ΤΗΣ ΔΡΟΣ ΝΑΣΙΑΣ ΤΡΙΓΩΝΑΚΗ*
«Ομάδα» είναι ένα σύνολο ατόμων που αναπτύσσουν διαπροσωπικές σχέσεις, αποδέχονται δικαιώματα και υποχρεώσεις ως μέλη, δημιουργούν κοινή ταυτότητα και αναπτύσσουν κοινούς στόχους. Κάθε ομάδα χαρακτηρίζεται από την γενικότερη στάση, νοοτροπία, ικανότητα και δεξιότητα των μελών της. Στη σχολική ομάδα, όπως και σε όλες τις ομάδες, κάθε μέλος διαφέρει και έτσι χρειάζεται να αντιμετωπίζεται μέσα από διαφορετική εξατομικευμένη προσέγγιση. Παράλληλα όμως, όλα τα μέλη μαζί δημιουργούν μια δυναμική που χαρακτηρίζει την ομάδα στο σύνολό της. Η ομάδα δεν αποτελεί απλά το σύνολο των μελών της αλλά είναι ένα καινούργιο δυναμικό σχήμα με ξεχωριστή ταυτότητα και δομή. Η δυναμική που δημιουργείται σε μια ομάδα της προσδίδει νόημα, πλαίσιο και ταυτότητα.
Η σχολική ομάδα τα τελευταία χρόνια έχει διαφοροποιηθεί. Πέραν της υποχρεωτικής φοίτησης για όλα τα παιδιά με την ένταξη και ενσωμάτωση και των παιδιών με ειδικές ανάγκες στο σχολείο, παιδιά με ιδιαιτερότητες αποτελούν πλέον μέλη της σχολικής ομάδας. Επίσης, με την κοινωνία να γίνεται ολοένα και περισσότερο πολυπολιτισμική, μαθητές από διαφορετικές κουλτούρες εντάσσονται στο σχολικό σύστημα. Ο εκπαιδευτικός έρχεται αντιμέτωπος με μια διαφορετική σύνθεση και επομένως λειτουργία της σχολικής ομάδας και χρειάζεται να γνωρίζει πολύ περισσότερα για να ανταποκριθεί στις προκλήσεις και απαιτήσεις του νέου του ρόλου. Στόχος του εκπαιδευτικού είναι να αντιληφθεί τις ιδιαιτερότητες τόσο του κάθε μαθητή ξεχωριστά όσο και του συνόλου της τάξης πχ τις σχέσεις μεταξύ των μαθητών, τις στάσεις και τις αντιλήψεις των οικογενειών τους, τις νοοτροπίες τους ακόμα και την γλώσσα και θρησκεία πολλών από τους μαθητές του. Από την άλλη, και οι ίδιοι οι μαθητές καλούνται να μάθουν και να προσαρμοστούν στην προσωπικότητα, τις απαιτήσεις, τον χαρακτήρα του κάθε εκπαιδευτικού που μπαίνει στην τάξη και τους κάνει μάθημα. Άρα η ομάδα είναι μια αλληλουχία δράσεων και αντιδράσεων κάτω από συνθήκες που στόχο έχουν την δημιουργία σχέσεων.
Η επικοινωνία και η ανταλλαγή απόψεων, σκέψεων και συναισθημάτων είναι σημαντικοί παράγοντες που επηρεάζουν τη συμπεριφορά και τη νοοτροπία των μελών της ομάδας. Οι μαθητές αισθάνονται την ανάγκη να ανήκουν σε ένα σύνολο και να επικοινωνούν μεταξύ τους αλλά ταυτόχρονα να αντιμετωπίζονται ισότιμα και να εμπλέκονται ενεργητικά στη διαδικασία της μάθησης. Η εκπαίδευση, με την ευρύτερη έννοια της αγωγής και μάθησης, εξαρτάται από ένα πλέγμα διαπροσωπικών σχέσεων και αλληλεπιδράσεων αλλά η διδασκαλία δεν είναι κάτι σταθερό, στατικό ή μόνιμο. Είναι μια δυναμική διαδικασία και διεργασία που μεταβάλλεται και επηρεάζεται από πολλούς παράγοντες. Μεταβάλλεται τόσο από τους καθορισμένους στόχους και παιδαγωγικούς σκοπούς όσο και από τους εκπαιδευτικούς, τους μαθητές και τα χαρακτηριστικά όλων αυτών που εμπλέκονται ενεργά σε αυτή τη διαδικασία. Η ποιότητα της σχέσης καθορίζει την επιτυχία ή την αποτυχία της διαδικασίας αυτής.
Πληθώρα ερευνών έχουν αναπτυχθεί μελετώντας τα χαρακτηριστικά εκείνα που πρέπει να διαθέτει ένας εκπαιδευτικός για να θεωρείται «καλός» διαχειριστής της ομάδας των μαθητών του. Το «καλός» εμπεριέχει την παραγωγικότητα, την ικανότητα, την αποτελεσματικότητα καθώς και το να είναι αγαπητός στους μαθητές του. Το «καλός» μπορεί να εμπεριέχει την ακεραιότητα του χαρακτήρα του, την δημιουργικότητα, τον ενθουσιασμό για το μάθημα, το χιούμορ, το πόσο προσιτός είναι, την ορθή του κρίση, το αίσθημα δικαιοσύνης αλλά επίσης το πόσο οργανωτικός είναι και πόσο γνώστης του αντικειμένου που διδάσκει. Οι έρευνες εστιάζουν τα αποτελέσματά τους και στο πόσο μπορεί ο εκπαιδευτικός να διαχειριστεί τα δικά του συναισθήματα, τα προσωπικά του αδιέξοδα και αδυναμίες, πόσο ικανός είναι στο να μην αφήνει τα προβλήματά του να στέκονται εμπόδιο στη σχέση του με την ομάδα των μαθητών του. Ο ρόλος του εκπαιδευτικού είναι πολύπλευρος και πολυεπίπεδος – εάν αφήσει τα συναισθήματα, τα προσωπικά βιώματα και ατομικές αδυναμίες να τον καταβάλλουν, η διαδικασία μάθησης και διαχείρισης της ομάδας δεν θα είναι επιτυχής. Δεν είναι εύκολο να αναγνωρίσουμε τις δικές μας αδυναμίες, τα προσωπικά μας εμπόδια ανέλιξης, δεν είναι εύκολο να κάνουμε την αυτοκριτική μας και να είμαστε πάντα αυτοπειθαρχημένοι όσον αφορά στα προσωπικά μας προβλήματα, εμπειρίες και βιώματα. Συχνά έρχονται σε σύγκρουση με τον ρόλο μας και παρεμποδίζουν τη διαδικασία ομαδικότητας, καθώς επίσης και οι προκαταλήψεις μας ή το πόσο, βάσει στερεοτύπων, αντιλαμβανόμαστε άλλους ανθρώπους ή και καταστάσεις.
Για να μπορεί ο εκπαιδευτικός να διαχειριστεί την ομάδα δεν αρκεί μόνο να γνωρίζει τους κανόνες και τους κανονισμούς του σχολείου αλλά να διερωτηθεί για τις δικές του προσδοκίες από την ομάδα μαθητών που καλείται να διδάξει, τις αξίες του και τις στάσεις του. Ας μην ξεχνάμε ότι τα παιδιά και οι έφηβοι ταυτίζονται συχνά με τους δασκάλους και τους καθηγητές τους, οι ενήλικες είμαστε τα πρότυπά τους, οι καθοδηγητές και οι μέντορές τους. Ενώ λοιπόν στόχος είναι η επιτυχία των παιδιών σε μαθησιακό επίπεδο, η συναισθηματική ευημερία των μαθητών είναι απαραίτητο συστατικό στην διαδικασία της μάθησης μέσω της επιτυχούς διαχείρισης της ομάδας.
*Εκπαιδευτική Ψυχολόγος
Υπηρεσία Εκπαιδευτικής Ψυχολογίας
