ΤΟΥ ΣΠΥΡΟΥ ΑΝΤΩΝΕΛΛΟΥ*
Ένθα γαρ σοφίης δέει, βίης έργον ουδέν.
Ηρόδοτος
[Όπου χρειάζεται εξυπνάδα, η βία δεν είναι καθόλου χρήσιμη]
Οι διάφορες εκφάνσεις βίαιων συμπεριφορών στις κοινωνίες των ανθρώπων δεν αποτελούν φαινόμενο των καιρών μας και δεν ταυτίζονται με το όποιο «αγρίεμα» των ημερών μας. Η ιστορική διαδρομή του ανθρώπου έχει να παρουσιάσει παρόμοιες συμπεριφορές που με το πέρασμα του χρόνου αυτές αλλάζουν μορφές και μέσα, πάντα όμως με δυσάρεστα αποτελέσματα.
Είναι γεγονός πως οι σχέσεις των ανθρώπων διαφοροποιούνται κι αυτές καθώς η έλλειψη ανεκτικότητας, το στέρεμα της αγάπης για τον συνάνθρωπό μας, η περιρρέουσα τοπική ή παγκόσμια πραγματικότητα, η αυξανόμενη ανταγωνιστική τάση, πολλές φορές και το είδος των ανθρώπων προτύπων που επιβάλλονται ετσιθελικά από τα Μέσα Μαζικής Επικοινωνίας, τον κυβερνοχώρο ή ακόμη κι από αυτές τις κερδοφόρες επιχειρήσεις δημιουργίας ηλεκτρονικών «παιχνιδιών» που καθηλώνουν μικρούς και μεγάλους, η κρίση των θεσμών και των αξιών αλλά και το βαθύ ρήγμα στην οικογενειακή δομή, πέτυχαν συνδυαστικά να μας εξοικειώσουν αρνητικά με κάθε είδους μορφή βίας.
Ο όρος «εκφοβισμός και βία στο σχολείο» (school bullying), όπως και ο όρος «θυματοποίηση» (victimization) υιοθετήθηκαν για να καταδείξουν μια κατάσταση κατά την οποία ασκείται εσκεμμένη, απρόκλητη, συστηματική και επαναλαμβανόμενη βία και επιθετική συμπεριφορά (λεκτική, σωματική, ψυχολογική) με απώτερο στόχο την επιβολή, την καταδυνάστευση και την πρόκληση σωματικού και ψυχικού άχθους σε μαθητές από συμμαθητές τους, εντός και εκτός σχολείου.
Το σχολείο συχνά καταλήγει να είναι ο χώρος όπου μαθητές και μαθήτριες ξεσπούν και δημιουργούν προβλήματα με την συμπεριφορά τους όχι μόνο προς τους συνομηλίκους τους αλλά και στους εκπαιδευτικούς, όπως αρκετά συχνά συμβαίνει. Αυτόματα, η προβολή τέτοιων επεισοδίων, ευτυχώς πολύ μεμονωμένων ακόμη στην Κύπρο του 2019, που αρκετές φορές αποτελούν τροφή για τα ΜΜΕ, δημιουργεί εικόνα μη πραγματική για το δημόσιο σχολείο και του έργου που επιτελείται σε αυτό. Κι’ επειδή είναι ελάχιστοι οι δημοσιογράφοι που μπορούν, γνωρίζουν, έχουν ειδικευτεί σε θέματα παρόμοια, συχνότατα με την επαναλαμβανόμενη μετάδοση τέτοιων ειδήσεων – ας μου επιτραπεί να μην αναφερθώ στο γλωσσικό επίπεδο ή τη φαντασία τους όταν συντάσσουν ή εκφωνούν την είδηση – δημιουργούν λανθασμένες εντυπώσεις. Άλλοι θα περιοριστούν στο να κατηγορήσουν το σχολείο για ανεπαρκή μέτρα επιτήρησης των μαθητών ή τις Υπηρεσίες του Υπουργείου Παιδείας και Πολιτισμού αλλά και τους ίδιους τους εκπαιδευτικούς. Κανένας όμως δεν εξετάζει το γεγονός ότι πολύ μεγάλο ποσοστό μαθητών και μαθητριών προέρχονται από ένα προβληματικό οικογενειακό περιβάλλον ή οι γονείς τους, ακόμη κι όταν καλούνται στο σχολείο για να ενημερωθούν για την όποια παραβατική συμπεριφορά του παιδιού τους, αδυνατούν να συνειδητοποιήσουν το πρόβλημα και επιρρίπτουν ευθύνες μόνο στο σχολείο.
Δεν θα επιχειρηθεί εδώ καμία κοινωνιολογική εξήγηση του φαινομένου της σχολικής παραβατικής συμπεριφοράς, μιας και για το θέμα υπάρχει πλουσιότατη βιβλιογραφία και πραγματοποιούνται πολλά σεμινάρια για το συγκεκριμένο θέμα. Μας ενδιαφέρει περισσότερο η πραγματική καθημερινότητα στο σχολικό περιβάλλον κι αυτή φαίνεται πως νοσεί όσον αφορά τη συμπεριφορά μεγάλης μερίδας παιδιών των οποίων η στάση κάθε άλλο παρά ανάλογη είναι του λόγου για τον οποίο προσέρχονται στο σχολείο. Αν θα μπορούσε να συμπυκνωθεί σ’ ένα παρατακτικό σχεδιασμό χαρακτηριστικών αυτή η εικόνα θα μπορούσε να περιλαμβάνει τα εξής συμπεριφορικά στοιχεία: ανία, κόπωση (όχι από την εντατική μελέτη πάντως!), αδιαφορία, θρασύτητα κι ασέβεια. Αντιλαμβάνεται κανείς ότι οι διοχετευμένες καταστάσεις στην ψυχοσύνθεσή τους είτε αυτές είναι απότοκο του οικογενειακού περιβάλλοντος είτε όχι, πολύ εύκολα εξωτερικεύονται στην τάξη ή στην σχολική αυλή ή ακόμη και στην εκδρομή. Η εξοικείωση στην βία και στην επιθετική συμπεριφορά είναι γνωστόν τοις πάσι ότι «ενθαρρύνεται» από πολύ νωρίς και με διάφορους τρόπους ή μέσα.
Είναι αδιανόητο να καμαρώνει σήμερα ένας γονιός όταν το παιδί του χειρίζεται το πληκτρολόγιο του ηλεκτρονικού υπολογιστή του ή του κινητού του τηλεφώνου με ταχύτητα θαυμαστή καθώς κατευθύνει τον «εκτελεστή» πρωταγωνιστή στην πορεία του για την νίκη σε πολλά τέτοια ηλεκτρονικά παιχνίδια. Είναι αδιανόητο όταν απουσιάζει η επικοινωνία, ο ουσιαστικός χρόνος με το παιδί στο σπίτι κι είναι ακόμη πιο θλιβερό όταν η τύψη του γονιού για την αδιάφορη συμπεριφορά του απέναντι σ’ αυτό εξαγοράζεται κι αντικαθίσταται με την παροχή υλικών αγαθών. Από την άλλη, η ανεργία και της υποαπασχόληση των ενηλίκων και των νέων, η εμπλοκή των νέων σε βία εκτός σχολικού χώρου, η διακίνηση ναρκωτικών, η συμμετοχή σε συμμορίες της γειτονιάς, η εγκατάλειψη παιδιών εντείνουν το πρόβλημα. Σαφώς και τα σχολεία καθρεφτίζουν το κοινοτικό και κοινωνικό πλαίσιο. Η σχέση ανάμεσα στο σχολείο και τη γειτονιά είναι αμφίδρομη, είναι κύκλος αμφιτροφοδοτούμενος.
Στο τέλος εκείνος που είναι εκτεθειμένος σε βίαιες συμπεριφορές στο σχολικό περιβάλλον είναι ο εκπαιδευτικός του οποίου το έργο και η αποστολή παραγκωνίζεται από πολλούς μαθητές και τους γονείς τους. Ο παιδαγωγικός, εκπαιδευτικός του ρόλος αμφισβητείται και το έργο που επιτελεί ποτέ δεν είναι ικανοποιητικό, ιδιαίτερα όταν ο μαθητής ή η μαθήτρια δεν μπορεί να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις της διδασκαλίας. Ακόμη, είναι πολύ χαρακτηριστικό το γεγονός ότι οι ενδοσχολικοί κανονισμοί παραδίδονται σε μαθητές και γονείς από την αρχή κάθε σχολικής χρονιάς δεν τηρούνται γιατί δύσκολα ένα μεγάλο ποσοστό μαθητών και μαθητριών σέβεται τις υποχρεώσεις που πηγάζουν από αυτούς. Τα Αναλυτικά Προγράμματα σε πολλά γνωστικά αντικείμενα δίνουν την ευκαιρία να ευαισθητοποιηθούν οι διδασκόμενοι σε θέματα βίας και παραβίασης των ανθρώπινων δικαιωμάτων ή διάφορα ενδοσχολικά σεμινάρια κι εκδηλώσεις που διοργανώνονται. Κανένας λοιπόν δεν μπορεί να κατηγορήσει το σχολείο ότι ολιγωρεί, κανένας δεν μπορεί να κατηγορεί τους εκπαιδευτικούς που αγωνίζονται ταυτόχρονα να διεκπεραιώσουν την ύλη τους και παράλληλα να ανοίξουν δίαυλο επικοινωνίας με κάθε μαθητή ξεχωριστά. Κι είναι άκρως περίεργο ότι πολλά τέτοια περιστατικά ενώ συμβαίνουν ΚΑΙ σε ιδιωτικά σχολεία - γιατί κι εκεί οι έφηβοι είναι έφηβοι και προέρχονται από το ίδιο κοινωνικό περιβάλλον – ποτέ δεν έρχονται στο φως της δημοσιότητας.
Η εικόνα του δημόσιου σχολείου σαφέστατα χρήζει βελτίωσης, είναι γνωστές οι προσπάθειες που γίνονται και μάλιστα με την συμμετοχή όλων των φορέων που σχετίζονται με αυτό. Αυτό που χρειάζεται είναι η συνειδητοποίηση των ευθυνών από τους ίδιους γονείς, γιατί αυτό το πρώτο στάδιο κοινωνικοποίησης του παιδιού, η οικογένεια, παίζει ρόλο καθοριστικότατο για το μετέπειτα εξελικτικό στάδιο κοινωνικοποίησης, που είναι το σχολείο.
*Επιθεωρητής Μέσης Εκπαίδευσης Φιλολογικών Μαθημάτων
