Η σχολική ψυχολόγος Ιωάννα Περικλέους συμβουλεύει μαθητές και γονείς μέσω του Paideia-News πως θα αντιμετωπίσουν με επιτυχία αυτή την περίοδο
*Ο κάθε μαθητής βιώνει το άγχος των εξετάσεων με διαφορετικό τρόπο.
* Τις περισσότερες φορές οι γονείς των μαθητών μπορεί να έχουν περισσότερο άγχος από τα ίδια τα παιδιά, το οποίο καταφέρνουν να μεταδίδουν σε αυτά.
Οι Παγκύπριες Εξετάσεις πλησιάζουν και το άγχος των υποψηφίων αυξάνεται. Οι ειδικοί λένε πως όταν το άγχος δεν ξεπερνά τα όρια, όχι μόνο είναι φυσιολογικό να υπάρχει αλλά αποτελεί και κινητήρια δύναμη για τους μαθητές. Τι γίνεται όμως στις περιπτώσεις εκείνες που το άγχος ξεπερνά τα όρια;
Το Paideia- Νews μιλά με τη σχολική ψυχολόγο κ. Ιωάννα Περικλέους. Στην ενδιαφέρουσα και χρήσιμη συνέντευξη, που ενδιαφέρει άμεσα γονείς και υποψηφίους, η κ. Περικλέους μιλά για το μαθητικό άγχος, τη διαχείριση του και πως αυτή επιτυγχάνεται με συγκεκριμένους τρόπους. Αναφέρεται στις επιπτώσεις του άγχους τόσο στη σωματική όσο και την ψυχική υγεία δίνοντας απλές και χρήσιμες συμβουλές. Μιλά ακόμα για τους γονείς που και οι ίδιοι βιώνουν το δικό τους άγχος, το οποίο, δυστυχώς μεταφέρουν στα παιδιά τους. Εξηγεί γιατί οι γονείς θα πρέπει να είναι δίπλα στο παιδί και όχι ένα βήμα μπροστά. Η σωστή προετοιμασία επισημαίνει η κ. Περικλέους είναι ίσως ο κυριότερος, προληπτικός παράγοντας για το άγχος των εξετάσεων!
Δεν είναι εχθρός του ανθρώπου
Ερ: Πλησιάζει η περίοδος των παγκύπριων εξετάσεων και το άγχος των μαθητών αυξάνεται. Λέγεται ότι όσο το άγχος παραμένει σε φυσιολογικά όρια αυτό είναι δημιουργικό. Όταν όμως ξεφεύγει τότε δημιουργούνται αρνητικές καταστάσεις. Πόσο σωστή είναι η άποψη αυτή;
Απ: Το άγχος δεν είναι εχθρός του ανθρώπου, παρότι πολλές φορές βιώνεται ως απειλή από πολλούς από εμάς. Θα μπορούσαμε εύκολα να πούμε, ότι το άγχος είναι ένας μηχανισμός άμυνας που αναπτύσσει ο άνθρωπος, ανεξαρτήτως ηλικίας, για να ανταπεξέλθει σε έντονες συναισθηματικά καταστάσεις. Οι καταστάσεις αυτές μπορεί να είναι είτε ευχάριστες, είτε δυσάρεστες είτε ακόμη και ανύπαρκτες. Αρχικά, ας σκέφτομαι κάποια ευχάριστα γεγονότα κατά τα οποία παρουσιάζονται υψηλά επίπεδα άγχους, όπως για παράδειγμα είναι η ετοιμασία ενός γάμου ή ο ερχομός ενός παιδιού. Ενώ ως δυσάρεστες καταστάσεις θα μπορούσαμε να αναφέρουμε την απώλεια ενός αγαπημένου προσώπου ή την εμφάνιση μιας σοβαρής ασθένειας. Υπάρχουν όμως και οι περιπτώσεις, όπου το ίδιο μας το μυαλό παίζει τα δικά του παιχνίδια και ερμηνεύει με λάθος τρόπο καταστάσεις και γεγονότα που δεν αποτελούν πραγματική απειλή.
Επίσης, ας σκεφτούμε λίγο το σενάριο να μην υπήρχε το αίσθημα του άγχος στον άνθρωπο. Σίγουρα, θα ετίθετο σε κίνδυνο η ίδια η επιβίωση του ανθρώπινου είδους, αφού είναι αυτό μας κινητοποιεί, όταν ερχόμαστε αντιμέτωποι με πιθανούς κινδύνους. Επομένως, όταν το άγχος δεν ξεπερνά τα όρια, όχι μόνο είναι φυσιολογικό να υπάρχει αλλά αποτελεί και κινητήρια δύναμη για τους μαθητές.
Ποιοι παράγοντες το προκαλούν
Ερ: Πού αποδίδεται το άγχος των εξετάσεων στους μαθητές; Ποιοι θα λέγατε ότι είναι οι παράγοντες που το προκαλούν;
Απ: Το άγχος των εξετάσεων το αποδίδω στο νόημα, που δίνει ο ίδιος ο μαθητής στις εξετάσεις του. Όταν οι εξετάσεις αποτελούν για το άτομο μια ευκαιρία να αποδείξει στους γύρω του ή στον εαυτό του ότι αξίζει και μπορεί να τα καταφέρει, τότε εμφανίζεται το άγχος των εξετάσεων. Ο φόβος μήπως απογοητεύσει τους «σημαντικούς άλλους» (π.χ. γονείς, παππούδες, εκπαιδευτικούς) και η ανασφάλεια μήπως διαψεύσει την προσδοκία που έχει για τον εαυτό του, προκαλούν στο άτομο αρνητικές σκέψεις σε σχέση με την τελική του απόδοση. Αυτές με τη σειρά τους συμβάλουν θετικά στο άγχος που βιώνει κατά την εξεταστική διαδικασία.
Επίσης, η εξασφάλιση μίας θέσης στα ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα αποτελεί όνειρο για χιλιάδες μαθητές και γονείς. Η αγωνία κορυφώνεται, όταν οι υποψήφιοι ρίχνονται στη μάχη των Παγκύπριων Εξετάσεων με αποτέλεσμα πολλές φορές, την περίοδο αυτή, να δοκιμάζονται οι αντοχές ολόκληρης της οικογένειας.
Οι παράγοντες που θεωρώ ότι συμβάλουν στην εμφάνιση του άγχους των εξετάσεων είναι:
Η ύπαρξη μεγάλου συναγωνισμού ανάμεσα στους μαθητές για την διεκδίκηση μιας θέσης στα Ανώτατα εκπαιδευτικά Ιδρύματα. (π.χ. οι θέσεις που μπορούν να διεκδικήσουν οι μαθητές για κάποιες σχολές είναι πολύ περιορισμένες).
Γονείς με υψηλό ακαδημαϊκό προφίλ (π.χ. «θα γίνεις γιατρός, όπως τον πατέρα σου»).
Η πίεση που μπορεί να δέχεται ένας μαθητής από τους γονείς του για τις ακαδημαϊκές του επιδόσεις (π.χ. «κάτσε να διαβάσεις, μπορείς να γράψεις και 20»).
Γονείς, οι οποίοι δεν είχαν οι ίδιοι την ευκαιρία να σπουδάσουν και επιδιώκουν από τα παιδιά τους να το πράξουν (π.χ. «αφού δεν τα κατάφερα εγώ να γίνω δασκάλα, θα γίνεις εσύ»).
Τα στερεότυπα που προβάλει η κυπριακή κοινωνία, την τελευταία 20ετία (π.χ. πρέπει να σπουδάσεις, για να μπορείς να βρεις μια καλή δουλειά).
Ερ: Το άγχος μειώνει την απόδοση του μαθητή στις εξετάσεις;
Απ: Όπως προανέφερα αυτό που θεωρώ ότι ισχύει πραγματικά, είναι ότι ο κάθε μαθητής βιώνει το άγχος των εξετάσεων με διαφορετικό τρόπο. Για κάποιον το άγχος των εξετάσεων μπορεί να λειτουργήσει θετικά και δημιουργικά με αποτέλεσμα την επιτυχή ανταπόκρισή του σε μια εξεταστική δοκιμασία. Για κάποιον άλλο όμως μπορεί να λειτουργήσει κατασταλτικά, οδηγώντας τον στην αποτυχία. Επομένως, δεν αποτελεί κανόνας ότι το άγχος μπορεί να μειώσει την απόδοση του μαθητή στις εξετάσεις αλλά το πώς το ίδιο το άτομο ερμηνεύει τη διαδικασία αυτή.
Τα συμπτώματα
Ερ: Ποια είναι τα συμπτώματα; Υπάρχουν προειδοποιητικά …σημάδια του άγχους;
Απ: Τα συμπτώματα του άγχους των εξετάσεων στην πλειονότητά τους μοιάζουν με αυτά που εκδηλώνονται σε οποιαδήποτε άλλη κατάσταση άγχους, χωρίς να είναι απόλυτα ίδια ποιοτικά ή ποσοτικά για κάθε άτομο που τα βιώνει.
Συγκεκριμένα, κάποιος μπορεί να αντιληφθεί ότι βιώνει άγχος για τις εξετάσεις, όταν παρουσιάζει τα πιο κάτω ψυχοσωματικά συμπτώματα:
Το άτομο προσπαθεί να συγκεντρωθεί, ώστε να μελετήσει ή βρίσκεται σε μια εξέταση, ενώ διάφορα συμπτώματα, όπως πονοκέφαλος, ξηρότητα στόματος, τάση για εμετό, ναυτία, μυϊκοί πόνοι, τρέμουλο και δύσπνοια δεν του επιτρέπουν να αποδώσει, όσο θα επιθυμούσε. Συχνά, διαμαρτύρεται για έντονο αίσθημα κόπωσης αλλά και δυσκολία να κοιμηθεί το βραδύ, που επιδεινώνουν ακόμα περισσότερο το αίσθημα αυτό.
Το άτομο βιώνει ένα διαρκές και δυσάρεστο αίσθημα αποτυχίας και ματαιότητας κάθε φορά που μελετά ή συμμετέχει σε κάποια εξεταστική δοκιμασία «Δεν θα τα καταφέρω, όσο και να διαβάσω». Δυσκολεύεται να συγκεντρωθεί, συχνά γίνεται ευέξαπτο και εκδηλώνει τρομερό φόβο για τις συνέπιες που θα ακολουθήσουν μιας πιθανής αποτυχίας.
Η συμπεριφορά του ατόμου που βιώνει άγχος για τις εξετάσεις αλλάζει και συχνά γίνεται αντιληπτή από τους γύρω του. Ορισμένες φορές εκδηλώνει επιθετικότητα, ενώ άλλες φορές τείνει να αποσύρεται από δραστηριότητες με τις οποίες συνήθιζε να καταπιάνεται γιατί τον ευχαριστούσαν. Συχνά ακόμη, μπορεί να εκδηλώνει διαταραχές στην πρόσληψη τροφής και στην κατανάλωση αλκοόλ ή άλλων ουσιών.
Ο ρόλος των γονιών
Ερ: Το άγχος παρατηρείται συχνά εκτός από τους μαθητές και σε γονείς. Τι θα συμβουλεύατε ως σχολική ψυχολόγος;
Απ: Είναι γεγονός, ότι η μέχρι τώρα επαγγελματική μου πείρα, μου έχει «διδάξει» ότι τις περισσότερες φορές οι γονείς των μαθητών μπορεί να έχουν περισσότερο άγχος από τα ίδια τα παιδιά, το οποίο καταφέρνουν να μεταδίδουν σε αυτά. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα οι υποψήφιοι να αγχώνονται πλέον όχι από μόνοι τους, αλλά επειδή βλέπουν τους γονείς τους, να τους πιέζουν και να έχουν χάσει τον ύπνο και την ηρεμία τους λόγω των εξετάσεων. Επομένως, είναι χρήσιμο να μάθουν να διαχειρίζονται το άγχος τους και να μην φορτώνουν τα παιδιά με τις δικές τους ανασφάλειες σε μια δύσκολη περίοδο για αυτά.
Ο ρόλος των γονιών στη διαδικασία των εξετάσεων θα πρέπει να είναι πιο υποστηρικτικός. Απαιτεί να κουβεντιάζουν με τα παιδιά τους για όλα τα θέματα, να ακούνε τα προβλήματά τους, από τα πιο ασήμαντα μέχρι τα πιο σοβαρά και να προτείνουν λύσεις. Επίσης, είναι πολύ σημαντικό να μην επιμένουν στα ίδια ζητήματα, ή να απαιτούν ότι η δική τους άποψη πρέπει να γίνει δεκτή από τα παιδιά τους, γιατί ως πιο μεγάλοι σε ηλικία ξέρουν καλύτερα.
Αναμφισβήτητα, οι εξετάσεις είναι πράγματι μία καθοριστική φάση στη ζωή των παιδιών. Δε χρειάζεται όμως ο μαθητής να αγχώνεται ή να πέφτει ψυχολογικά, φοβούμενος μία πιθανή αποτυχία. Στις μέρες μας, υπάρχουν πάρα πολλές εναλλακτικές λύσεις για τις μεταλυκειακές σπουδές, τόσο εντός όσο και εκτός Κύπρου. Δεν είναι η επιτυχία στις εξετάσεις ο μόνος δρόμος για την επαγγελματική αποκατάσταση και ευτυχία.
Γονείς δίπλα στα παιδιά όχι ένα βήμα μπροστά από αυτά
Ερ: Τι πρέπει να κάνουν οι γονείς για να βοηθήσουν τα παιδιά τους;
Απ: Οι γονείς είναι απαραίτητο να συνειδητοποιήσουν ότι δε θα πρέπει σε καμία περίπτωση να μεταδίδουν τις δίκες τους προσδοκίες και επιθυμίες στα παιδία. Καλό θα ήταν η παρουσία τους να είναι διακριτική χωρίς αυτό να σημαίνει, ότι δεν θα βρίσκονται συνεχώς δίπλα τους για να τα ενθαρρύνουν και να τα στηρίζουν. Οι γονείς πρέπει να κατανοήσουν, ότι δε χρειάζεται να βρίσκονται ένα βήμα μπροστά από τα παιδιά τους σε ότι κάνουν, για να προλάβουν ή να τα προστατεύσουν από μια πιθανή αποτυχία αλλά να είναι δίπλα τους. Ώστε ακόμη και αν βιώσουν κάποια αποτυχία, να γίνει πιο εύκολα αποδεχτή. Δείξτε εμπιστοσύνη στα παιδιά και αυτά θα σας δικαιώσουν.
Πως μπορούν να βοηθήσουν οι γονείς
Φροντίζοντας τον οργανισμό των εφήβων μέσα από μια καλή διατροφή, ξεκούραση αλλά και καλό ύπνο.
Δημιουργώντας ένα καθαρό, φωτεινό, ήσυχο και ευχάριστο περιβάλλον στο σπίτι, στο οποίο ο έφηβος θα μπορεί να συγκεντρωθεί καλύτερα.
Βοηθώντας τους εφήβους να οργανώσουν το χρόνο και το διάβασμά τους, αφού η καλή οργάνωση μειώνει την αίσθηση ανασφάλειας και κατά συνέπεια το άγχος που αυτή προκαλεί.
Αναγνωρίζοντας την ανάγκη των εφήβων για εξόδους και άλλες δραστηριότητες. Οι έξοδοι με φίλους βοηθούν τους εφήβους να χαλαρώσουν, να ξεχαστούν, να μοιραστούν τις δυσκολίες τους.
Οι γονείς μπορούν να βοηθήσουν τους εφήβους να προσανατολιστούν σε ένα πιο θετικό τρόπο σκέψη (π.χ. θα πας στην εξέταση και θα γράψεις ότι μπορείς και σίγουρα θα έχουμε κάποιο καλό αποτέλεσμα).
Κάνοντας σαφές στους εφήβους ότι η επιτυχία ή η αποτυχία στις εξετάσεις δεν καθορίζουν την αξία τους. Χρειάζεται να τους δείξουν ότι τους αποδέχονται για αυτό που είναι και ότι είναι εκεί για να τους στηρίξουν προκειμένου να κάνουν το καλύτερο για εκείνους.
Να εμπιστευτούν τους εφήβους, τις ικανότητές τους και την προσπάθεια που καταβάλλουν.
Βοηθητικές φράσεις:
«Συνέχισε, τα πας πολύ καλά»
«Έχεις κάνει μεγάλη πρόοδο»
«Είσαι σπουδαίο παιδί»
«Φαντάζομαι πόσο πολύ προσπάθησες για να το καταφέρεις αυτό».
«Πρέπει να δούλεψες πάρα πολύ σκληρά, για να πετύχεις αυτό το αποτέλεσμα».
«Ότι χρειαστείς, είμαι εδώ για σένα»
Το β΄ μέρος στο έγγραφο που ακολουθεί: