ΤΗΣ ΔΡΟΣ ΑΡΙΣΤΟΝΙΚΗΣ ΘΕΟΔΟΣΙΟΥ ΤΡΥΦΩΝΙΔΟΥ*
Από τότε που προσπαθώ να καταλάβω τον κόσμο, αντιμετωπίζω συχνά δυσκολία στο να βρω λογική σε πράγματα και καταστάσεις. Τι γνωρίζουμε άραγε για τον κόσμο, τι γνωρίζουμε για τους γύρω μας, τι γνωρίζουμε ο ένας για τον άλλον; Είναι πραγματικά δύσκολο το εγχείρημα να γνωρίσουμε ο ένας τον άλλο ή να γνωριστούμε όλοι μεταξύ μας, ή να γνωρίζουμε ανά πάσα στιγμή τι συμβαίνει στον κόσμο; Το ρόλο αυτό τον αναλαμβάνουν οι ειδήσεις. Έχω νωπές εικόνες από τους γύρω μου να περιμένουν την ώρα των ειδήσεων και να στρώνονται στον καναπέ περιμένοντας να ενημερωθούν για τα τεκταινόμενα, αλλά το πιο ενοχλητικό είναι ή ηχώ της χιλιοειπωμένης φράσης τους «το είπαν και στις ειδήσεις».
Οι ειδήσεις λοιπόν, μας παρουσιάζουν περισσότερους ανθρώπους από όσους θα μπορούσαμε να γνωρίσουμε. Οι ειδήσεις, επίσης, χωρίς να το καταλάβουμε μας βοηθούν να διαμορφώσουμε άποψη για όσα συμβαίνουν γύρω μας. Οι ειδήσεις μας κάνουν λιγότερο αισιόδοξους, μας γεμίζουν ανησυχίες και φόβους, μας κάνουν να νοσταλγούμε την νεότητα χάνοντας την αθωότητα μας ταυτόχρονα. Οι ειδήσεις μας κάνουν να νιώθουμε αδύναμοι. Έγιναν, ωστόσο έτσι τα πράγματα; Είναι η είδηση ειδομένη από όλες τις οπτικές γωνίες; Η ευχάριστη όψη της είδησης σπάνια εμφανίζεται στις ειδήσεις. Γιατί; Ίσως γιατί δεν πουλάει όπως η δυσάρεστη.
Οι ειδήσεις διαμορφώνουν εν μέρει την πραγματικότητα. Ποια όμως πραγματικότητα; Η πραγματικότητα είναι αδύνατον να χωρέσει στις ειδήσεις! Αλλά οι ειδήσεις μπορούν να διαμορφώσουν τη δική τους πραγματικότητα ή να φωτίσουν πτυχές της πραγματικότητας που τους βολεύουν. Συνήθως διαμορφώνουν την πραγματικότητα που χρειάζεται προκειμένου οι πολίτες να μαθαίνουν όσα χρειάζεται. Οι ειδήσεις διαδραματίζουν ρόλο καθοδηγητή και διαπαιδαγωγού. Μπορούν να μας καθοδηγήσουν στο να σκεφτόμαστε αρνητικά, θετικά, να έχουμε ελπίδα ή νάμαστε απελπισμένοι, με ή χωρίς επιλογές. Ο άνθρωπος ελέγχεται καλύτερα όταν είναι φοβισμένος. Ξεσπά επίσης όταν τον θυμώσεις. Ο θυμός μπορεί να είναι ένδειξη ελπίδας, το θέμα είναι πως οι ειδήσεις θα πρέπει να μας βοηθούν, κατά τον Botton, να θυμώνουμε για τους κατάλληλους λόγους, στον κατάλληλο βαθμό, στον σωστότερο χρόνο.
Η πιο μεγάθυμη υπόσχεση των ειδήσεων είναι ό,τι θέλουν να μας βοηθήσουν να γνωρίζουμε περισσότερα κάνοντας μας συνάμα και εξυπνότερους. Μπορούμε άραγε να γίνουμε εξυπνότεροι με μια είδηση; Παραδείγματος χάρην, πόσο εύκολα κατανοεί ο μέσος πολίτης έννοιες όπως πληθωρισμός, αρμπιτράζ, δείκτης τιμής προς κέρδος, ισοσκελισμένος προϋπολογισμός κ.ά; Και να τις κατανοεί ως όρους και έννοιες πόσο καλά μπορεί να αντιληφθεί πόσο και πώς επηρεάζουν την καθημερινότητα του; Ενδεχομένως όλα αυτά να τα κατανοεί η μερίδα των πολιτών που έτυχε πανεπιστημιακής εκπαίδευσης σε οικονομικές σπουδές ή που ασχολήθηκε εκτενώς με τις οικονομικές επιστήμες. Κι ίσως αυτή η μερίδα να μην είναι τόσο μικρή καθότι έχουμε τόσους πολλούς απόφοιτους οικονομικών σπουδών στην Κύπρο που θα μπορούσαμε ακόμη και να τους εξάγουμε.
Όμως οι ειδήσεις απευθύνονται στ’ αλήθεια σε πολίτες που έτυχαν πανεπιστημιακής εκπαίδευσης; Αν αυτό ισχύει, ίσως θα έπρεπε να προηγείται η εξής σήμανση πριν τα δελτία ειδήσεων «Απαραίτητη η πανεπιστημιακή εκπαίδευση». Αυτό, ωστόσο, που γίνεται κατορθωτό με τα δελτία ειδήσεων που αναφέρονται σε οικονομικές αναλύσειςκαι ειδήσεις είναι να μπερδεύουν μια μεγάλη μερίδα πολιτών. Και το μπέρδεμα συμπορεύεται με την ανασφάλεια, η ανασφάλεια με το φόβο. Πέραν όμως των δυσνόητων όρων που εύκολα μπερδεύουν τον τηλεθεατή υπάρχει και μια άλλη διάσταση: Οι οικονομικές ειδήσεις αντικατοπτρίζουν με αντικειμενικότητα την οικονομική και πολιτική πραγματικότητα που βιώνει ο τόπος;
Οι οικονομικές ειδήσεις έχουν τη δύναμη να ταράξουν συθέμελα την ψυχολογία μας. Κατά τον Botton, ο ιδανικός ειδησεογραφικός οργανισμός θα προσπαθούσε να ασχοληθεί με το πως οι οικονομικές αρχές και θεωρήσεις μπορούν να εμπραγματωθούν στην κοινωνία. Πώς θα μπορούσαν να δημιουργήσουν μια ευημερούσα πολιτισμένη κοινωνία και θα υπεδείκνυε δογματισμό μόνο ως προς το αποτέλεσμα.
Οι λέξεις έχουν δύναμη, οι λέξεις είναι όπλο για όποιους ξέρουν να τις χειρίζονται σωστά. Οι λέξεις μπορούν να μας κάνουν να χάσουμε τη γη κάτω από τα πόδια μας ή να μας κάνουν να πετάξουμε στα ουράνια. Για να «γλιτώσουμε» από τις ειδήσεις απαιτείται να μπορούμε να διακρίνουμε πότε οι ειδήσεις μπορούν να μας μάθουν κάτι σημαντικό και πότε όχι.
*Ψυχολόγος Σχολικής-Εξελικτικής Κατεύθυνσης
