ΤΟΥ ΑΛΕΞΗ ΟΥΛΟΥΠΗ ΚΑΙ ΤΗΣ ΕΛΕΝΑΣ ΤΡΥΦΩΝΟΣ*
Η γονεϊκή εμπειρία είναι γεμάτη από προκλήσεις και δύσκολες στιγμές, που απαιτούν ευαισθησία, υπομονή και σωστούς χειρισμούς. Ιδιαίτερα σε περιόδους έντονου άγχους ή σε καταστάσεις κρίσης, η επικοινωνία και η αμοιβαία κατανόηση εντός της οικογένειας καθίστανται θεμελιώδη στοιχεία για την ισορροπία και την ευημερία των μελών της. Ανάμεσα στις δυσκολίες που μπορεί να αντιμετωπίσει ένα παιδί ή ένας ενήλικας, η ψυχική ανθεκτικότητα αναδεικνύεται ως καθοριστικός παράγοντας για την αντιμετώπιση και την εξέλιξη μέσα από την αντιξοότητα.
Τι είναι μια δύσκολη κατάσταση;
Μια δύσκολη κατάσταση είναι μια περίοδος ζωής που προκαλεί άγχος και αναστάτωση, πλήττοντας την ψυχική ισορροπία και τη δυνατότητα του ατόμου να διαχειριστεί το γεγονός. Καταστάσεις όπως το πένθος, οι σοβαρές ασθένειες, οι οικονομικές κρίσεις ή ακόμα και ο σχολικός εκφοβισμός, φέρνουν στο προσκήνιο τις αντοχές μας και μας καλούν να επιστρατεύσουμε τις ψυχικές μας δυνάμεις για να αντεπεξέλθουμε.
Κάθε άνθρωπος αντιμετωπίζει τις κρίσεις διαφορετικά, ανάλογα με τις προσωπικές του εμπειρίες και τις δυνατότητες του. Παράλληλα όμως μέσα από αυτή τη διαδικασία διαχείρισης, ένα άτομο μπορεί να αναπτύξει ανθεκτικότητα και να αποκτήσει αυτοπεποίθηση για να ανταποκριθεί σε μελλοντικές προκλήσεις.
Αντιδράσεις των παιδιών σε δύσκολες καταστάσεις
Τα παιδιά, όταν βρίσκονται αντιμέτωπα με στρεσογόνες καταστάσεις, συχνά εκδηλώνουν φυσιολογικές αντιδράσεις που περιλαμβάνουν συναισθηματικές ή συμπεριφορικές δυσκολίες. Αυτές οι αντιδράσεις μπορεί να είναι η παλινδρόμηση σε προηγούμενα αναπτυξιακά στάδια, η σχολική άρνηση, η μειωμένη συγκέντρωση, καθώς και διαταραχές ύπνου ή διατροφής. Αν τα συμπτώματα παραμένουν για μεγάλο χρονικό διάστημα ή εντείνονται, τότε ίσως χρειάζεται επαγγελματική υποστήριξη.
Το άγχος στην εφηβεία
Το άγχος είναι ένα κοινό συναίσθημα, που μπορεί να λειτουργήσει ως προσαρμοστικός μηχανισμός απέναντι σε δύσκολες καταστάσεις. Όταν όμως είναι υπερβολικό, επηρεάζει την ικανότητα του ατόμου να ελέγχει τη ζωή του, προκαλώντας ένα αίσθημα αδυναμίας. Στην εφηβεία, το άγχος μπορεί να είναι ιδιαίτερα έντονο λόγω των ακαδημαϊκών και κοινωνικών πιέσεων. Κλειδί στην αντιμετώπιση του άγχους είναι η ικανότητα του εφήβου να διαχωρίσει το χρήσιμο από το επιβλαβές άγχος, να μπορεί να έχει επίγνωση των συναισθημάτων του και τι πυροδοτεί το άγχος και τις αντιδράσεις του και τέλος να νοιώθει ότι μπορεί να παρέμβει και να διορθώσει τις καταστάσεις που του δημιουργούν υπερβολικό άγχος. Με αυτό το τρόπο ο έφηβος αποκτά ένα αίσθημα επάρκειας και εμπιστοσύνης προς τον εαυτό του κτίζοντας έτσι ψυχική ανθεκτικότητα.
Ψυχική ανθεκτικότητα: Ορισμός και εφαρμογή
Η ψυχική ανθεκτικότητα ορίζεται ως η ικανότητα ενός ατόμου να προσαρμοστεί θετικά παρά τις αντιξοότητες, το στρες ή τα τραυματικά γεγονότα. Αυτός ο μηχανισμός προσαρμογής επιτρέπει στα άτομα να ανακάμπτουν και να εξελίσσονται ακόμα και όταν αντιμετωπίζουν απειλητικές καταστάσεις. Για τα παιδιά, η ψυχική ανθεκτικότητα αναπτύσσεται όταν βιώνουν δύσκολες καταστάσεις, αλλά παραμένουν ψυχικά επαρκή και προσαρμοσμένα.
Παράγοντες που επηρεάζουν την ψυχική ανθεκτικότητα
Η ψυχική ανθεκτικότητα εξαρτάται από την αλληλεπίδραση μεταξύ παραγόντων κινδύνου και προστατευτικών παραγόντων. Ανάμεσα στους παράγοντες κινδύνου συγκαταλέγονται τα σοβαρά προβλήματα, όπως ασθένειες, οικονομικές δυσκολίες ή οικογενειακές κρίσεις. Αντίθετα, οι προστατευτικοί παράγοντες περιλαμβάνουν έναν υποστηρικτικό οικογενειακό κύκλο, θετικές κοινωνικές σχέσεις, καθώς και την ανάπτυξη προσωπικών δεξιοτήτων όπως η αυτογνωσία, η ενσυναίσθηση και το χιούμορ.
Ο ρόλος του γονιού στην ανάπτυξη ψυχικής ανθεκτικότητας
Ο ρόλος του γονέα είναι κρίσιμος στην ανάπτυξη της ψυχικής ανθεκτικότητας του παιδιού. Οι γονείς μπορούν να ενισχύσουν την ανθεκτικότητα των παιδιών τους μέσα από την παροχή συναισθηματικής υποστήριξης και τη δημιουργία ενός ασφαλούς περιβάλλοντος. Ο γονιός πρέπει να ενθαρρύνει το παιδί να αναγνωρίζει τις αδυναμίες του, να εστιάζει στις δυνάμεις του και να προσπαθεί να βρίσκει λύσεις σε προβλήματα. Η καθοδήγηση στη διαχείριση του άγχους και η ενθάρρυνση της προσπάθειας αντί του αποτελέσματος είναι θεμελιώδη βήματα για να αισθάνεται το παιδί ικανό να αντιμετωπίσει τις προκλήσεις.
Επιπλέον, η θέσπιση ορίων και η ενίσχυση της ενσυναίσθησης είναι σημαντικές για την ανάπτυξη κοινωνικών δεξιοτήτων και αυτογνωσίας, οι οποίες με τη σειρά τους ενισχύουν την ψυχική ανθεκτικότητα. Οι γονείς πρέπει να λειτουργούν ως πρότυπα, περιορίζοντας το άγχος τους και διατηρώντας την αισιοδοξία, ώστε να ενισχύσουν την ανθεκτικότητα των παιδιών τους.
Συμπέρασμα
Οι δύσκολες καταστάσεις είναι μέρος της ζωής και είναι η αντίσταση στις αντιξοότητες που βοηθά στη καλλιέργεια της ψυχικής μας ανθεκτικότητας. Χρειάζεται λοιπόν να κατανοούμε αυτά που συμβαίνουν γύρω μας, να προσδίδουμε ένα θετικό μήνυμα ακόμα και στην αντιξοότητα, να αποδεχόμαστε αυτό το οποίο δεν μπορούμε να αλλάξουμε και να εστιάζουμε την ενέργεια μας σε αυτό που μπορούμε να ελέγξουμε, να αλλάξουμε ή να βελτιώσουμε!
*Εκπαιδευτικοί Ψυχολόγοι
Υπηρεσία Εκπαιδευτικής Ψυχολογίας
ΥΠΑΝ
