εφήβους συχνά συμβαδίζει με το χαμηλό σχολικό κίνητρο και τη συναισθηματική απόσυρση από το σχολείο. Τα πιο πάνω συχνά οδηγούν σε πλήρη εγκατάλειψη του σχολείου. Ποιοτικά, παρατηρήθηκε αύξηση των περιπτώσεων όπου χρειάστηκε να παρέμβει ο Εκπαιδευτικός Ψυχολόγος για να αποτρέψει τη διακοπή του σχολείου ή/και η στασιμότητα (λόγω του αυξημένου αριθμού απουσιών των μαθητών).
6. Μείωση Κοινωνικών Δεξιοτήτων & Κοινωνικής Προσαρμογής - Τα παιδιά και οι έφηβοι κατά την πανδημία στερήθηκαν τις ίσες ευκαιρίες για εξάσκηση και ανάπτυξη των κοινωνικών τους δεξιοτήτων. Καθώς επίσης και την ευκαιρία για οικοδόμηση ουσιαστικών σχέσεων με σημαντικούς ενήλικες - π.χ. εκπαιδευτικούς. Επιπλέον η κοινωνική απόσταση επέφερε αραίωση του δικτύου κοινωνικής υποστήριξης ενός παιδιού. Λόγω του αυξημένου φόβου ότι η σωματική εγγύτητα αυξάνει τις πιθανότητες κάποιος να κολλήσει τον ιό, η σωματική απόσταση έφερε και την κοινωνική απόσταση ως απότοκο. Επιπλέον, η υπερβολική χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης έκανε δύσκολη την επιστροφή των εφήβων στις διαπροσωπικές αλληλεπιδράσεις στην πραγματική ζωή. (Orben et al., 2020)
7. Ο ευάλωτος πληθυσμός έγινε ακόμη πιο ευάλωτος - Ο αντίκτυπος του κλεισίματος των σχολείων ήταν ακόμη μεγαλύτερος για τα παιδιά με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες, με νευροαναπτυξιακές δυσκολίες καθώς επίσης και τα παιδιά από μειονεκτικά κοινωνικό-οικονομικά περιβάλλοντα. (Brandenburg et al., 2020). Ορισμένοι από αυτούς τους μαθητές οι οποίοι αντιμετωπίζουν τέτοιες προκλήσεις εμφάνισαν παλινδρόμηση, εν μέρει λόγω της διακοπής των θεραπειών τους (π.χ. εργοθεραπεία, λογοθεραπεία κ.λπ.), εν μέρει επειδή διαταράχθηκε τόσο πολύ η ζωή τους και εν μέρει λόγω των συνεχών αλλαγών των οποίων καλούνταν να προσαρμοστούν.
8. Ειδικές Μαθησιακές Δυσκολίες ή Χαμηλές επιδόσεις λόγω ανεπαρκούς εκπαίδευσης. - Καθώς η βασική εκπαίδευση διακόπηκε τόσο απότομα τις προηγούμενες δύο σχολικές χρονιές, για μεγάλα χρονικά διαστήματα, ήταν μόνο αναμενόμενο ότι πολλοί μαθητές θα έμεναν πίσω μαθησιακά. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα τον αυξημένο αριθμό παραπομπών σε Εκπαιδευτικούς Ψυχολόγους για αξιολόγηση για πιθανή παροχή ειδικής αγωγής. Η διάκριση μεταξύ των μαθητών που έχουν πραγματικά Ειδική Μαθησιακή Διαταραχή και εκείνων που έχουν μείνει πίσω λόγω ανεπαρκούς σχολικής εκπαίδευσης και χαμηλών βαθμών εξαιτίας των κενών στην εκπαιδευτική διαδικασία σε κάποιες περιπτώσεις ήταν και είναι εξαιρετικά δύσκολη.
10. Προκλήσεις στην Ψυχοδιαγνωστική Αξιολόγηση μαθητών - Τα σταθμισμένα εργαλεία/τεστ αξιολόγησης τα οποία πάντοτε αποτελούσαν μεγάλο ποσοστό της καθημερινής εργασίας των ψυχολόγων, δεν προορίζονταν να διεξάγονται με μάσκες προσώπου, από απόσταση ή μέσω οθόνης υπολογιστή. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να αποφεύγεται η χρήση των εργαλείων ή να αξιολογούνται παιδιά και έφηβοι με εργαλεία με αμφισβητήσιμη αξιοπιστία. (Farmer et al., 2020; Hiramoto, 2020).
11. Επαγγελματική Εξουθένωση και κόπωση της συμπόνιας στους Εκπαιδευτικούς Ψυχολόγους -Το να βοηθάς τους ανθρώπους μπορεί να είναι πολύ ικανοποιητικό, αλλά μπορεί επίσης να επηρεάσει σημαντικά και τη δική μας ψυχική υγεία. Η κόπωση της συμπόνια αποτελείται από δύο βασικά συστατικά: την επαγγελματική εξουθένωση και το δευτερογενές τραυματικό στρες. Η κόπωση της συμπόνια είναι μια πιθανή αρνητική συνέπεια που σχετίζεται με την εργασία με άτομα τα οποία βίωσαν τραύμα. Όταν εμφανίζεται μια κρίση, οι Εκπαιδευτικοί Ψυχολόγοι είναι συχνά οι πρώτοι που ανταποκρίνονται στις ανάγκες ψυχικής υγείας των παιδιών και εκθέτονται συχνά στις προσωπικές λεπτομέρειες της κρίσης αυξάνοντας τον κίνδυνο κόπωσης από συμπόνια (Rozmiarek, D., Crepeau- Hobson, F. A 2022).
Εν κατακλείδι, η εμπειρία της πανδημίας έχει μεταμορφώσει την κοινωνία μας και το μέλλον της. Ο αντίκτυπος της πανδημίας στην ψυχική υγεία όλων μας έχει αρχίσει να διαφαίνεται. Αυτή είναι μια έντονη υπενθύμιση ότι εξακολουθούν να υπάρχουν μεγάλες προκλήσεις. Πρέπει να συνεχίσουμε να προσαρμοζόμαστε και να ανταποκρινόμαστε στις ανάγκες των παιδιών, των εκπαιδευτικών και των οικογενειών καθώς συνεχίζουμε να ευδοκιμούμε σε αβέβαιες καιρούς.
*Εκπαιδευτική Ψυχολόγος
Υπουργείο Παιδείας, Αθλητισμού και Νεολαίας
