Γονείς – ελικόπτερα

ΤΗΣ ΝΑΣΙΑΣ ΤΡΙΓΩΝΑΚΗ-ΠΑΥΛΟΥ PhD*

Ο όρος «γονείς-ελικόπτερα» περιγράφει γονείς που έχουν υπερ-εμπλοκή στις ζωές των παιδιών τους.  Αιωρούνται πάνω από τα παιδιά τους και στην πρώτη δυσκολία που αντιμετωπίζουν, προσγειώνονται άμεσα και με ταχύτητα δίπλα τους.  Ο όρος χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά από τον Dr Haim G. Ginott (1969) και στις αρχές της δεκαετίας του 2000 άρχισε να εμφανίζεται σε δημοσιεύσεις σχετικές με την ανατροφή των παιδιών ενώ σήμερα τον συναντάμε σε βιβλία και άρθρα διαπαιδαγώγησης συνοδευόμενο από ερευνητικά δεδομένα.

Οι έρευνες είναι αντιφατικές αφού αλλού φαίνεται να δημιουργούνται πολλά αρνητικά αποτελέσματα στα παιδιά ενώ αλλού όχι και τόσα πολλά.  Σε κάποιες έρευνες γίνεται αναφορά στις καλές και υγιείς σχέσεις γονιών – παιδιών αφού καταλήγουν ότι οι γονείς – ελικόπτερα αναπτύσσουν με τον τρόπο αυτόν στενές σχέσεις φροντίδας με τα παιδιά τους.  Άλλες έρευνες συμπεραίνουν ότι τα παιδιά των οποίων οι γονείς υπερ-εμπλέκονται στην ζωή τους, μεγαλώνουν και γίνονται άβουλοι ενήλικες, ευθυνόφοβοι και ανήμποροι να πάρουν μόνοι τους αποφάσεις για την ίδια τους τη ζωή.

Ποια είναι η διαφορά του γονιού – ελικόπτερο από τον γονιό που νοιάζεται και στηρίζει το παιδί του; Η διαφορά βρίσκεται  στο 1) πόσο δύσκολη είναι η κατάσταση που έχει να αντιμετωπίσει το παιδί και 2) πόσο χρονών είναι το παιδί.  Τα τελευταία 15-20 χρόνια οι γονείς βομβαρδίζονται με πληροφορίες για το πόσο επικίνδυνος έχει καταντήσει ο κόσμος και φοβούνται τα ναρκωτικά, το έγκλημα, τη βία, τον εκφοβισμό, την ανεργία, την εκμετάλλευση, πραγματικούς κινδύνους καταστροφικούς για τα παιδιά τους.  Οι γονείς νιώθουν την απειλή παντού τόσο σε σχέση με την ευημερία όσο και για την ψυχική υγεία των παιδιών τους.  Επίσης, η εφηβεία έχει γίνει μια δύσκολη περίοδος στην ζωή των παιδιών γεμάτη αβεβαιότητα και άγχος με πολλούς πειρασμούς και πειραματισμούς.  Οι γονείς, δικαιολογημένα, νιώθουν την ανάγκη να παρακολουθούν με άγρυπνο μάτι τις παρέες των παιδιών τους, την συμπεριφορά τους στο σπίτι (αν τρέφονται σωστά, αν ξεκουράζονται αρκετά, αν διαβάζουν για το σχολείο κλπ), τις σχολικές τους επιδόσεις.  Αυτό όμως είναι τελείως διαφορετικό από τον γονιό- ελικόπτερο που

• Δεν αφήνει το παιδί / έφηβο να πάρει αποφάσεις και αποφασίζει πάντα εκ μέρους του
• Συγυρίζει και συμμαζεύει το δωμάτιο του παιδιού / έφηβου πάντα, μπαίνει στο δωμάτιο και σκαλίζει τα προσωπικά αντικείμενα του παιδιού / εφήβου και «ταχτοποιεί» ενώ στην ουσία «ψάχνει»
• Μπαίνει στη μέση να υπερασπιστεί το παιδί / έφηβο όταν μαλώνει με έναν φίλο (προσπαθεί να παίξει τον ρόλο του δικαστή ή του διαμεσολαβητή) χωρίς να του το έχει ζητήσει το παιδί / έφηβος
• Του κάνει τις σχολικές εργασίες, δεν το αφήνει να ψάξει μόνο του το υλικό που χρειάζεται και διορθώνει ή του ετοιμάζει εξολοκλήρου την εργασία
• Του λέει τι να φάει, πόσο να φάει, πού να πάει για φαγητό (αυτό ισχύει και για τις εξωσχολικές δραστηριότητες πχ αν θα μάθει κιθάρα και όχι βιολί, αν θα μάθει  γαλλικά και όχι γερμανικά, αν θα παίξει μπάσκετ και όχι ποδόσφαιρο και σε ποια ακαδημία κλπ)
• Στέλνει γραπτά μηνύματα στο παιδί / έφηβο πολλές φορές την ημέρα κι αν δεν απαντήσει, παίρνει τηλέφωνο μέχρι να του μιλήσει («για να σιγουρευτώ ότι είναι καλά….»)
• Μιλάει προτού μιλήσει το παιδί / έφηβος, απαντάει εκ μέρους του παιδιού / εφήβου, ετοιμάζει φαγητό πριν το ζητήσει το παιδί / έφηβος κλπ

Οι γονείς – ελικόπτερα δεν τα κάνουν όλα αυτά κακοπροαίρετα.  Αν τους ρωτήσεις θα που ότι αγαπούν και νοιάζονται για τα παιδιά τους και δεν υπάρχει αμφιβολία ότι το εννοούν.  Τα αποτελέσματα όμως αυτού του είδους γονεϊκότητας μπορεί να μην είναι τόσο «αθώα» και «άκακα» στο παιδί / έφηβο.  Οι έρευνες των τελευταίων χρόνων (πχ Perry, 2012, Newport, 2014 etc) έχουν δείξει ότι μεγάλη ομάδα παιδιών / εφήβων που μεγαλώνουν με γονείς – ελικόπτερα, δυσκολεύονται κυρίως σε θέματα προσαρμογής, κοινωνικοποίησης, ομαδικότητας και συνύπαρξης ενώ στην ενήλικη ζωή τους εμφανίζονται αβοήθητοι, παίρνουν τον ρόλο του θύματος, δεν ξέρουν πώς να ρυθμίσουν τις συναισθηματικές τους ανάγκες, περιμένουν τους άλλους να πάρουν αποφάσεις εκ μέρους τους, φοβούνται να μην κάνουν λάθη, είναι καχύποπτοι και δεν εμπιστεύονται εύκολα τους άλλους με αποτέλεσμα να αντιμετωπίζουν δυσκολία στις σχέσεις τους (συντροφικές, ερωτικές ή επαγγελματικές).

Ο γονιός – ελικόπτερο περνάει ένα μήνυμα στο παιδί / έφηβο «δεν σε εμπιστεύομαι, εγώ ξέρω τι είναι καλό και τι είναι σωστό για σένα»

Οι γονείς – ελικόπτερα δεν ακούν τα παιδιά τους.  Δεν ακούν τα θέλω των παιδιών τους.  Είναι προσηλωμένοι στο να κάνουν αυτό που ίδιοι θεωρούν καλό και σωστό για τα παιδιά / εφήβους τους βάσει δικών τους αναγκών, πεποιθήσεων, άγχους, αγωνίας και βάσει των δικών τους προτεραιοτήτων.  Αυτοί οι γονείς πιστεύουν ακράδαντα ότι «ξέρουν καλύτερα».  Η προσέγγισή τους είναι δικτατορική.  Δεν αφήνουν τις φυσικές συνέπειες των αποφάσεων που θα πάρουν τα ίδια τα παιδιά να έρθουν και να δώσουν την ευκαιρία στα παιδιά να υποστούν τις συνέπειες αυτές και να μάθουν από τα λάθη τους.  Φοβούμενοι μήπως η ζημιά θα είναι ανεπανόρθωτη, δεν τους επιτρέπουν να ρισκάρουν, να εξερευνήσουν και να αποκτήσουν εμπειρίες – δεν μπορούν να δουν τα παιδιά τους να κάνουν λάθη ή να πέφτουν σε παγίδες γιατί σε αυτά αντανακλάται ο εαυτός τους και το πόσο καλοί γονείς θα θεωρηθούν από τους άλλους ότι είναι.

Άλλο όμως να αφήνεις τα παιδιά / έφηβους απροστάτευτα και παραμελημένα και άλλο να τα παρακολουθείς, να τα καθοδηγείς, να τα αφήσεις να αυτονομηθούν και να είσαι δίπλα τους όταν σε χρειαστούν.  Άλλο να εμπλέκεσαι σε κάθε πτυχή της ζωής τους και να μην «ξεκολλάς» από δίπλα τους, πνίγοντάς τα και άλλο να ξέρουν ότι είσαι διαθέσιμος να βοηθήσεις όταν και εφόσον σε χρειαστούν.  Άλλο να μπερδεύεις την αφοσίωσή σου απέναντι στα παιδιά σου και την αγάπη σου προς αυτά με το να τα γεμίζεις τύψεις και ενοχές κάθε φορά που προσπαθούν να απομακρυνθούν από κοντά σου.

Αυτή είναι η φυσική εξέλιξη του ατόμου – η διαφοροποίηση του εαυτού από την οικογένεια, η απεξάρτηση από τους γονείς και η αυτονομία του ατόμου τόσο σε πνευματικό όσο και σε συναισθηματικό επίπεδο.

*Λειτουργός Υπηρεσίας εκπαιδευτικής Ψυχολογίας