ΤΗΣ ΔΡΟΣ ΘΑΛΕΙΑΣ ΜΟΥΣΚΟΥΝΤΗ*
Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται αύξηση στη χρήση κινητών τηλεφώνων από εφήβους, σε τέτοιο βαθμό όπου για τους περισσότερους αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της καθημερινότητάς τους. Κατ’ ακρίβεια, οι έφηβοι τείνουν να προτιμούν τη χρήση κινητών σε σχέση με άλλες ηλεκτρονικές συσκευές ψυχαγωγίας π.χ. τηλεόραση, Η.Υ., τάμπλετ, αφού το κινητό τηλέφωνο προσφέρει αρκετές λειτουργίες, καθώς και την άμεση και εύκολη πρόσβαση στο διαδίκτυο.
Η πρόσφατη ανακοίνωση του ΥΠΑΝ αναφορικά με την επέκταση της απαγόρευσης χρήσης των κινητών τηλεφώνων από μαθητές στα Γυμνάσια προκάλεσε ποικίλες αντιδράσεις. Συγκεκριμένα, η πρόταση αφορά στην «πλήρη» απαγόρευση της χρήσης των κινητών τηλεφώνων κατά τη διάρκεια της σχολικής μέρας. Θα επιτρέπεται στους μαθητές να φέρουν μαζί τους κινητό τηλέφωνο, αλλά αυτό θα πρέπει να είναι απενεργοποιημένο. Η απόφαση του ΥΠΑΝ δεν είναι βέβαια πρωτοφανής, αφού σε αρκετά κράτη ήδη (Αγγλία, Γαλλία, Φινλανδία, Ιταλία, Ολλανδία, Κίνα), η χρήση κινητών τηλεφώνων από μαθητές είναι απαγορευμένη.
Αναμφίβολα, συσκευές όπως τα «έξυπνα» κινητά τηλέφωνα είναι πολύ χρήσιμες. Ωστόσο, είναι πολύ λεπτή η διαχωριστική γραμμή μεταξύ της συνετής χρήσης και της κατάχρησης, ενώ τα παιδιά και οι έφηβοι φαίνεται να είναι ιδιαίτερα ευάλωτοι στην υπερβολική χρήση. Πληθώρα ερευνών καταδεικνύουν ότι η υπέρμετρη και αλόγιστη χρήση κινητού τηλεφώνου δεν αποτελεί μια άκακη συνήθεια, αλλά αποτελεί εκδήλωση εθιστικής συμπεριφοράς, με κρίσιμες προεκτάσεις Σύμφωνα με το Διαγνωστικό και Στατιστικό Εγχειρίδιο (5η Έκδοση) (DSM IV), το οποίο χρησιμοποιείται ευρέως από αμφότερους Ψυχίατρους και Ψυχολόγους, τα διαγνωστικά κριτήρια του εθισμού εμπίπτουν σε 4 γενικές κατηγορίες: μειωμένος έλεγχος της συμπεριφοράς, σωματική εξάρτηση, κοινωνικά προβλήματα και ριψοκίνδυνη χρήση. Εφόσον τα σύγχρονα κινητά τηλέφωνα έχουν την δυνατότητα να προκαλέσουν υπέρμετρη έκκριση ντοπαμίνης στον εγκέφαλο (η οποία συνδέεται άμεσα με τον εθισμό), παρατηρούνται συμπεριφορές χαρακτηριστικές του εθισμού, όπως επιθυμία για περισσότερη ώρα χρήσης, δυσκολία αντίστασης στη χρήση κινητού και μειωμένο ενδιαφέρον για εμπλοκή σε άλλες δραστηριότητες. Ως αποτέλεσμα, όλο και περισσότεροι γονείς αναγκάζονται να αποταθούν σε ειδικούς για λύσεις σχετικά με την εθιστική συμπεριφορά των παιδιών τους όσον αφορά στη χρήση κινητών τηλεφώνων.
Επιπλέον, εκπαιδευτικοί αναφέρουν ότι οι μαθητές οι οποίοι κάνουν χρήση του κινητού τους στον σχολικό χώρο έχουν μειωμένη συμμετοχή στο μάθημα και συγκεντρώνονται λιγότερο σε σχέση με μαθητές οι οποίοι δεν χρησιμοποιούν το τηλέφωνό τους εν ώρα μαθήματος, με αποτέλεσμα οι πρώτοι να επιδεικνύουν μειωμένη μαθησιακή επίδοση και ταυτόχρονα να επηρεάζεται δυσμενώς ολόκληρη η μαθησιακή διαδικασία. Οι προαναφερθείσες διαπιστώσεις των εκπαιδευτικών επιβεβαιώνονται από σωρεία ερευνών οι οποίες καταδεικνύουν ότι η υπέρμετρη χρήση κινητού συνδέεται με μειωμένη προσοχή και συγκέντρωση, αλλά και με χαμηλότερη ακαδημαϊκή επίδοση. Σε μια πρόσφατη έρευνα (Adolescent Brain Cognitive Development Study, 2018) στην οποία συμμετείχαν πάνω από 11,000 παιδιά και η οποία διήρκησε πάνω από 10 χρόνια, διαφάνηκαν ξεκάθαρα οι επιπτώσεις της υπερβολική έκθεσης των παιδιών σε συσκευές με οθόνη (screen time). Συγκεκριμένα, οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι τα παιδιά τα οποία χρησιμοποιούσαν κινητά ή/και τάμπλετ πάνω από 2 ώρες τη μέρα είχαν χαμηλότερες επιδόσεις σε τεστ γνωστικής και γλωσσικής επάρκειας, πρόωρη αραίωση του προμετωπιαίου λοβού, καθώς και χαμηλότερη αποκρυσταλλωμένη νοημοσύνη και γνώσεις.
Παράλληλα, εύλογες είναι και οι ανησυχίες των εκπαιδευτικών, αλλά και των γονιών, ότι η χρήση κινητών κατά τη διάρκεια του διαλείμματος, μειώνει τη δια ζώσης αλληλεπίδραση και κοινωνικοποίηση μεταξύ των μαθητών, η οποία σταδιακά διαπιστώνεται ότι αντικαθίσταται από επικοινωνία μέσω της κοινωνικής δικτύωσης. Αναμφίβολα, η υπερβολική χρήση κινητών κατά την εφηβεία φέρει αρνητικές επιπτώσεις στην ψυχική υγεία των μαθητών, αφού συνδέεται με αισθήματα απομόνωσης και μοναξιάς, καθώς και με συμπτώματα κατάθλιψης και άγχους (APA, 2017). Περαιτέρω, ένα κινητό τηλέφωνο παρέχει τη δυνατότητα φωτογράφησης ή/και μαγνητοσκόπησης άλλων μαθητών, ακόμα και των εκπαιδευτικών, με σκοπό να αναρτηθεί το εν λόγω υλικό στο διαδίκτυο ή να αποσταλεί μεταξύ των μαθητών για σκοπούς εκφοβισμού και εξευτελισμού.
Στο παρόν στάδιο, οι απόψεις για τη χρήση κινητών τηλεφώνων από μαθητές στα σχολεία διίστανται. Ενδεχομένως, η επιβολή μιας τέτοιας απαγόρευσης να είναι ταραχώδης, καθώς, αν και η χρήση κινητού τηλεφώνου ήδη απαγορεύεται κατά τη διάρκεια των μαθημάτων, πολλοί εκπαιδευτικοί καταθέτουν ότι συχνά αναγκάζονται να επιβάλουν κυρώσεις στους μαθητές για τη μη συμμόρφωση, ενώ καθώς συναλλάσονται με έφηβους, οι αντιδράσεις και οι συγκρούσεις είναι αναπόφευκτες.
Σε οποιαδήποτε περίπτωση, αναπόδραστα θα πρέπει να επέλθει μετριασμός μεταξύ των δικαιωμάτων των παιδιών και της προστασίας τους. Πιθανώς, η αντιμετώπιση προς μεγαλύτερους μαθητές (Λυκεια και Τεχνικές) να πρέπει να είναι διαφορετική, αφού ωριμάζοντας οι μαθητές μπορούν να κάνουν χρήση των κινητών με αντιστοίχως επαυξημένη υπευθυνότητα. Για παράδειγμα, θα μπορούσαν να μεταφέρουν τα κινητά τους τηλέφωνα στο σχολείο, αλλά να τα έχουν κλειστά στην τσάντα τους ή σε ειδικές θυρίδες και να τα χρησιμοποιούν μόνο για παιδαγωγικούς σκοπούς. Επίσης, η χρήση της τεχνολογίας στη μάθηση θα μπορούσε να διασφαλιστεί με την πρόσβαση των μαθητών στο διαδίκτυο για εκπαιδευτικούς σκοπούς μέσω κοινόχρηστων Ηλεκτρονικών Υπολογιστών.
Τέλος, εκφράστηκε και η θέση ότι η χρήση κινητών θα πρέπει να επιτρέπεται για λόγους ασφάλειας και ανά πάσα στιγμή επικοινωνίας των μαθητών με τους γονείς τους. Στις μέρες μας, η ανησυχία των γονιών και η επιθυμία για επικοινωνία με τα παιδιά τους κατά τη διάρκεια της σχολικής μέρας είναι πλήρως κατανοητή. Ωστόσο, θα πρέπει να καλλιεργηθεί ένα κλίμα ασφάλειας και εμπιστοσύνης εντός του σχολικού χώρου, αλλά και να εδραιωθεί η άριστη επικοινωνία γονιού- εκπαιδευτικού-μαθητή, έτσι ώστε οι μαθητές να αισθάνονται ασφάλεια στο σχολικό χώρο. Εξάλλου, ο ρόλος του εκπαιδευτικού δεν είναι μόνο να διδάξει την ύλη, αλλά να φροντίσει για την ευημερία των μαθητών, ως ακόμη ένας σημαντικός ενήλικας στις ζωές τους.
*Εγγεγραμμένη Εκπαιδευτικός Ψυχολόγος
Λειτουργός Υπηρεσίας Εκπαιδευτικής Ψυχολογίας (Υ.Ε.Ψ)
